T RK E GRETIMI I IN ETKINLIK RNEKLERI

1. TÜRKÇE ÖGRETIMI IÇIN ETKINLIK ÖRNEKLERI

2. Öykü, Masal, Siir Tamamlama Serim bölümü verilen bir öykünün / masalin dügüm ve çözüm bölümlerinin; serim ve dügüm bölümleri verilen bir öykünün /masalin çözüm bölümünün olusturulmasi istenir. Etkinlik bitince ögrencilere yazdiklari okutulur. Daha sonra özgün metin okunur. Yazarin duygularina en çok yaklasan ya da yazarin duygulariyla örtüsmese de metni güzel, ilginç gelistiren ve bitiren ögrencilere pekistireç verilir.

3. Öykü Resimleme Ögretmence önceden belirlenen, sinifta ya da ders disi zamanlarda okunan bir öykünün resimlenmesi istenir. Bu etkinlik için öykünün, bütün ögrenciler tarafindan anlasilmasi gerekir. Okunan ya da okutulan öykünün olay, yer, zaman ve kisilerine dönük çalismalar yapilir; öykünün iletmek istedigi duygu ve düsünceler tartisilir. Bu tartismalarda ögrencilerin degisik çikarimlara varmasi beklenir. Çünkü yazinsal yapitlarda aktarilan iletiler her okurun duygu ve düsünce dünyasinda farkli etkiler uyandirabilir. Bu nedenle öykünün iletisini her ögrenci kendi düs ve düsünce dünyasinda olusturmalidir.

4. Bu çalismanin temel amaçlarindan biri, duygu ve düsüncelerin anlatilmasinda söz, ses, çizgi, renk vb. degisik araçlarin kullanilmasi ve bu araçlarla benzer duygu ve düsüncelerin farkli farkli anlatilabileceginin sezdirilmesidir. Diger amaç, sözlü aktarilanlarin çizgiye ve renge dönüsmesini saglamaktir. Ögrencilerin yaptiklari resimlerde gerçeklikten çok onlarin öyküden de yararlanarak kendilerini renk ve çizgiyle anlatmalarina ortam olusturmak olmalidir.

5. Siir Resimleme Ögretmen, siiri klasik müzik esliginde ilkelere uygun olarak okur. Siirin duygu ve düsünce dünyasinin anlasilmasina dönük kisa süreli bir çalisma yaptiktan sonra ögrencilere “Okudugum siir size neleri duyumsatti, hissettirdi? Neler düsündürdü, çagristirdi? Simdi sizden siirin duyumsattiklarini çagristirdiklarini renk ve çizgilere dökmenizi istiyorum. Siirin resmini yapmanizi bekliyorum.” der. Bu çalismada önemli olan ögrencilere duygu ve düsüncelerin söz disinda renk, çizgi vb. araçlarla da aktarilabilecegini sezinletmektir. Bu nedenle yapilan her resimde özgün bir yan aranmalidir. Resim yapma çalismasi sonuçlandiginda istekli ögrencilere resimlerdeki duygu ve düsünceleri anlattirilir. Özgün aktarimlara pekistireç verilir.

6. Aniyi Öykülestirme - Oyunlastirma Ögretmen ögrencilerden kendilerini etkileyen bir olayin anisindan yola çikarak bir öykü olusturmalarini ister. Yazma çalismasindan önce öykülestirilmis bir ani ögretmen tarafindan okunur. Öyküdeki ani yeterince anlasildiktan sonra öykü oyunlastirilir. Bu etkinlikte sorumluluk alan ögrencilerin, kahramanlarin yaptigi konusmayi aynen yinelemeleri istenmez. Önemli olan, metni anlamsal bütünlügüne bagli kalarak kendi cümleleriyle aniyi anlatabilmeleridir. Oyunlastirma etkinligi sonuçlandiginda “Ögretmen simdi de siz istediginiz bir aninizi öykülestiriniz .” der. Belli bir süre vererek çalismayi baslatir. Sonunda ögrenciler yazdiklarini okur ya da sözle anlatir. Yazma, okuma ve konusma ilkelerine uygun davranislar gösteren ögrencilere pekistireç verilir.

7. Verilen Sözcüklerle Paragraf Olusturma Ögretmen tarafindan ögrencilerin düzeyi gözetilerek önceden hazirlanmis sözcüklerin yer aldigi torbadan rasgele çekilen yeter sayida (5) sözcükle bir paragraf olusturulmasi istenir. Örnegin torbadan agaç, okul, bulut, sevgi, insan sözcükleri çekilmis olsun. Ögrencilere içinde bu sözcüklerin yer aldigi kisa, anlamli bir paragraf yazmalari söylenir. Basarili çalismalara pekistireç verilir. Bu etkinlik için ögretmenin, degisik kavram, madde ve eylemleri karsilayan en az 200-250 sözcügü küçük fislere yazip önceden bir torbaya koymasi gerekir. Sözcükleri torbadan ögrencilerin çekmesi onlarin sürece katilmalari açisindan daha uygun olur.

8. Öykü Yazma Öykü ögeleri (olay, yer, zaman, kisiler) verilerek küme çalismasi olarak kisa öyküler yazdirilir. Birkaç alistirmadan sonra öykü ögelerini de ögrencilerin belirlemesi saglanabilir. Örnek Öykü Ögeleri: Yer: Bir balikçi köyü Zaman: Sonbahar Kisiler: Zeynep (8 yasinda bir ögrenci), Yusuf (65 yasinda bir balikçi), Mehmet (15-20 yaslarinda bir köylü çocuk) Olay: Balik tutarken firtinaya yakalanma) Öykü öncelikle verilen kisilerle olusturulmalidir; ancak gerekli görülürse olay kurgusunda etkin sorumluluk üstlenmeyen birkaç yeni kisinin de eklenebilecegi, kisiler arasindaki, iliskilerin istenildigi gibi kurulabilecegi ögrencilere animsatilir. Yeterince süre verilir. Yazma isi bitince kümeler kendi öykülerini okurlar. Öykülerin konusu, dili ve anlatimi tartisilir. Her küme öteki kümelerce yazilan öyküleri 1-10 arasinda notla degerlendirerek sonucu ögretmene verir. Isterse ögretmen de bir degerlendirme yapar. Sonuçta en güzel öyküyü yazan kümeye ödül verilir ve bu öykü oyunlastirilir. Öykü, sinif ve okul panosuna asilir.

