Download
1 / 22
290 likes | 691 Views
تاثیر آفات و سموم بر محیط زیست www.jangaliha.ir www.jangaliha.rozblog.com. تاريخچه استفاده از سموم
E N D
تاثیر آفات و سموم بر محیط زیست www.jangaliha.ir www.jangaliha.rozblog.com
تاريخچه استفاده از سموم در طول تاريخ بعضي از بندپايان بعنوان دشمن انسان در جهت كاهش محصولات كشاورزي و ناقل بيماري ها شناخته شدهاند و انساناز بدو پيدايش و بويژه ازآغاز متمدّن شدن،همواره به دنبال روشهاي مقابله با اين دشمنان بوده است. در زمان هاي قديم انسان از مواد طبيعي موجود مانند مواد معدني و گياهي براي مبارزه استفاده مينمود، لازم به ذكر است كه تا قبل از شروع جنگ جهاني 2اكثر مواد شيميايي استفاده شده بر عليه آفات از مواد معدني چون آرسنيك و گوگرد بودند, و به طور همزمان، استفاده از گياهاني همچون گل پيرتروم, نيكوتين و روتنون نيز مرسوم بود.دهة 1940 .م آغازي بود كه در آن «انقلاب حشرهكش ها» بوقوع پيوست.
در آن زمان سم DDT در سطح وسيعي به عنوان حشرهكش مورد استفاده قرار گرفت.خاصيت حشرهكشي اين ماده توسط Paul Muller در سال 1939كشف شد و به خاطر اين كشف و استفاده از آن در كنترل بسياري از بيماريها جايزه صلح نوبل درسال 1948را ازآن خودساخت و متعاقباً سم DDTدر سطح وسيعتري توليد و مصرف گرديد و توليد صنعتي ساير سموم نيز ادامه يافت. با كشف سم DDT و استفاده از آن در از بين بردن حشرات, سازمان جهاني بهداشت اين ماده را به نام (گلولة سحرآميز) ناميد وادعا نمودبادردست داشتنآن قادر به ريشهكني بسياري از بيماريها و ازجمله بيماري مالاريا خواهد بود.كه اين موضوع با بروز مقاومت به سموم در حشرات با شكست مواجه شد.
آفت کش هاتا کنون حدود هشت میلیون ماده ی شیمیاییانسان ساخت شناسایی شده است که حدود هفتاد هزار ترکیب آن استفاده رایج دارند. یکی از این ترکیبات شیمیایی که هر روز با پیشرفت علم و فناوری بر تعداد و مقدار مصرف آن ها در محیط افزوده می شود آفت کشهایی هستند که برای مبارزه با آفات کشاورزی وبهداشتی به طور وسیعی استفاده می شود.به طورکلیآفت کش ماده یا مخلوطی از مواداست که برای پیشگیری، نابودی یا کنترل آفات شامل ناقلین بیماریهای انسانی و حیوانی یا گونه های ناخواسته گیاهی و حیوانی بکار می رود. اغلب آفت کشها علاوه بر ماده ی موثر، دارای مواد حامل و همچنین حلالها و ترکیباتی هستند که جذب و ویژگی های دیگر آفت کشها را بهبود می بخشد بخش بزرگی از آفت کشهای تجاری را مواد بی اثر تشکیل می دهد که اثرات مضر آنها ممکن است از عاملهای موثر بیشتر باشد، اما در بحث مربوط به اثرات بهداشتی آفت کشها کمتر سخنی از آنها به میان می آید.
راه های ورود آفت کشها به منابع آب آفت کشها معمولا به صورت گرد، گرانول، امولسیون و سوسپانسیون استفاده می شوند و ورود آنها به محیط زیست بلافاصله پس از مصرف صورت می گیرد. راه یابی آفت کشها به داخل روانابهای سطحی فرآیند پیچیده ای است که تعریف و تبدیل بخشهای مختلف فیزیوشیمیایی آن به مفاهیم ریاضی مشکل می باشد.آلودگی منابع آب به آفت کشها به کاربردنادرست این مواد بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی و حوادث ایجاد شده در کشاورزی، صنعت و تجارت آفت کشها نسبت داده شودوحتی درصورت رعایت اصول صحیح کشاورزی،می توانندوارد منابع آب شوند.
