TÜRKİYEDE ARAZİ DÜZENLEME ÇALIŞMALARI

1. TÜRKİYEDE ARAZİ DÜZENLEME ÇALIŞMALARI DOÇ.DR TAYFUN ÇAY Selim Berkan ÖZTÜRK Selçuk Üniversitesi Harita Mühendisliği(İÖ) 081206019

2. ARAZİ DÜZENLEMESİ Kırsal alanda üretim ve çalışma şartlarını iyileştirirken genel tarımsal kültürümüzü geliştiren,kültür alanlarını korumayı hedefleyen,köy yenileme ve altyapı hizmetleri ile kırsal gelişimi başlatan sürdüren ve güçlendiren yapının genel adıdır. Kırsal alanların yaşam standartlarının en az kentsel alanlardaki yaşam standartlarına kavuşturulması için… NEDEN ARAZİ DÜZENLEMESİ?

3. TÜRKİYEDE KIRSAL TOPRAK DÜZENLEME ÇALIŞMALARI 1923 ÖNCESİ 1923 SONRASI CUMHURİYETTEN ÖNCE CUMHURİYET DÖNEMİ

4. CUMHURİYET ÖNCESİ *Anadolu öncesi Türk toplumlarında yerleşik hayata geçilmemesi bunun yerine göçebe bir yaşam tarzının benimsenmiş olması nedeniyle toplumsal mülkiyet anlayışı tam olarak oturmamış ve düzenli bir şekilde taırmsal üretim yapılmamıştır . *SELÇUKLU DEVLETİ DÖNEMİ *Anadolu’ya göç eden Türk boyları tebaası üzerindeki gücünü vergi toplama ve askere alma biçiminde sürdüren Bizans toplumu ile karşılaştılar .Sonuç olarak Anadolu ya göç eden Türk boyları tarafından kurulan Selçuklu Devleti eski Türk boylarından almış olduğu geleneksel yapıyı İslam kültüründen ve Bizans işleyişinden harmanlayarak ‘Askeri İkta Sistemini’ oluşturmuştur.

5. CUMHURİYET ÖNCESİ *Askeri İkta Sistemi; İyeliği devlette olan bir toprak parçasından sağlanan gelirin, toprağın yönetimi ile görevli askere-memura bırakılmasıdır. Bu gelir karşısında devlet istediği zaman toprak işleyenlerle savaşa gitmektedir. SİSTEMİN FAYDALARI *Merkezi otoriteye bağlı memur-asker sistemi sağlanmıştır *Derebeylerin oluşumuna engel olunmuştur. *Merkezi idareye karşı güç kaynaklarının oluşumu engellenmiştir *Toplumsal yapı istenildiğinde ordu yapısına dönüştürülebilmiştir.

6. CUMHURİYET ÖNCESİ OSMANLI DEVLETİ DÖNEMİ Selçuklulardan devraldığı yaşattığı ve geliştirdiği sistem sayesinde Osmanlı Devleti çok güçlü bir orduya sahip olmuştur.Ordu birimleri ile toprak birimlerinin eş olmaları(Sipahi-Tımar) tarımın adeta bir askeri örgüt gibi düzenlenmesine olanak sağlamıştır.İyeliği elinde tutan devlet memur ve askerlerin aracılığı ile bu düzenin yöneticisi ve denetleyicisi olmuştur. *Toprak iyeliğin merkezi otorite elinde bulunması, Osmanlı da feodal yapının oluşmasını engellemiştir. *Osmanlı Devleti ;17yy sonlarına doğru Avrupa’ daki yapısal ve teknolojik gelişmelere ayak uyduramamış, toprak yapısına dayalı ordu sistemi ile yıkılışa gitmiştir..

7. SİSTEMİN ÇÖKÜŞ NEDENLERİ *Mutlak iyeliğin merkezi otoritenin elinde bulunması *Tanzimat Fermanı ile toprak iyelikleri tüzel kişilere açılmış ancak toprakların büyük bir kısmı kimi tüzel kişilerin himayesine geçmiştir.Yani %5 lik kesim ülkenin %65 lik bir toprağa sahip olmuştur. *Bu durum köylerden kentlere göçün yolunu açmış tarım sistemi çöküşe doğru gitmiştir. 1912-1913 TARIM SAYIMI SONUÇLARI KIRSAL KESİMDE 1 MİLYON AİLENİN %95 İ %35 LİK TOPRAĞA SAHİP %1 İ %39 LUK TOPRAĞA SAHİP %4 Ü %26 LIK TOPRAĞA SAHİP

8. CUMHURİYET DÖNEMİ *1912-1913 yıllarında yapılan tarım sayımları, Türkiye Cumhuriyet’inin Osmanlı döneminden devraldığı toprak dağılıma ilişkin ip uçları verebilmektedir.Osmanlı döneminde ki bu toprak sistemi 1926 Türk Medeni Kanunu ile kaldırılmıştır. *Cumhuriyetin ilanından(1923) , Çiftçiyi Topraklandırma Yasasının yürürlüğe girdiği tarihine(1945) kadar olan dönemde toprak düzeni ve iyelik sisteminde kayda değer bir işlem ve düzenleme yapılmamıştır.Bu süreçte hazine arazisi olarak görünen ya da boş bulunan toprakların,topraksızköylelere ve göçmenlere verilmesi çeşitli yasalarla sağlanmıştır.