9. Verilen Resimlerle Öykü, Masal Olusturma Ögretmen ögrencilerin düssel yetilerini kullanabilecekleri resimlerden olusan düzenlemeleri saydamla yansitir ya da büyüterek tahtaya asar. Ögrencilere bu resimlerdeki olaylarda anlatilanlardan yola çikarak herkesin kendince masal ya da öyküler olusturmasini söyler. Çalismadaki asil amaç, renk ve çizgilerin ögrencilerin duygu ve düsünce dünyalarinda biraktigi izlenimleri söze ya da yaziya dönüstürmelerini saglamaktir.

10. Verilen Cümlelerle Paragraf Olusturma Bir paragrafin cümlelerinin yerleri degistirilir ve ögrencilerden verilen cümleleri anlamli bir bütün olusturacak biçimde siraya koymalari istenir. Bu etkinlik için daha çok ögretici nitelikli metinlerden (makale, deneme, söylesi) yararlanmasi beklenir. Verilen cümleleri özgün bir biçimde siralayanlara pekistireç verilir.

11. Çagrisimlari Yazma Ögretmen sinifa birkaç resim, fotograf ya da nesne getirir, bunlari ögrencilerin görebilecegi bir yere koyar. Bu nesnelerin çagristirdigi duygu ve düsünceleri yaziya dökmelerini ister. (Örnegin, “bavul” ya da “semsiye” resimlerinin ögrencilere çagristirdigi duygu ve düsünceleri sözlü ya da yazili olarak anlatmalari istenebilir. Öncelikle çagrisim yapan, olay, olgu, duygu ve kavramlar yazilir. Sonra en az üç paragraflik yazi yazmalari istenir. Çalisma bittiginde ögrencilerden yazdiklarini anlatmalari istenir. Bu etkinlikte yazdiklarinin aynisini sözlü olarak aktarmalari beklenmez. Önemli olan ögrencilerin daha önceden yazdiklari bir konuda duyduklari ve düsündüklerini sözlü olarak anlatabilmeleridir.

12. Karikatürde Islenen Konuya / Iletiye Iliskin Söz Yazma Söz içeren karikatürlerin yazilari kapatilarak karikatürün iletisine / konusuna uygun söz yazdirilir. Yazilan sözler okutulduktan sonra karikatürdeki yazi gösterilerek ögrencilerin kendi yazdiklariyla sanatçinin yazdigi karsilastirilir. Bu çalismada önemli olan, ögrencileri karikatür diliyle iletisime yöneltmek, demokratik bir hava yaratarak onlari yaratici duygu, ve düsünce üretmeye özendirmektir.

13. Örnek uygulama Bu uygulama için sözleri kapatilarak, karikatür ögrencilerin görebilecegi bir yere asilir ya da görüntü bir aygitla yansitilir. Ögrencilere, karikatürlere uygun söz yazmalari için kisa bir süre verilir. Bütün ögrencilerden sirayla yazdiklarini söylemeleri istenir, kisa sözlerle genis anlamlar içeren cümle ya da söz öbegi olusturan ögrencilere pekistireç verilir. Sonunda, sanatçinin yapitindaki özgün söz ya da sözleri ögrencilere söylenir.

14. Karikatürlerin Iletisini Bulma / Çözümleme Tepegözle yansitilan ya da büyütülerek ögrencilerin görebilecegi bir yere asilan bir yazisiz karikatürün ögrencilerde neler çagristirdigi, onlara neler düsündürdügü sorulur. Ögrencilerin karikatürün iletilerine iliskin düsünce olusturabilmeleri için onlara belli bir süre verilir. Sürenin sonunda ögrencilerden düsüncelerini sözlü olarak anlatmalari istenir.

15. Yazili Karikatürlerin Iletisini Yorumlama Tepegözle yansitilan yazili karikatürleri yorumlamalari istenir. Bu çalismanin amaci, ögrencilerin birlikte kullanilan iki anlatim dilinin (söz ve çizgi) iletilerini sezmeleri, iletilerden yararlanarak yeni duygu ve düsünceler olusturabilmelerini saglamaktir. Ögrencilerin karikatürün iletilerine iliskin yorum yapabilmeleri için belli bir süre verilir. Süre sonunda ögrencilerden düsüncelerini sözlü olarak anlatmalari istenir. Siniftaki bütün ögrencilerin yorumlari dinlenir.

16. Kendini Baska Bir Nesnenin, Kavramin ya da Canlinin Yerine Koyma Ögrencilerden kendilerini bulut, günes, deniz, kitap, hayvan, sokak, ev, renk, mevsim vb. bir varligin ya da kavramin yerine koyarak çevreye, olaylara o varligin gözüyle bakmalari; yasadiklarini, duygularini anlatmalari istenir. Kendilerini bir varligin / kavramin yerine koyduktan sonra insanlar hakkindaki düsüncelerini yazmalari belirtilir. Örnegin kendilerini deniz ya da hava yerine koymalari, bu gözle insanlari degerlendirmeleri istenir.

