SOLK, een stand van zaken,

1. SOLK, een stand van zaken, de noodzaak van een ziekte- of klachtentheorie en een nieuw neuro-biologisch perspectief Bert Kallen, fysiotherapeut www.solkcentrum.nl Centrum voor SOLK, Sittard

2. Persoonlijke introductie • - Fysiotherapie en SOLK? • - ‘Leven is bewegen en bewegen is leven’: integrale visie en aanpak (neurofysiologisch zijn gedrag en bewegen onlosmakelijk verbonden). • - Opgebouwde expertise. • ‘Het fitte brein’ • - Prof. Scherder, Ard Schenk en Dick Swaab. • Physicalactivity • - ‘The miracle drug’, Themanummer The Lancet, 2012. CENTRUM VOOR SOLK

3. Wat is SOLK? • Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten: • - Lichamelijke klachten die langer dan enkele weken bestaan, waarbij bij adequaat medisch onderzoek geen verklaring voor de klachten gevonden kan worden. • - Naar schatting 20-30% van de patiënten houdt langdurig last van deze klachten (>6 mnd). • - ‘Onbegrepen klachten’ CENTRUM VOOR SOLK

4. Cluster van klachten - Chronische vermoeidheid (CVS) - Chronische pijnklachten (fibromyalgie, hoofd- en rugpijn, postwhiplash klachten, enz.) - Buikklachten (PDS, PMS, spastische darm) - Pijn op de borst en benauwdheid - Stemmingsproblemen - Emotionele labiliteit - Concentratie-, geheugen- en planningsproblemen - Slaapproblemen - Burnout/overspanning ‘Ziek zijn zonder ziekte’ CENTRUM VOOR SOLK

5. SOLK, enkele cijfers en gevolgen - Bij 30-50% van mensen bij huisarts is sprake van SOLK - Bij 40-60% van mensen bij specialist is sprake van SOLK - Half miljoen Nederlanders heeft ernstige SOLK - 2,2 x hogere medische consumptie dan gemiddelde patiënt (Multidisciplinaire richtlijn SOLK en Somatoforme Stoornissen, Trimbos, 2010) - Grote lijdensdruk - Forse belemmeringen sociale relaties en werkverzuim - Frequent terugkerende patiënten op spreekuur huisarts, dikke patiëntendossiers, veelvuldig bezoek alternatieve genezers (ook daar onvoldoende resultaat)!! CENTRUM VOOR SOLK

6. Onduidelijkheid en controverses rond SOLK - Door duaal denken en handelen (lichaam en geest scheiden) - Door symptoomgerichtheid (niet gericht op fundamentele mechanismen die rol spelen) Met als gevolg: - Onduidelijke/diverse terminologieën (onbegrepen, vage, onverklaarde, psychische, functionele klachten) - Stromingenstrijd op wetenschappelijk vlak (o.a. biomedisch versus C.GT. en biopsychosociaal kader) - Symptoombenadering en/of somatische fixatie - Uitblijven ziektetheorie en adequate interventies - Strijd voor erkenning patiëntengroepen (CVS/ME) CENTRUM VOOR SOLK

7. Stand van zaken (1) • - Multidisciplinaire richtlijn SOLK en Somatoforme Stoornissen (Trimbos 2010) • - Richtlijn Chronische Vermoeidheid (CBO 2013) • - NHG-standaard SOLK (OldeHartman 2013) • - Nieuwe inzichten uit neurowetenschappen (b.v. allostase-theorie) • - Netwerk Onverklaarde Lichamelijke Klachten (www.nolk.info) CENTRUM VOOR SOLK

8. Stand van zaken (2) Conclusies en synthese - Grote overlap en overeenkomst klachten - Klachten zijn op een continuüm te plaatsen - Biopsychosociale en systeembenadering noodzakelijk - Referentiekader m.b.v. ziekte- of klachtentheorie noodzakelijk! CENTRUM VOOR SOLK

9. Vier Consensusfactoren • - Inspanningsintolerantie/verlaagde belastbaarheid • - Centrale sensitisatie CZS (pijn en neuropsychologische overgevoeligheid) • - Verstoringen in stressrespons systeem m.n. hormonaal- (HPA-as) en immuunsysteem (Sickness Behavior Respons) • - Psychologische processen (b.v. catastroferen, over- and under-use, (bewegings-)angst) • Aangevuld met onderschatte inspanningsfysiologische factoren a.g.v. langdurige chronische stress CENTRUM VOOR SOLK