به طور کلی راه های ورود آفت کشها به منابع آبی عبارتند از : 1.انتقال آفت کشها از طریق بارندگی و ریزش های جوی 2.آلودگی مستقیم آبهای سطحی بر اثر انتقال جریان های هوایی انتقال به همراه زهاب های کشاورزی 3.ورود باقیمانده محلولهای آفت کشها پس از پایان عملیات سم پاشی 4.فاضلاب و پسآب های ناشی از صنایع تولید آفت کش ها 5.ورود آبهای مورد استفاده برای شست و شوی لوازم و تجهیزات سمپاشی 6.جریان یافتن آب از لایه های خاک و فرسایش خاک 7.ورود تصادفی و دفع نادرست زباله های سمی و صنعتی 8.کاربرد مستقیم در منابع آبی برای کنترل حشرات آبزی
اثر بر روی اکوسیستم آبیرفتار آفت کشها در محیطهای آبی تحت تأثیر عامل های متعددی قرار داشته و از طرفی حساسیت موجودات زنده به آفت کش ها به شدت با یکدیگر متفاوت است . بر اساس مقررات اتحادیه اروپاحداکثر غلظت 10 میلی گرمبر لیتر برای یک ماده موثر خاص و مجموع 50 میکرو گرم بر لیتر برای تمام آفت کشهای موجود در آب باید رعایت شود. میزان سمیت آفت کشهای مختلف برای انواع ماهی ها متفاوت است.آفت کشها درغلظت های پائین برای بی مهرگان آبزی و ماهیها کشنده می باشند چنانچه اندرین برای ماهی قزل آلای رنگین کمانی با 007/0-006/0 میلی گرم بر لیتر است و دز کشندگی DDT برای همین نوع ماهی 018/0-016/0 میلی گرم بر لیتر است.
برخی از آفت کشهای شیمیایی به دلیل داشتن زمان پایداری طولانی، بالا بودن حلالیت در چربی و پائین بودن سرعت تجزیه دربدن موجودات زنده و محیطهای آبی،در بافت های ذخیره ای و انباشته به زنجیره ی غذایی وارد می شوند و در نتیجه باعث حذف گونه های حساس می شوند دردراز مدت می تواند نظام اکوسیستم رامختل سازد . جمع پاره ای از حشره کش ها در غلظت های کم می تواند بر بو و مزه آب و به طور کلی بر اجزا بسترآبی مانند میکروارگانیسم ها، ماهی ها، دوزیستان، پلانکتون ها و همچنین بر PH و CO2 و فرآیند تولید اکسیژن توسط فیتوپلانکتون ها اثر گذارند.
طبقهبندي سموم سموم را بر اساس منشأ و مواد شيميايي موجود ميتوان به گروه هاي زير طبقه بندي نمود: 1 ـ سموم كلره (Organochlorine compounds) اين گروه از سموم در طيف وسيعي بر عليه آفات و حشرات موذي، مورد استفاده قرار گرفته است. از مهمترين سمومي كه در اين گروه قرار دارد ميتوان به سموم ذيل اشاره نمود : ددت, ديلدرين, BHC, ديكوفول, آلدرين, كلردان, هپتاكلر و اندوسولفان. از مهمترين خصوصيات اين سموم ميشود به پايداري طولاني آنها در محيط و طيف وسيع حشرهكشي آنها اشاره نمود.
2 ـ سموم فسفره (Organophosphate insecticides) حشره كشهاي فسفره مصنوعي، مولكول هاي آلي حاوي فسفر ميباشند. همزمان با جنگ جهاني دوّم اين گروه از سموم بعنوان گازهاي جنگي توسط آلمانيها سنتز شدند و سپس به خاصيت حشرهكشي آنها پي برده شد. تا كنون بيش از 100 تركيب از اين سموم به بازار آمده است و از راه هاي مختلف بر روي حشرات اثر ميگذارند. از مهمترين سموم در اين گروه ميتوان به مالاتيون, پاراتيون, ديازينون, سيستوكس, متاسيستوكس,تمفوس, كلروپيروفوس متيل , پيريميفوس متيل, فنتيون و فنيتروتيون اشاره نمود. خاصيت ابقايي اين سموم درمقايسه باسموم كلره كمتر ميباشد.