17. Duyguya Uygun Olay Anlatma Karanlik (korku), basari gösterme (sevinç), güç durumda kalmis birini görme (üzüntü, acima) güç durumdaki bir canliya yardim etme (sevgi), arkadas ya da arkadaslariyla bir isi gerçeklestirme (paylasma) vb. edimlerden elde edilen duygular söze dönüstürülerek örnek bir yasam durumu olusturulur ve bu yasam durumu istekli bir grup ögrenci tarafindan canlandirilir. Etkinlik sonrasi ögrenciler canlandirmadaki kisilerin tutum ve davranislarina iliskin degerlendirmeler yapar. Bu etkinlikte önemli olan, her ögrencinin farkli duygu durumlarini kavramasi, bunu söz ve beden diliyle yansitabilmesini saglamaktir.

18. Benzerini Yazma Ögrencilerden okuduklari öyküye, siire, masala benzer metin olusturmalari istenir. Yazacaklari yazinin konusunun / iletisinin okunan metne benzemesi; ancak onun bir kopyasi olmamasi gerektigi animsatilir. Yazma isi bitince en güzel çalismayi yapan ögrenciye pekistireç verilir. Bu etkinlikte temel amaç, örnek metinlerden (bilinenden) yararlanarak benzer yasam durumlarini yeni kurgularla olusturabilmektir. Etkinlikte kullanilan metinler yalnizca birer örnektir. Önemli olan metinlerin öykünme araci olmasindan çok ögrencilerin bu örneklerden yararlanarak anlatim ilkelerini uygulamasini ve bunu beceriye dönüstürmesini saglamaktir.

19. Bulmaca Hazirlama Okunan bir öykü ya da masalin sinifça belirlenen sözcüklerinden yararlanarak bulmaca hazirlanir. Bulmacalarda özellikle bu sözcüklerin es ya da karsit anlamlilarini tanitan, tanimlayan, sezdiren sözcükler de kullanilabilir. Metin önce ögretmen tarafindan ilkelere uygun biçimde okunur ve yeter sayida ögrenciye okutulur. Duygu ve düsünce dünyasinin anlasilabilmesi için öykü ya da masaldaki olay ögrencilere kendi cümleleriyle sözlü olarak özetletilir. Metindeki olay istekli ögrenciler tarafindan canlandirilabilir. Etkinlik sonuçlandiginda ögrenciler kümelere ayrilir. Kümelerin bulmaca hazirlayabilmesi için söyle bir sira izlenir:

20. Bulmacada kullanilacak sözcükler kümelerin önerisiyle masaldan seçilir ve tahtaya yazilir. Bu sözcüklerin metni yönlendiren sözcükler olmasina özen gösterilir. Hazirlanacak bulmacanin türü belirlenir ve uygulama baslatilir.

21. Betimleme Yazma Degisik önadlar ve varlik adlari verilerek ögrencilerden en az 3 paragraflik bir betimleme yazisi ya da belirlenen bir süre içerisinde verilen sözcükleri de kullanarak bir konusma yapmalari istenir. Örnegin, varlik adi olarak “kedi” saptanmis olsun. Tahtaya kedi sözcügü ve onu niteleyen en az üç önad (yumusak, sari, küçük vb.) yazilir. Verilen varlik adinin ve önadlarin da kullanildigi, ögrencilerin kendi yaraticiliklariyla biçimlendirdikleri bir kediyi betimlemeleri beklenir. Etkinlik, degisik varlik adi ve onlari niteleyen önadlarla yinelenir.

22. Müzigi Yorumlama Ögrencilerden sinifça dinlenen bir müzigin çagristirdigi duygu ve düsünceleri sözlü olarak anlatmalari, yaziya geçirmeleri istenir. Örnegin, Vivaldi’nin Ilkbahar adli yapiti sinifta tam bir sessizlik saglandiktan sonra dinletilir. Dinleme eyleminde ögrencilere gözlerini kapatmalari ve müzigin çagristirdiklarini duyumsamaya çalismalari söylenir. Dinleme bittiginde ögrencilere “Dinlediginiz müzik sizde neleri çagristirdi? Müzigi dinlerken neler düsündünüz?” vb. sorular yöneltilerek duygu ve düsüncelerini sözlü /yazili biçimde özgürce yansitmalari istenir. Istekli ögrencilere duygu ve düsüncelerini renk ve çizgilerle anlatmalari için uygun ortamlar yaratilabilir.

23. Cümle Ekleme Bir ögrenci ilk cümleyi yazarak kagidi yanindakine verir. Önceki cümleyle anlamsal bagi olmasi kosuluyla her ögrenci bir cümle ekleyerek ortak bir metin olusturulur. Ilk çalismalarda ilk cümleyi / cümleleri ögretmen verebilir. Deneyim kazandiktan sonra ilk cümle / cümleler ögrencilerce yazilir. Bu etkinlik sinif kümelere ayrilarak da yapilabilir. Örnegin verilen ilk cümle bir olay, bir durum ya da bir olgu bildirebilir. Sözgelimi, “Dün aksam kar yagdi.” cümlesi verilir. Ikinci cümleyi yazacak ögrencinin bu cümleyle hem anlamsal hem da anlatimsal (cümle eylemlerinin kip uyumu vb.) açidan uyumlu bir cümle kurmasi beklenir. Ortaya çikan metin ögrencilere okutulmali, olusabilecek gülünç durumlar eglenceye dönüstürülmeli, demokratik bir ortam yaratilarak (varsa) yanlislar ögretmenin ipuçlariyla ögrenciler tarafindan düzeltilmelidir. Bu nitelikli çalismalar ögrencilerin dogru cümle ve cümleler arasinda anlamsal iliski kurma gibi anlama ve anlatma becerilerinin sinanmasi ve gelistirilmesi için bir firsat olarak degerlendirilmelidir.