10. Belang klachtentheorie en communicatie • Multidisciplinaire richtlijn SOLK en Somatoforme Stoornissen is ‘moederrichtlijn’: • - In de praktijk vaak miscommunicatie tussen zorgverlener en patiënt (diseaseversus illness experience). • - Versnipperd aanbod, onduidelijk of er sprake is van ziekte of levensprobleem, er is een gebrek aan therapeutische inzichten en doelmatige zorg. • - Verschillende en onduidelijke referentiekaders. • - Continuüm van klachten. • Er is een grote behoefte aan een gezamenlijke evidencebased klachtentheorie en investering in communicatie! CENTRUM VOOR SOLK

11. Stand van zaken (3) Boek: ‘Grip op SOLK’, een praktische aanpak voor SOLK vanuit een neuro-biologisch perspectief (uitgever Boom Lemma Den Haag) en uitwerking binnen gecombineerd beweeg- en gedragprogramma (ZEHM-programma). Klachtentheorie te formuleren m.b.v. 4 consensusfactoren, aangevuld met inspanningsfysiologische factor (onderschat!) Inspanningsfysiologie: de U-vormige herstelrespons is bij SOLK structureel verstoord (allostase-overbelasting). N.B. Fysiologie van herstel van fundamenteel belang! CENTRUM VOOR SOLK

12. U-vormige herstelrespons en verstoring door chronische stress CENTRUM VOOR SOLK

13. Nieuw perspectief van uit neuro-, sociale en gedragswetenschappen Van homeostase- naar allostase-theorie: ‘omgaan met de verstoring van de aanpassing!’ Allostase: Beschrijft het proces van stabiliteit door voortdurende dynamische fysiologische en gedragsveranderingen op ook voortdurend veranderende omstandigheden! CENTRUM VOOR SOLK

14. Allostase-theorie • - Argumenten (Vb. recreatieve fietser tijdens extreem warm weer, gaat op behoudmodus w.b. vochtregulering). • - Centrale Emotionele Systemen van het Brein (CESB), van fundamenteel belang (dirigent en regisseur in onze voortdurende dagelijkse aanpassing). • - Allostase-accommodatie (zie figuur model). • - Allostase belasting en overbelasting (verstoring U- herstelrespons). • - Allostase en SOLK (chronische stress en lange termijngevolgen). CENTRUM VOOR SOLK

15. CESB: het limbische systeem CENTRUM VOOR SOLK

16. Reguleringsprocessen d.m.v. allostase-accommodatie Huidige omgevings prikkel / stressor Sensorische verwerking Centrale allostase accommodatie (Centrale Emotionele Systemen van het Brein) Huidige mentale gezondheid • Perifere allostase • accommodatie • Neurohormonalesysteem (o.a. HPA-as) • Neurovegetatieve systeem • Immuunsysteem Huidige lichamelijke gezondheid naarGanzel 2010 CENTRUM VOOR SOLK

17. Invloed van het verleden, de huidige context en stressor in het allostase-model CENTRUM VOOR SOLK

18. Allostase belasting B B B • Beginniveau • Prikkel • Aangeschoten • Herstel A Tijd C D C D C U-vormige herstelrespons bij chronische en langdurige chronische stress B Chronische Stress Allostase overbelasting B B E • Beginniveau • Prikkel • Aangeschoten • Herstel • Omkeerpunt • Structurele verandering A Langdurige Chronische Stress C Tijd C D C D F CENTRUM VOOR SOLK

19. Allostase-overbelasting en SOLK (1) Afname van energie (E) in de tijd, alsgevolg van structureleallostase-overbelasting, met eentoename van de overbelastingszone (A groterdan E) CENTRUM VOOR SOLK

20. 100% A > E = Overbelastingszone A-nivea Allostase- overbelasting 60% A < E = Veilige zone E-niveau 0% Allostase-overbelasting en SOLK (2) Overbelastingszone: als activiteitenniveau langere tijd boven het energieniveau ligt, m.a.g. ontwikkelen klachten in SCEGS-spectrum CENTRUM VOOR SOLK