9. ÇİFÇİYİ TOPRAKLANDIRMA YASASI-1945 *Çiftçiyi Topraklandırma Yasası'nın amaçları 1. maddede şöyle sıralanmıştır. * Arazisi olmayan veya yetişmeyen çiftçilerle bu kanun gereğince topraklandırılmaları kabul edilenleri, aileleri ile birlikte geçimlerini sağlayacak ve işgüçlerini değerlendirecek ölçüde araziye sahip kılmak. * Kendilerine arazi verilenler ile yeter arazisi olup da üretim araçları eksik olan çiftçilerden muhtaç bulunanlara kuruluş, onarma ve çevirme anaparası, canlı ve cansız demirbaş vermek. * Yurt topraklarının sürekli olarak işlenmesini sağlamaktır .

10. ÇİFÇİYİ TOPRAKLANDIRMA YASASI-1945 Yasaya göre, topraksız çiftçilerin topraklandırılması için öncelikle: * Devletin hüküm ve tasarrufu veya özel mülkiyeti altında bulunan araziler, *Köy, kasaba veya şehrin orta malı olan arazisinin ihtiyaç fazlası olan araziler *Sahibi bulunmayan araziler *Bataklıkların kurutulması, göllerin kuruması ve nehirlerin doldurulmasıyla elde edilecek topraklar dağıtılacaktır. Bu toprakların yetişmediği yerlerde ihtiyacı gidermek üzere ayrıca Toprak Kanunu hükümlerine göre; Vakıfların, Özel İdarelerin, Belediyelerin ve Gerçek Kişilerle Özel Hukuk Tüzel Kişilerin arazileri kamulaştırılarak çiftçiye dağıtılacaktır.

11. ÇİFÇİYİ TOPRAKLANDIRMA YASASI-1945 *Yasa yürürlüğe konma aşamasına gelinceye kadar pek çok değişikliğe uğramış sonuçta, eşitlikçi bir toprak iyeliği ve kullanımı yerine devlet topraklarını dağıtmayı ve doğal alanları tarıma açmayı hedeflemiştir. *ÇTY, 1945-73 döneminde, 28 yıl süreyle yürürlükte kalmıştır *ÇTY, 1945-73 döneminde, 28 yıl süreyle yürürlükte kalmıştır. Uygulama dönemi içinde 8116 köyde, 446 825 aileye 2,2 milyon hektar toprak dağıtılmıştır. Ayrıca 4753 sayılı yasayla 3,4 milyon hektar devlete ait çayır ve mera arazisinin tahsisi yapılarak çiftçilerin ortak faydalanmalarına sunulmuştur.(TRGM.1995)

12. 1757 sayılı Toprak ve Tarım Reformu Yasası (1973) Yasa genelde üç temel amacı gerçekleştirmeyi hedeflemiştir *Ekonomik amaç: Toprağın verimli bir şekilde işletilmesini sağlayarak tarımsal üretimi sürekli olarak artırmak, artan üretimin değerlendirilmesini sağlamak ve kalkınma için zorunlu olan sanayinin gelişmesine ortam hazırlamak. *Sosyal amaç: Tarım kesiminde toprak ve gelir dağılımındaki dengesizliği gidermek, istihdam olanağı yaratmak ve mülk güvenliğini sağlamak. *Siyasal amaç: Çalışanlara Anayasa‟nın öngördüğü hakları özgürce kullanma olanağı yaratmak.

13. 1757 sayılı Toprak ve Tarım Reformu Yasası (1973) Yasanın yürürlükte kaldığı 17.07.1973 -10.05.1978 tarihleri arasında yalnız Şanlıurfa ili sınırları içinde yapılan toprak ve tarım reformu uygulama sonuçları(ÖZEN, H. 1978:102) Toprak dağıtılan köy sayısı : 47 Kamulaştırılan arazi miktarı : 1616 km2 Topraklandırılan aile sayısı : 1218 Dağıtılan toprak miktarı : 231 km2 Toprak isteyen aile sayısı: 75700 Toprak ve Tarım Reformu Yasası 1978 yılında yürürlükten kaldırılmıştır

14. Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu (1984) *Toprak ve Tarım Reformu Yasası 1978 yılında yürürlükten kaldırılmıştır. Daha sonra 01.12.1984 tarihinde 3083 sayılı “Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Yasası” yürürlüğe girmiştir. Artık “Toprak Reformu” ismi yasada yer almamıştır. Yasa‟nın amacı 1. maddesinde şöyle açıklanmıştır: a) Toprağın verimli şekilde işletilmesini, işletilmesinin korunmasını, birim alandan azami ekonomik verimin alınmasını, tarım üretiminin sürekli olarak artırılmasını, değerlendirilmesini ve buralarda istihdam imkanlarının artırılmasını, b) Yeterli toprağı bulunmayan ve topraksız çiftçilerin zirai aile işletmeleri kurabilmeleri için Devletin mülkiyetinde bulunan topraklarla topraklandırılmalarını, desteklemelerini, eğitilmelerini,

15. Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu (1984) c) Ekonomik üretime imkan vermeyecek şekilde parçalanan tarım topraklarının gerektiğinde ve imkanlar ölçüsünde genişletilmesi suretiyle de toplulaştırılmasını, tarım arazisinin ailenin geçimini sağlamaya ve aile iş gücünü değerlendirmeye yeterli olmayacak derecede parçalanmasını ve küçülmesini önlemeyi, d) Yeni yerleşme yerleri kurmayı, mevcut yerleşme yerlerine eklemeler yapmayı e) Zorunluluk halinde tarım arazisinin diğer amaçlara tahsisini düzenlemeyi f) Dağıtılmayan tarım arazisinin değerlendirilme şeklini belirlemeyi, g) Bakanlar kurulunca gerekli görülen diğer bölgelerde taşınmazların Milli Güvenlik nedeniyle mülkiyet ve tasarruf şekillerinde ve yerleşme yerlerinde düzenlemeler yapmayı sağlamaktır.

16. Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu (1984) Yasa‟nın uygulanma alanı, ilgili bakanlığın önerisi ve Bakanlar Kurulu‟nun kararı ile belirlenmektedir. “Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu” biçimsel olarak toprak reformunu da içermektedir. Bu yasa aynı zamanda, saptanan normdan daha fazla toprağa sahip olan büyük toprak sahiplerinin arazilerinin kamulaştırılmasını ve yeterli toprağı bulunmayan ve topraksız çiftçilerin topraklandırılmalarını ön görmektedir. Bu amaçla kamulaştırmaya konu olan taşınmazlar, bağ, bahçe ve ağaçlık arazi ve örnek işletmeler hariç, gerçek kişilerle özel hukuk tüzel kişilerine ait tarım topraklarından o bölge için saptanan dağıtım normunun on katını aşan bölümü ile varsa üzerindeki tarımsal yapı ve tesislerdir (madde:5).

17. Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu (1984) Halen yürürlülükte olan bu kanunun ugulayıcı kurumu Tarım reformu genel müdürlüğdür.

18. 5403 SAYILI TOPRAK KORUMA VE ARAZİ KULLANIMI KANUNU Amaç MADDE 1. — Bu Kanunun amacı; toprağın doğal veya yapay yollarla kaybını ve niteliklerini yitirmesini engelleyerek korunmasını, geliştirilmesini ve çevre öncelikli sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak, plânlı arazi kullanımını sağlayacak usûl ve esasları belirlemektir. Kapsam MADDE 2. — Bu Kanun; arazi ve toprak kaynaklarının bilimsel esaslara uygun olarak belirlenmesi, sınıflandırılması, arazi kullanım plânlarının hazırlanması, koruma ve geliştirme sürecinde toplumsal, ekonomik ve çevresel boyutlarının katılımcı yöntemlerle değerlendirilmesi, amaç dışı ve yanlış kullanımların önlenmesi, korumayı sağlayacak yöntemlerin oluşturulmasına ilişkin sorumluluk, görev ve yetkilerin tanımlanması ile ilgili usûl ve esasları kapsar. Uygulayıcı kurum:Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı

19. GÜNÜMÜZDE YÜRÜTÜLEN TOPRAK DÜZENLEME ÇALIŞMALARINDA HEDEFLER 5403 TOPRAK KANUNU VE ARAZİ KULLANIM KANUNU 3083 E GÖRE TOPRAKLANDIRMA KÖY GELİŞME ALANI DÜZENLEMEK TOPRAK TAHSİSİNİ DÜZENLEME KAMULAŞTIRMA ARAZİ TOPLULAŞTIRMA ARAZİ TOPLULAŞTIRMA TÜZÜĞÜNE GÖRE ARAZİ İYİLEŞTİRME ÜLKE TOPRAKLARININ VERİMLİ İŞLETİLMESİ ARAZİ TOPLULAŞTIRMA ARAZİ İYİLEŞTİRME ÜLKE TOPRAKLARININ VERİMLİ İŞLETİLMESİ

20. ATT Arazi Toplulaştırma Arazi İYİLEŞTİRME

22. 3083 sayılı yasaya göre GAP.tayapılan çalışmalarda dikkat çekici sonuçlara rastlanmaktadır.[TTGM] GAP'ta yapılan çalışmalardan seçilen bazı uygulama bölgelerindeki istatistiki tespitler Şekil 4te verilmiştir.