24. Mektup Yazma Gerçek (Atatürk, cumhurbaskani, bakan, ressam, yazar, müzisyen, sporcu, anne, baba, kardes, arkadas vb.) ya da kurgusal (film, roman, öykü kisisi vb.) kisilere, hatta bir mevsime, eski bir oyuncaga vb. mektup yazilir. Isteyen ögrenciler de bu mektuplarla ilgili kisinin kimligiyle yanit verir.

25. Varlik Tanitma Amaç, bir varligi – adini söylemeden- özelliklerini, niteliklerini açiklayarak sözlü olarak tanitmaktir. Bunun için sinif kümelere ayrilabilir. Her küme kendi arasinda tanitacagi varlik ya da varliklari belirler. Kümedeki ögrenciler, varligin özelliklerini yansitan kisa bir yazi hazirlar. Ögrencilerden biri yazili metne fazlaca bagli kalmadan, ara sira göz ucuyla metni izleyerek varligi sinifa sözlü olarak tanitir. Öteki ögrencilerden bu varligin ne oldugunu bulmalari istenir. Varligin adini söylemeden özelliklerini anlatim ilkelerine uygun yansitan ögrencilere pekistireç verilir. Bu çalisma için kümedeki ögrenciler isbirligi içinde önceden çesitli bilimsel yayinlardan da yararlanarak sinifa hazirlikli gelebilirler. (Kelaynak kusu, mühür)

26. Dinledigini Anlatma 4-5 ögrenci disari çikarildiktan sonra sinifa, içinde dikkat gerektiren ögeler (özel ad, olay, durum, söz, sayi vb.) bulunan fikra ya da kisa öykü anlatilir. Disaridaki ögrencilerden biri çagrilarak siniftakilerden birinin öyküyü arkadasina anlatmasi söylenir. Sonra ikinci ögrenci içeri alinir ve disaridan gelen ilk ögrencinin öyküyü ikinciye anlatmasi söylenir. Sonra ötekiler sirayla sinifa alinarak islem yinelenir ve önce gelen kendinden sonra gelene öyküyü anlatir. Sinifa son alinan ögrencinin de öyküyü sinifa anlatmasi istenir. Amaç, demokratik egitim ortamlarinda ögrencilerin anlama ve anlatma becerilerini gelistirebilecekleri olanaklar yaratmaktir. Ögrencilerin kendilerine anlatilanlari ne ölçüde dikkatle dinledikleri, öyküde degisiklik olduysa degisikligin nerede oldugu, kimden ve neden kaynaklandigi tartisilir.

27. Verilen Sözcügün Son Harfiyle Baslayan Sözcük Bulma, Sözcüklerden Siir Olusturma Sinif kümelere ayrilir. Tahtaya bir sözcük yazilarak kümelerden bu sözcügün son harfiyle baslayan sözcük bulmalari, bulunan her sözcügün son harfinden yararlanarak yeni bir sözcük yazmalari istenir. Bu çalisma için ögretmen belli bir süre verir. Süre sonunda, kümelerin yazdigi sözcük sayisi belirlenerek en çok sözcük bulan küme sinif tarafindan alkislanir. Bu çalismada, kümelerin her sözcügü bir kez yazabilecegi söylenir. Çalisma sonunda kümelerin yazdiklari sözcükler içinden en az besini kullanarak her kümenin iki ayri dörtlük olusturmasi istenir. Temel amaç, ögrencilere yazinsal ürünlerin yapi taslarinin sözcükler oldugunu kavratmaktir.

28. Örnek uygulama:  Ögretmen tahtaya “kalem” sözcügünü yazarak çalismayi baslatir. Bu çalismanin kümelerce söyle yürütülebilir: Örnek uygulama: Ögretmen tahtaya “kalem” sözcügünü yazarak çalismayi baslatir. Bu çalismanin kümelerce söyle yürütülebilir: 1.Küme 2.Küme 3.Küme 4.Küme kalem kalem kalem kalem Mektup masa mavi marangoz Patates ayak ip zarf sari kazak para firin ilik kapi araç nar kar isik çevre radyo

29. 2. kümenin buldugu sözcükler arasindan “kalem, masa, ayak, kapi, isik” sözcüklerini saptadigini varsayalim. Verilen süre içinde bu sözcükler de kullanilarak asagidaki dörtlüklerin benzerleri küme tarafindan yazilabilir:   ÖGRETMENIM Kalemiyle isik saçti, Karanliklar uzaklasti, Ögrettigi bilgilerle Yeni yeni kapi açti. Masasinda kitap, defter Yol gösterir olur, önder. Zorda kaldigimiz zaman Ayagimiz ona gider.

30. Atasözü Tamamlama Yaygin kullanimi olan bir atasözünün anlami, atasözü söylenmeden ögretmence açiklandiktan sonra atasözünün bir bölümü (basi, ortasi ya da sonu) verilerek geri kalanin ögrencilerce tamamlanmasi istenir. ......... ……………… göre uzat. Ayagini ………. ………. ……….. …….. Yorganina …….. ……….

31. Deyim Tamamlama Yaygin kullanimi olan bir deyimin anlami, deyim söylenmeden, ögretmence açiklandiktan sonra, deyimin bir bölümü (basi, ortasi, sonu) verilerek geri kalaninin ögrencilerce tamamlanmasi istenir. Canini ……… takmak ………. disine takmak ………. tuzu bulunmak

32. Sözcük Tamamlama Bir siir ya da düzyazinin bazi sözcüklerinin ilk harfi disindaki harfleri metinden çikarilir. Ilk harfi disindaki harfleri metinden çikarilan sözcükler metnin altinda karisik dizilisle ya da abece sirasiyla verilir. Islemi biraz güçlestirmek için sözcüklerin arasina metinde kullanilmayan sözcükler de yerlestirilebilir. Ögrencilerden metinde bos birakilan yerlere, metnin altinda verilen sözcüklerden uygun olanini yerlestirmeleri istenir. Bu çalisma, bulunmasi istenen sözcügün ilk harfi verilmeden de yapilabilir. EN IYI DOST Bilgiyi ögrenerek Büyüyoruz giderek Kültürlü olmak için Okuyalim severek.