21. Allostase-overbelasting en SOLK (3) Langdurige overbelasting = A>E profiel Allostase-overbelasting beschrijft de langetermijn gevolgen van falende aanpassing (of allostase-overbelasting) leidend tot pathologie en chronische ziekte. Gevolgen zijn: - Somatische klachten (o.a. pijn en vermoeidheid) - Cognitieve klachten (o.a. concentratie-, geheugen- en planningsproblemen) - Emotionele klachten (o.a. negatieve/sombere stemming) - Gedrag klachten of veranderingen (o.a. ‘kort lontje’) - Sociale klachten of problemen (o.a. terugtrekgedrag) CENTRUM VOOR SOLK

22. Voorbeelden van medisch onverklaarde klachten (Houtveen 2009) CENTRUM VOOR SOLK

23. Afname van energie en toename van klachten in de tijd N.B. Van belangbijaanpak is, relatietussengedrag (en context) en klachtenconcreettemaken! CENTRUM VOOR SOLK

24. SOLK-profielen (1e lijn) Stepped care: - Lichte en matige SOLK: huisarts en POH/GGZ (dialogenmodel) - Ernstige en zeer ernstige SOLK: specifiek behandelprogramma b.v. beweeg- en gedragprogramma Centrum voor SOLK of derde lijn CENTRUM VOOR SOLK

25. Samenvatting (1) • - SOLK is interingsprobleema.g.v. langdurige chronische stress, waardoor afname van fysiologische en psychische veerkracht in de tijd. • - Structurele overbelasting op lichamelijk en neuro-psychologisch niveau, met ontwikkelen SCEGS-klachten als gevolg (continuüm). • - Gezamenlijke referentiekader o.b.v. klachtentheorie en goede communicatie tussen patiënt en zorgverlener is essentieel (dialogenmodel voorziet hierin, vraagt wel eenduidig referentiekader en ziektetheorie met concrete interventie). • - Overleg, afstemming en samenwerking tussen verwijzer, behandelaar en patiënt is voortdurend nodig. CENTRUM VOOR SOLK

26. Samenvatting (2) • - Zelfactie Energie- en Herstelmanagement, ZEHM-programma (gecombineerd beweeg- en gedragprogramma) is a.h.w. spaarprogramma. • - Gericht op zelfmanagement, vanuit shareddecisionmakingo.b.v. ziektetheorie en gericht op terugwinnen zelfcontrole. • - Loopt 6 jaar, meer dan 240 deelnemers, succesvol, duurzaam en lange termijneffecten. • - Stepped care (huisarts, POH-GGZ, specifieke programma’s), goede diagnostiek, communicatie en samenwerking met en tussen patiënt, behandelaar en huisarts/bedrijfsarts noodzakelijk. CENTRUM VOOR SOLK

27. ‘Peopleneed to learn to regulatetheirphysicalstates in order to gettheirminds to work. Oncethey shift theirphysiologicalpatterns, their thinking canchange.’ Van der Kolk, B. (1994) CENTRUM VOOR SOLK

28. Vragen? Opmerkingen? Aanbevolen literatuur :-) www.solkcentrum.nl CENTRUM VOOR SOLK , Sittard

29. Interessante literatuur - Ganzel, B., Morris P. (2010), ‘Allostasis and the humanbrain: integrating models of stress from the social and lifesciences’. PsychologicalReview 117, 134-174. - Sterling, P. (2012), ‘Allostasis: a model of predictiveregulation’. Physiology and Behavior 106(1): 5-15. N.B. Themanummer over allostase-theorie. - Boer J., den (2003, 2004). Neurofilosofie. Amsterdam (Boom). - Houdenhove B. et al (2010). Luisteren naar het lichaam. Tielt (Lannoo). - Ewen Mc., B. (2007). ‘Physiology and neurobiology of stress and adaptation: centralrole of the brain’. PhysiologicalReviews 87(3): 873- 904 - Sapolsky, R. (2004). Why zebra’s don’tgetulcers. New York. - Richtlijnen en standaarden. - Site: www.nolk.info CENTRUM VOOR SOLK

30. Dank voor uw aandacht! Info: www.solkcentrum.nl info@solkcentrum.nl CENTRUM VOOR SOLK te Sittard