27. PS=PARSEL SAYISI HAM=HİSSELİ AR. MİK. BPOMS=ORT. MALİK SAYISI MMPS=MÜŞTEREK MÜL. PAR. SAYISI TMPS=TAM MÜL. MALİK SAYISI 3083 SAADDTRK

28. Şekil 4 ve diğer GAP uygulama istatistiklerinden aşağıdaki sonuçlar çıkarılabilir: • 57 köyde uygulanan projelerden sadece 5 köyde parsel sayesinde bir azalma (yani toplulaştırma) görülmüştür. Tablodan izleneceği gibi bazı köylerde 4-5 kat hatta daha fazla oranda bir parsel çoğalması (parçalanması) görülmektedir. • Hisseli arazi miktarı konusunda önemli oranda azalma görülmesine rağmen, dikkat çekici oranda hisseli arazi miktarlarının çoğaldığı görülmektedir.. • Bir parselin ortalama malik sayısında ciddi oranda bir azalma olmuştur. • Tam mülkiyetli parsel oluşturmada büyük bir oran yakalanmıştır. • Müşterek mülkiyetli parsel sayısında tam mülkiyetli parsel sayısındaki artış gibi bir fazlalaşma gözlenmektedir. • TRGM uygulama alanlarında parsel sayıları eski duruma göre artış gösterdiğinden toplulaştırma oranlarını belirlemek mümkün olmamaktadır.Budurum eski parsellerin çok hisseli olarak kullanıldığını göstermektedir. Bu durum bir parselin ortalama malik sayısından da anlaşılmaktadır.

29. Şekil 5.de Harran ovası arazi düzenleme projesi 2. kısım arazi toplulaştırma öncesi ve sonrası genel durum verilmiştir. Şekil 5 incelendiğinde toplulaştırma sonrası parsel sayılarının müşterek mülkiyetli parsel sayılarının artığı görülmektedir. .

31. TÜRKİYE DE Kİ ARAZİ DÜZENLME ÇALIŞMALARINA SONUÇ VE ÖENERİLER • Türkiye.de kırsal mekanı ve ondaki hayatı çepeçevre saran siyasi ve hukuki bir yapılanmadan söz etmek mümkün değildir. • Mevcut düzenleme ve uygulamalarda sistemin bir bütün olarak ele alınmaması nedeniyle çalışmalarda mükerrerlikler, boşluklar, eksiklikler, olumsuzluklar, kaybedilen umutlar ve değerler, vb. hep olmaktadır. Tam mülkiyetli parsel oluşturmada büyük bir oran yakalanmıştır. •Türkiye’nin kırsal mekanı ve ondaki sosyal, kültürel, ekonomik, tarımsal vd. hayatı bir bütün olarak çevreleyen, siyasi ve hukuki bir yeniden yapılanmaya ihtiyaç vardr. Kırsalmekanda yapılacak uygulamaları bir bütün olarak kavrayacak, sebep-sonuç ilişkisinin kurulduğu, çağa uygun hedefleri olan düzenlemeler için hukuksal ve siyasi altyapınınyeniden oluşturulmasına ihtiyaç vardır.

32. KAYNAKLAR Erdi, A., Özkan, G., Çay, T. .Türkiye Kadastrosunda Sistem Sorunları ve Bilgi Sistemi İle Olası Entegrasyon Problemleri., Kadastro ve Mülkiyet Sorunları Sempozyumu, KTÜ,1999,TRABZON Erdi, A., Çay, T., Özkan, G., .Türkiye.de yapılan Arazi Düzenleme Çalışmalarının Hedefler ve Uygulamalar Açısından Değerlendirilmesi., GAP Bölgesinde Arazi Toplulaştırma. Uygulamaları ve Sorunları Sempozyumu Harran Üniversitesi, 1999, Şanlıurfa. Demirel, Z. .Arazi Toplulaştırma., Yıldız Teknik Üniversitesi Yayını 99001,1999, İstanbul. Köy Hizmetleri Genel Müd. Toplulaştırma İstatistikleri. Toprak ve Tarım Reformu. Gen. Müdürlüğ. GAP Bölgesi Çalışma İstatistikleri. http://www.tarimreformu.gov.tr/library http://alierdi.com/ http://www.tarimkutuphanesi.com/

33. TEŞEKKÜRLER