33. Atasözü ya da Deyimi Beden Diliyle Anlatma Bir ögrenci yaygin kullanimi olan bir atasözü ya da deyimi; jest, mimik, el ve kol hareketlerinden yararlanarak beden diliyle anlatir. Öteki ögrenciler arkadaslarinin beden dilinden bu atasözü ya da deyimi çikarmaya çalisirlar. Bu çalisma sinif kümelere ayrilarak da yapilir. Yarisma konusu yapilacak atasözü ve deyimler önceden ögretmen tarafindan saptanir. Her kümeden seçilen ögrenciler, ögretmence belirlenen sürede sirayla atasözü ya da deyimi kendi kümesine anlatir. En çok atasözü ya da deyimi bulan / bilen küme yarismayi kazanir. Kazanan küme, ötekiler tarafindan alkislanir. Günes balçikla sivanmaz. El elden üstündür. Ak akçe kara gün içindir. Kulagina küpe olmak Kulak misafiri olmak

34. Kisi, Kent, Bitki, Hayvan, Esya Bulma-Tanitma   Sinif beser kisilik kümelere ayrilir. Çalisma için süre saptanir. Ögretmen bir harf belirler ve bu harfle baslayan çesitli kisa yazilar yazilacagini; ancak yazilarin içinde tanittiklari kisi, kent, bitki, hayvan ve esya adinin geçmemesi gerektigini söyler. Her küme kendi içinde isbölümü yaparak bu harfle baslayan bir ünlü kisi, kent, bitki, hayvan ve esya adi belirler. Sonra, her küme belirledigi kisi, kent, bitki, hayvan ve esyayi tanitici kisa yazilar olusturur. Verilen süre bittiginde kümeler, kisa tanitim yazilarini saptadiklari sirayla okurlar; siniftan “kimi” ya da “neyi” tanittiklarini bulmalarini isterler. Ögretmen, en çok dogru tahmini ve en iyi tanitimi yapan kümeye / kümelere pekistireç verir. Gerekirse, ögrenciler, ögretmenin bu çalisma için verdigi süre içinde sinifta bulunan kaynaklara da basvurabilirler. Örnek etkinlik:   Sinifa “A” harfi verilmis olsun. Bu durumda bir küme isbölümü yaparak adlarini anmadan; “Atatürk’ü, Amasya’yi, ayva agacini, agaçkakani, aynayi” tanitici yazilar olusturur.

35. ÇAGRISIM BALONLARI YA DA KAVRAM AGI OLUSTURMA, METIN YAZMA  Ögretmen tahtaya büyükçe bir daire içine bir anahtar sözcük yazar ve ögrencilerden bu sözcügün düsündürdügü, çagristirdigi sözcükler söylemelerini ister. Söylenen sözcükleri bu dairenin çevresine yazar, her birini ayri bir küçük daire içine alir. Daha sonra ögrencilerden, bu sözcükleri de kullanarak ana kavrama iliskin duygu ve düsüncelerini sözlü olarak anlatmalarini ister. Yeterli sayida ögrencinin konusmasindan sonra, dersin akisina bagli olarak degisik anahtar sözcüklerle etkinlik sürdürülür. Somut anlamli sözcükle örnek uygulama: Ögretmen, anahtar sözcük olarak “kitap” sözcügünü vermis; ögrenciler de “okuma, matbaa, yayinevi, gelisme, aydinlik, bilgi, yazar” sözcüklerini söylemis olsun. Sözcükler tahtaya yazildiktan sonra, ögrenciler bu sözcüklerden de yararlanarak “kitap”la ilgili konusmalarini anlatim ilkelerine uygun olarak yaparlar

36. GÖZLEM YAZMA Ögrencilerin belli bir yeri, ortami gözlemeleri saglanir. Gözlem sirasinda gördüklerini, bunlarla ilgili duygularini, düsüncelerini yaziya geçirmeleri istenir. Yazilarda gözlenen olay, olgu, durum ve varliklardaki ayrintilarin önemli oldugu, bu nedenle de gözlem yaparken gözlenen / gözlenenlerin dikkatle izlenmesi gerektigi üzerinde durulur. Kisilerin, gözlemler sonucu edindigi izlenimlerin, yasam deneyimi olusturmadaki önemi belirtilir. Ögrencilere yazilari okutulduktan sonra ayni / benzer gözlem süreçlerine katilan insanlarin algiladiklarinin farkli olabilecegi; bunun kisilerin duygu ve düsünce dünyalari ile kültürel birikimlerinin farkliligindan kaynaklanabilecegi sezdirilir.

37. Örnek Uygulama Ögretmen, “gözlem yazisi” uygulamasindan önce sinifa, Gülten Dayioglu’nun “Yada’nin Gizilgücü” adli romanindan alinmis bir metni ya da baska bir örnegi okuyarak iyi bir gözlem metninin nasil olusturulabilecegine iliskin ipuçlari sunar. Ögrenciler, hazirladiklari gözlem yazilarini sinifta okur, basarili çalismalara pekistireç verilir.

38. DÜSLENENI YAZMA Bu etkinlik, uygun bir klasik müzikle birlikte yapilmalidir. Ögrencilere, klasik müzik dinletilmeye baslandiginda, birkaç dakikaligina gözlerini kapatmalari ve o anda bulunmak istedikleri bir ortami / yeri düslemeleri istenir. 10 dakikanin sonunda, ögrencilere, düsledikleri yer ve yasam sözlü / yazili olarak anlattirilir. Düslerini anlatim kurallarina uygun biçimde anlatan ögrencilere pekistireç verilir. En basarili yazi, sinifça saptanir ve sinif gazetesine asilir.