3 ـ ساير سموم جديد علاوه بر گروه هائی كه قبلاً توضيح داده شد,هماكنون انواع و اقسام سموم از گروههاي مختلف به بازار عرضه شده است كه مكانيسم عمل آنها ممكن است با گروههايقبلي متفاوت باشد. ازجمله ميتوان به Biopesticides اشاره نمود كه از سم حاصل از باكتري Bacillus thuringiensis بر عليه آفات استفاده ميشود.
نگاهي به آثار زيانبار آفت كش هاي شيميايي بر محيط زيست اشاره: يكي از مسائلي كه محيط زيست ما به آن مبتلاست،آلودگي منابع آب و خاك به وسيله سموم دفع آفات و بيماري هاي گياهي است. هر چند كارشناسان حفظ نباتات به منظور جلوگيري از آلودگي محيط زيست به سموم شيميايي، راهكارهاي ديگري به غير از مبارزه شيميايي براي كنترل آفات و بيماريهاي گياهي به كشاورزان و باغداران توصيه مي كنند، اما هنوز هم انتخاب اين روش اولويت نخست آنان است. دليل آن هم اثرات نسبتاً سريع و قاطعي است كه سموم بر روي آفات گياهي دارند.روشهاي ديگر مبارزه با روش بيولوژيك با همه مزيتهاي زيست محيطي استكه اثر آن دراز مدت است و نبايد با هدف نتيجهگيري سريع تر، با استفاده وسيع از سموم دفع آفات نباتي به محيط زيست آسيب رساند.
سموم شيميايي(شاملآفتكشها، قارچ كش ها و علف كش ها) موادي هستند كه براي پيشگيري،نابودي و يا دفع آفات(اعم از حشرات و نرم تنان زيان آور)،بيماريهاي گياهي و علفهاي هرز مصرف مي شوند. مواد مؤثره سموم متنوع بوده و آنها را بر اساس اين مواد طبقه بندي مي كنند كه به عنوان مثال مي توان به سموم آلي كلردار(ارگانوكلره)، فسفردار (ارگانو فسفره) و يا كارباماتها اشاره كرد. اين گونه سموم نافذ بوده و براي محيط زيست آلوده كننده هستند. اماگروههاي ديگري هستند كه طبيعي بوده و سميت كمتري در مقايسه با گروه قبلي دارند. اينگروه از موادي تشكيل شده كه منشأ گياهي دارند. همچنين گروه ديگري از سموم كه به نام حشرهكشهاي ميكروبي خوانده مي شوند، كه به صورت تجاري براي مبارزه با لارو و نوزاد آفات به فروش مي رسد- خطرات سموم نافذ را در پي ندارند. استفاده از اين گونه مواد بهترين راه جلوگيري از آلودگي محيط زيست مي باشد.
راه هاي ورود آفت كش ها به محيط زيستهمانطور كه مي دانيد محيط زيست از اجزاي زنده و غيرزنده تشكيل شدهاست.اجزاي زنده همان موجودات زنده (ارگانيسم ها) هستند كه باهم و با بخش غيرزنده در تقابلند و اجزاي غيرزنده شامل آب، هوا، غذا و مكان زيست ارگانيسمها و تقابل آنها با خود و محيط است.آلودگي شيمياييمحيط زيست غالباً از طرق آب، هوا و خاك صورت مي گيرد. آفت كشها يا از طريق تبخير و يا مستقيماًاز طريق هوا وارد اتمسفر مي شوند. آبهاي سطحي، پسابهاي صنعتي و شهري و كاربرد مستقيم آفت كشها براي كنترل آفات آبزي، از راههاي ورود سموم به منابع آبي است. خاك نيز از طريق گياهان تيمار شده با سموم، باران، دفن ظروف خالي سم و همين طور استفاده مستقيم آنها روي خاك آلوده مي شود.
براي مصرف بهينه و مناسب آفت كش ها بايد نسبت به هدف و چگونگي انجام سمپاشي آگاه بود. منظور از هدف موجود مزاحمي است كه مايل به از بين بردنآن هستيم اقدام آگاهانه مي تواند در جلوگيري از آلودگي محيط زيست بسيار مفيد و مؤثر باشد. براي اين منظور بايد بدانيم سم را براي چه هدفي مي خواهيم استفاده كنيم. در واقع تعيين اين كه هدف ما يك حشره است (به عنوان آفت) يا ميكروبها و قارچها (عوامل بيماري زا) هستند، اولين گام در راه شروع يك مبارزه قاطع و در عين حال كم خطر است. بعد از تعيين مشكل گياه مي توان اقدام به تهيه نوع سم مناسب نموده و آن را با حداقل ميزان ممكن به كار برد.