39. BIR YASAM DURUMUNU CANLANDIRMA  Anneleri evde yokken kapinin çalinmasi, telefon konusmasi, konuk ugurlama, konuk karsilama, tanistirma, armagan alma, tatile çikma, güzel haber, basari gösterme, okula geç kalma, bir esya yitirme, bir yemege davet edilme vb. konular belirlenir. Konular belirlendikten sonra ögrencilerden, olusturulan bir durumu, ortami ya da olayi yasayan kisileri konusturmalari / canlandirmalari istenir.

40. GELECEGE GITME Ögrencilere önce, belli bir yasa - örnegin, 50 yasina - geldiklerinde nasil bir yasamlari olacagini kestirmeleri söylenir. Sonra yasamlarinin degerlendirmesini yaparak o yillarda nasil bir çevreye ve yasam kosuluna sahip olacaklari vb. bilgileri içeren bir yazi yazmalari istenir. Bu etkinlik söyle de gerçeklestirilebilir: Ögretmenin, “100 yil sonra dünyada nasil bir yasam söz konusu olabilir? Sizler, gelecegin dünyasiyla ilgili neler düsünüyorsunuz? Kestirimlerinizi (tahminlerinizi) sözlü olarak anlatmanizi istiyorum.” demesi, ögrencilerin özgün bulus ve anlatimlarina pekistireç vermesi.

41. GAZETE, DERGI HAZIRLAMA Türkçe derslerinde ögrenciler; yapilan çalismalara iliskin haberlerin, basarili yazi örneklerinin yer aldigi bir dergi ya da gazete çikarmaya özendirilir. Okulda / sinifta düzenli bir dergi ya da gazete çikarilamasa da ara sira ögrencilerin yapitlarini bir araya getiren kitapçiklarin olusturulmasi, onlarin güdülenmesi açisindan önemlidir. Hazirlanan dergi / gazete olanaksizlik nedeniyle tüm ögrencilere verilemese bile dergide / gazetede adi geçen ya da yapiti olan ögrenci sayisinca çogaltilabilir. 

42. TEKERLEME SÖYLEME Yinelemelerden, ses benzerlik ve çagrisimlarindan yararlanilarak olusturulan tekerlemelerin söylenisinde güçlük çekilir. Bu söylenis güçlügü nedeniyle eglendirici olan tekerlemeler ögrencilere sesleri, sözcükleri dogru bogumlandirma ve akici söyleme becerisi kazandirir. Bir oyun olarak düsünülmesi gereken tekerleme söyleme çalismalarinin siklikla yapilmasi, çocuklarda söyleyisle ilgili güven duygusunu gelistirir. Tekerlemelerin hizli söylemesinden çok, ses ve sözcüklerinin tam ve dogru olarak söylenmesi önemsenmelidir. Tekerleme söylemekte isteksiz olan ögrencilere hosgörülü yaklasilmalidir.

43. Örnek uygulama Asagidaki tekerlemeler önce ögretmen tarafindan vurgu, tonlama vb. söyleyis ilkelerine dikkat ederek seslendirilir. Sonra ögrencilerden söyleyis ilkelerini göz önünde bulundurarak tekerlemeleri söylemelerini istenir. Etkinligin amaci eglenceli ve dogal bir ortamda ögrencilere söyleyis rahatligi ve aliskanligi kazandirmak, onlara seslerin ve sözcüklerin dogru bogumlandirilmasini kavratmak olmalidir. Çalismalarda belirlenen sayida tekerlemeyi, belirli bir sürede duraksamadan, dili sürçmeden söylemeyi basaran ögrencilere pekistireç verilir.   Dal tartar, kartal kalkar. Eller tere almis terelenmis,biz de tere alalim,terelenelim. Kirk küp;kirki da kulpu kirik küp Su agaci budamali mi,budamamali mi? vb. tekerlemeleri söyleme çabasi, çocuklari eglendirirken egiten çok yararli bir çalisma olur. 

44. Sayismacalar da hem siirsel özellik tasiyan hem de çocuk evrenine uygun olan dilsel araçlardir; özellikle ilkögretimin ilk yillarinda, seslerin dogal bir oyun kurgusu içinde dogru bogumlandirilmasi çalismalarinda dilsel bir gereç olarak kullanilabilir:  Hendek mendek Saksagan leylek Çikolata sümbül melek Eline verdim bir bebek. Bebek seni sevmiyor, Sokaklarda agliyor. Siktik miktik Haydi sana dedim Sen çik,sen çik.

45. BILMECE YANITLAMA, BILMECE OLUSTURMA Bilmeceler, çocuklarin düsünme alistirmasi yapmalari için Türkçe ögretiminde kullanilmasi gereken dilsel gereçlerdendir. Bunun için, resimli-resimsiz bilmece türlerinden yararlanilmalidir. Bilmecelerde sunulan ipuçlarinin anlamsal çagrisimlarindan yararlanarak sakli anlama ulasma, temel amaçtir. Ögretimde, çocuklarin birtakim önermeleri birbiriyle iliskilendirerek yeni bir sonuca, çözüme erismesi için bilmecelerden yararlanilmalidir. Bilmecelerdeki gizli anlama ulasma süreci, her seyden önce düsünme sürecidir ve usavurma becerisini devindirir. Bilmecelerin yanitlanmasi sürecinde eglenirken düsünsel yetiler isletilerek bulma amacina ulasilir. Bunun için asagidaki örnek bilmecelerden yararlanilabilir.

46. Ay var iken açarlar, Gün var iken kaçarlar. (yildizlar)   Sekere benzer tadi yok, Gökte uçar kanadi yok. (kar)   Canli kaçar,cansiz kovalar. (at arabasi) Örneklerinde oldugu gibi, somut varliklarla ilgili bilmecelerden yararlanilarak ögrencilere zihinsel çalisma yaptirilip varliklarin belirgin yönlerini sezmeleri, varlik-sözcük iliskisini kurmalari saglanabilir. Sinif içinde bilmece hazirlama, bilmecenin anlattigi varligi bulma yarismalari düzenlenebilir. Sözgelimi,“Bilmece bildirmece / El üstünde kaydirmaca” bilmecesinin anlattigi varligin “sabun” oldugu bilindikten sonra, ögrencilerden ayni kalibi kullanarak “dondurma” için bilmece hazirlamalari ya da dondurmayla ilgili olan, ”Bilmece bildirmece / Dil üstünde kaydirmaca” bilmecesini bulmalari istenebilir. Benzer yapilar kullanilarak ögrencilerin yeni bilmeceler olusturmalari beklenir. Basarili olan ögrencilere pekistireç verilir. 

47. SÖZCÜK SÖZCÜK IÇINDE OYUNU Söz dagarciklarini zenginlestirmeyi amaçlayan bu oyunda ögrencilerin, verilen bir ana sözcükten yola çikarak on sözcük bulmalari istenir. Bu etkinlikte önce, ana sözcük söylenmeden, sözcükle ilgili açiklamalar yapilir. Ögrencilerden ana sözcügü bulmalarina yardimci olacak “Bulalim” bölümünde verilen tanim, açiklama vb. ipuçlarindan yararlanarak bulunmasi istenen sözcükleri yazmalari istenir. Ögrencilere aradaki bir sözcügün bulunamamasinin oyunu engellemeyecegi, sonraki sözcügü / sözcükleri bulduklarinda o sözcügü de bulabilecekleri söylenir. Bu oyun için bulunmasi istenen sözcügün her birinin bulundugu yerin karsisina (sayfanin yanina) sözcügün harf sayisinca nokta konur. Sözcükler bulundukça ilgili yerlere yazilir. Oyunun “Kullanalim” bölümünde, ögretmence hazirlanan cümlelerde birakilan bosluklara uygun olan sözcüklerin yazilmasi gerekir. Bu etkinlik sinif ya da küme çalismasi olarak gerçeklestirilebilir.

48. Balikadam Sözü kendime getirmeden, önce birkaç soru sorayim size: Kiyi, dal­ga, gemi, liman, rihtim, gelgit, engin, körfez... gibi sözcükler acaba hangi kavram alaniyla ilgilidir? Bu sözcükler arasinda bir yakinlik var midir? Biri söylenince ötekileri düsünür müsünüz? Neden böyledir bu? Bir düsünün; bu sözcüklerin denizle ilgili oldugunu bulacaksiniz. Çünkü bunlar arasinda dogrudan ya da dolayli baglar vardir. Birini isitince, ona bagli olarak ötekileri de düsünebilirsiniz. Bu, sözcüklerin ayni kavram ala­niyla ilgili olmasindandir. Nasil ki ev sözcügünü duyunca kapi, pencere, oda... gibi sözcükler hemen akliniza gelirse, bunun gibi sözcükler de yine kendileriyle ilgili baska sözcüklere gönderir sizi. Iste bir konu üzerinde rahat konusmaniz ya da o konu üzerinde basarili bir yazi yazmaniz, o konuyla ilgili kavramlari karsilayan degisik sözcükleri bilmenize, kullanma­niza baglidir. Simdi sözü kendime getireyim, ben de su ve denizle ilgili bir sözcügüm. Özel elbise ve donanimla sualtina dalmayi is ve ugras edinmis kisileri adlandiririm. Balik ya da kurbaga adam da derler bana. Iki heceli, alti harfli türemis bir sözcügüm. Su sözcükleri rahatça türeterek bulabilir­siniz beni. 

49. Bulalim   1.  Ilk üç harfim essesli bir sözcüktür. Hem eylem kökü olarak kullanilir hem de ad. Ad ola­rak anlami, "agacin gövdesinden ayrilan kollarin her biri" demektir. - - - 2.  Birincide buldugunuz sözcügün sonuna -gin ekini getirdiniz mi, insanlara özgü bir niteligin adini bulursunuz. Sözgelimi, bir kisinin gözlükleri gözündedir, bakiyorsunuz, haril haril gözlüklerini ariyor. O kisi için bu niteligi kullanirsiniz. - - - 

50. 3. -gin yerine -ga ekini getirdiniz mi çok anlamli bir sözcük türetmis olursunuz.Anlamlarindan biri, "rüzgârin tümsek tümsek yükselttigi su yigini" demektir. 4.   Üçüncüde buldugunuz sözcügün sonu­na -ci ekini getirdiniz mi yeni bir sözcük tü­retmis olursunuz. Olumsuz bir niteligin adidir bu. Sözgelimi verilen bir isi özenle yapmayan,gelisigüzel yapan ya da o ise dört elle sarilma­yan kimseleri bu sözcükle nitelendiririz.

51. Dedim ya denizlere dalmayi, batik seyleri çikarmayi ugras edinmis kisileri adlandiran bir sözcügüm. Bunca ipucundan sonra bulun bakalim ben neyim?

52. Sözcük Ailesi Olusturma Ögretmen bir kök sözcük vererek ya da tahtaya yazarak, “Bu sözcük yalniz kalmis, yakinlarini, ailesini yitirmis. Siz ailesini bulup onlarin bir araya gelmesini saglar misiniz?” vb. bir sözle oyunu baslatir. Ögrenciler verilen kökten türeyen sözcükleri bularak defterlerine yazarlar. Bu etkinlik kisi ya da küme çalismasi olarak yapilabilir. Belirlenen sürede daha çok sayida sözcük bulan ögrenci ya da küme yarismayi kazanir. Bu etkinlikte temel amaç ögrencilerin sözcügün yapisini kavramasi, Türkçenin sözcük türetme gücünü sezmesini saglamaktir. Örnek etkinlik: Ögretmen, “seç-”sözcügünü tahtaya yazar ve uygulamayi baslatir. Ögrencilerin asagida örneklendirilen sözcükleri ya da bazilarini bulmalari beklenir: Seçenek, seçik, seçilmek, seçim, seçki, seçkin, seçkinci, seçkincilik, seçkinlik, seçme, seçmece, seçmeli, seçmen, seçmenlik, seçtirmek.