سمپاشي هوايي د.د.ت، ۹۰ درصد اكسيژن را از بين مي برد
نكته مهمي كه قبل از استفاده از آفت كش بايد مد نظر باشد مطالعه دستورالعملاستفاده ازسم است.ايندستورالعمل حاوي اطلاعات مفيدي است كه به ما مي گويد در اين آفت كش چه مواد مؤثري وبهچه ميزاني موجود است.همچنين به ما ميگويد چگونه اين سم را در حالي به كار ببريم كه خود، ديگران و محيط زيستمان را در برابر اثرات سوء آن محافظت كنيم. همواره به اندازه دز توصيه شده دردستورالعمل سمپاشي كنيد. دقت كنيد! گزاره «اگر كم خوب است بيشتر بهتر است» يك گزاره نادرست است.
نكته ديگري كه لازم است هنگام مصرف آفت كشها مد نظر قرار گيرد اين است كه سمپاشي بهگونه اي انجام شودكه آفت كش دقيقاً به همانجايي كه بايد،برسد و از پاشيده شدن آن در اطراف محل سمپاشي پرهيز شود. براي نيل به اين هدف تنظيم ادوات سمپاشي از اهميت قابل ملاحظه اي برخوردار است. بادبردگي ذرات سم يكي از عوامل پراكنش آن در محيط مي باشد كه بهآلودگي آب و خاك و همين طور هوايي كه تنفس ميكنيم، ميانجامد. لذا يكي از اصول سمپاشي موفق و مؤثر،اقدام به سمپاشي در هوايي كاملاً آرام است.اين مسأله بخصوص در فضاي سبز شهري اهميت فوقالعاده اي مي يابد. چرا كه پاشيده شدن سموم روي سطح پياده روها و خيابانها سلامت شهروندان را تهديد مي كند. همچنين سمپاشي در مواقعي كه احتمال بارندگي مي رود،توصيه نمي شود، زيرا سموم شسته شده توسط باران، مي تواند كليه منابع آبي را آلوده كند
ملاحظات زيست محيطي پس از مصرف، در برگيرنده روش صحيح انبارداري سموم باقيمانده از عمليات سمپاشي است. البته بهتر آن است كه آفت كشها به اندازه نياز خريداري شوند كه علاوه بر اقتصادي بودن مبارزه،خطرات زيست محيطي ناشي از انبارداري را در پي نداشته باشد. اما از آنجايي كه اين موضوع كمتر اتفاق مي افتد و اغلب مقداري سم اضافه خواهد ماند، بايد در انبارداري اصول ايمني را رعايت كرد. نگهداري غيراصولي سموم در انبارها و براي مدت طولاني به آلودگي محيط زيست مي انجامد. يكي از شرايط انبارداري، نگهداري سموم در دماي مناسب است. گرماي زياد باعث انفجار و آتش سوزي مي شود. به عقيده يك كارشناس ارشد فائو(FAO) آفت كشهاييكه به نحو نامطلوبي انبار گرديده يا در معرض فروش قرار ميگيرند، به آساني به مواد غذايي نفوذ كرده يا در محيط زيست انتشار مي يابند. مواد شيميايي كشنده، خاكها، آبهاي زيرزميني و سطحي را آلوده مي سازند و به نحو شديدي روي آبهاي آشاميدني اثر مي گذارند.
جنبه ديگر مسأله آلودگي خاك به آفت كشهاست. رها نمودن ظروف خالي سم درمحيط بدون دفع صحيح آنها،يكي از عوامل آلودگي خاك مي باشد. هنگام دور انداختن ظروف خالي بايد آنها را چندين مرتبه با آب شستشو بدهيم وپساب شستشو را نيز به سمپاش برمي گردانيم و آنگاه ظرف خالي شسته شده را با احتياط در كاغذ باطله پيچيده و به سطل زباله مي اندازيم.در پايان بايد گفت شايد با رعايت نكات بالا بتوان تا حدي از عوارض آفت كشهاكاست،اما نكته اي كه اهميت دارد اين است كه بايد به سمت حذف سموم شيميايي گام برداريم. براي اين كارخوب است راهكارهاي ديگرمبارزه با آفات نباتي در قالب مديريت تلفيقي آفات نهادينه شوند.