53. Sözlükten, Yazim Kilavuzundan Sözcük Bulma Türkçe Sözlük ve Yazim Kilavuzu, Türkçe ögretiminin temel araçlaridir. Yazim Kilavuzundan yararlanabilmek için degisik oyunlar gelistirilebilir. Bunlardan biri söyle örneklendirilebilir: Ögretmen, tahtaya degisik harfle baslayan bes sözcük yazar. Ögrencilerden, bunlarin üstündeki ve altindaki sözcükleri Yazim Kilavuzundan bulmalarini ve defterlerine yazmalarini ister. Sözcükleri, dogru biçimde defterine yazan ilk üç ögrenci saptanir, diger ögrencilerin de çalismayi bitirdigi anlasildiginda, ilk üç ögrenciye pekistireç verilir ve birinci gelen ögrencinin bu sözcükleri tahtaya yazmasi istenir. Bu sirada, sözcüklerin dogru bulunup tahtaya dogru yazilip yazilmadigi sinifça denetlenir. Ögretmen gerekli görürse, bu sözcüklerle cümle kurma çalismalari da yaptirabilir.

54. Örnek uygulama Ögretmen, “basari”, “çekingen”, “esinti”, “isimak”, “yazma” sözcüklerini tahtaya yazarak uygulamayi baslatir. Ögrencilerin, “basalti-basarili, çekince-çekingenlik, esinlenmek-esintili, isilti-isin, yazlik-yazmaci” sözcüklerini bulup defterlerine yazmalari beklenir. Çalismayi önce bitiren ögrenci, sözcükleri tahtaya yazar. Anlami bilinmeyen sözcüklerin, Türkçe Sözlük’ten anlamlari bulunabilir. Sözcükler, çesitli cümlelerde kullanilabilir.

55. Sözlü Öykü Olusturma Ögrencilere, ögretmen tarafindan öykünün baslangiç (ilk) cümlesi ya da cümleleri verilir. Ögrencilerden, ilk cümleyle ya da cümlelerle anlamsal iliskisi olan yeni cümleler kurarak söylemeleri ve bir öykü olusturmalari istenir. Ögrenciler, öncekilerle anlamsal bag olusturan cümlelerini sirayla söyler. Öykünün olustugu düsünüldügünde çalisma sonuçlandirilir ve en az üç ögrenciye, arkadaslarinin olusturdugu öykü anlattirilir. Bu çalismada temel amaç, nitelikli bir öykü olusturmaktan çok, ögrencilerin cümleler arasindaki anlam iliskisini kavramasi ve bu iliskiyi sözlü biçimde aktarmasidir. Özellikle, demokratik bir hava yaratilarak ögrencileri toplum içinde konusturmaya isteklendirmektir.

56. Örnek uygulama Ögrencilere, “Serin bir ilkbahar aksamiydi. Radyodan, “çocuk tiyatrosu” saatinde, Büyük Yaris adli oyunu heyecanla dinliyordu.” cümleleri verilir, kisa bir düsünme süresinden sonra, ögrencilerin bu cümlelerden yola çikarak bir öykü olusturmalari istenir. Örnek uygulama Ögrencilere, “Yigit, Duygu, Taylan saatler süren yolculuktan sonra, okuldaki basarilarindan dolayi kendilerine ödül olarak verilen bes günlük tatili geçirmek üzere kiyi kentine ulastilar.” cümleleri verilir, kisa bir düsünme süresinden sonra, ögrencilerin bu cümlelerden yola çikarak bir öykü olusturmalari istenir.

57. Sözcük Olusturma, Sözcük Dizme Bu etkinlik küme ya da bireysel çalisma olarak yapilabilir. Ögretmen tahtaya sinif düzeyini gözeterek 5 – 10 harf yazar. Ögrencilerden, birinci asamada, yalnizca bu harfleri kullanarak sözcük / sözcükler olusturmalarini ve defterlerine yazmalarini söyler. Çalismanin ikinci asamasinda, verilen harflerin disinda, her sözcük için tahtaya yazilanlara istedikleri “yardimci” bir harfi ekleyerek yeni sözcükler olusturabileceklerini söyler. Üçüncü asamada ise, ögrenciler ilk ve ikinci asamada olusturduklari sözcükleri, sözlük sirasina göre dizerler. En çok sözcük olusturan ve bunlarin tümünü dogru biçimde sözlük sirasina göre dizene sinif tarafindan alinan kitap / kitaplar armagan edilir. Bu çalismada, (varsa) anlami bilinmeyen sözcükler, ögrenciler tarafindan Türkçe Sözlük’ten bulunarak birer cümlede kullanilir. Cümle kurmada düsülen yanlislarin ögrenciler tarafindan düzeltilmesi saglanir.

58. Örnek uygulama Ögretmen tahtaya “d,a,k,o,l” harflerini yazarak uygulamayi baslatir. Ögrenciler, birinci asamada, örnegin dolak, odak, kola, dal, oda, dol, ak, ok, ad vb. sözcükleri olusturabilirler. Ikinci asamada, verilen harflerin yaninda istedikleri bir harfi de kullanarak yeni sözcükler olusturabilirler. Örnegin, yolak, adak, kolay, solak, okul, akil, kolan, ocak, koza vb. sözcükleri bulabilirler. Üçüncü asamada ise, bulunan sözcükler sözcük sirasina göre dizilir, gerekirse cümle kurma çalismasina geçilir.