SAĞLIKLI ŞEHİRLER VE ŞEHİR PLANLAMA

1. SAĞLIKLI ŞEHİRLER VE ŞEHİR PLANLAMA Prof.Dr. Handan TÜRKOĞLU

2. BM İnsan Yerleşmeleri Programı 21.YY da şehirlerin sürdürülebilirliği için; • Ekonomik krizlerle şavaşma; • Kurumsal sorunları, yerel yönetimdeki yetersizlikleri giderme; • Sosyal ve mekansal eşitsizlikleri, plansız, kontrolsüz şehirleşmeyi önleme; • Hızlı kentleşme, yaşlanan nüfus, çok kültürlülüğün olumsuz etkileriyle mücadele; • İklim değişikliğinin çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin ortadan kaldırılmasını ön görmektedir.

3. Sağlık sadece hasta olmama durumu değil, aynı zamanda bir çok farklı bileşeni içeren (insanların nerede nasıl koşullarda yaşadıkları, işsiz olup olmadıkları, ulaştıkları hizmetler, aldıkları destekler ve yaşadıkları çevrenin durumu) bir kavramdır(WHO) SAĞLIK

4. Yaşlanma, hava kalitesi, alkol kullanımı, çocuklar ve gençler, sağlık gelişim planlaması, toplumsal katılım, ilaç kullanımı, çevre sağlığı, sağlık ve eşitlik, sağlık politikası ve planlaması, sağlık etki değerlendirmesi (health impact assessment), konut, ruh sağlığı, bulaşıcı olmayan hastalıklar, beslenme, fiziksel aktivite, yoksulluk, cinsel sağlık, sigara kullanımı, sosyal bakım, sağlığın sosyal belirleyicileri, sürdürülebilir kalkınma, ulaştırma ve sağlık, kentsel yönetişim, kentsel planlama, şiddet WHO - Kamu Sağlığı

5. Şehirlerin kalitesiinsansağlığıiçintemelniteliğindedir. • Şehirplanlamasısosyal, fizikselveekonomikçevreler ve şehirlerinişleyişşekli ile ilişkilidir. Bu yüzdenproblemlerinortaya konulmasında vesağlıkveyaşam kalitesinin artırılmasında anahtarbir role sahiptir. SAĞLIKLI ŞEHİR YAKLAŞIMI

6. SağlıklıŞehirlerProjesinin4. AşamasındaAvrupa’dasağlıklışehirplanlamasınınprensipveuygulamalarıanatemaolarakelealınmıştır. Amaç şehirplanlamaprensiplerininsağlıklışehirleryaklaşımıilearasındayakınilişkibulunduğunugöstermekvesağlıkveyaşam kalitesi konularının şehirplanlamasürecinde ele alınmasını sağlamaktır. Şehirplanlamasürecindebuyaklaşımyaşanabilirlik, sürdürülebilirlik, sosyal bütünleşme, eşitlik, sektörlerarasıişbirliği vehalkınkatılımıkonularını içermektedir. SAĞLIKLI ŞEHİR YAKLAŞIMI

7. Sürdürülebilir gelişme tüm toplumun halihazırda ve gelecekte sağlık ve esenliğini amaçlar

8. Genetiközellikler Davranış biçimi vehayattarzı Sosyalvetoplumsaletkiler Barınmaveçalışmakoşulları,hizmetlereerişilebilirlik Toplumuntümünüetkileyensosyo-ekonomik, kültürelveçevreselkoşullar SAĞLIĞIN ANA BELİRLEYİCİLERİ

9. Temizvegüvenlibirfizikiçevre ve barınma • Sürdürülebilir bir eko sistem • Güçlü, destekleyici, ve istismarcı olmayan bir toplum • Kararlarakatılımcıvedenetleyen birtoplum; • Gıda, su, barınma, gelir, güvenlik,iş gibi temelihtiyaçlarıkarşılanmış bir toplum • Kaynaklaraerişimvehaberleşmeimkanı • Çokyönlü, canlıveyenilikçibirşehirekonomisi • Kültürelvebiyolojikmirası ileuyumlu kentsel gelişme • Herkesinyararlanabileceğiseviyedekamusağlığı • Sağlığın en yüksek, hastalığın ve kazaların en düşük düzeyde olduğu yüksek bir sağlık durumu; • Sağlığı kentlerin politik ve sosyal gündemlerinde üst noktalara taşımak; • Yerel düzeyde halk sağlığı için güçlü bir hareket yaratmak; • Eşitlikçi, katılımcı yönetim ve dayanışma, sektörler arası işbirliği SAĞLIKLI BİR ŞEHRİN NİTELİKLERİ

10. Şehir sağlık planı, sağlığın, sağlık koşullarının iyileşmesi/gelişmesi için ve bu yolla tüm şehrin gelişmesi/kalkınması için bir araçtır. • halkın tüm açılardan mevcut sağlık durumunu tanımlar. • halkın sağlığını tehdit eden ya da geliştiren faktörleri belirler. • geliştirilmesi gereken sağlık konularını ve ulaşılması gereken hedefleri tanımlar, öncelikleri gösterir. • sağlıklı şehir yaratabilmek için gereken tüm çerçevenin detaylarını açıklar. • planlama sürecini ve eylemleri tanımlar. • uygulanmış iyi örnekleri gösterir ve izleme ve değerlendirme süreçlerini açıklar. Şehir Sağlık Planı

11. Politik kararlılık • Kurumsal kapasite yapılandırması • Ortaklık temelli planlama • Yenilikçi projeler • Sağlıkta eşitsizlikle ve kentsel yoksullukla mücadele • Dezavantajlı grupların ihtiyaçları • Katılımcı yönetim • Sağlığın sosyal, ekonomik ve çevresel belirleyicileri • Kentsel yenileme ve kentsel gelişme de sağlığın göz önüne alınması Sağlıklı Şehir ve Şehir Planlama

12. Tüm şehir planları, şehir sağlık planları ile birlikte hazırlanmalıdır. Master planları olan şehirler, planlarında detaylı olarak sağlık konusuna yer vermeli ve gündemlerine sağlık konularını koymalıdır. Sağlığın gelişmesine yardımcı olacak tüm çevre ve sağlık konuları, ile ilgili ek raporlar da hazırlanmalıdır. • Sağlıklı şehir planlama sürecinde; • sektörler arası işbirliği; ve toplum katılımı ve geliştirme, başarılı bir şehir sağlık planı için sağlanması gereken koşullardır.

13. Mekansal planlama alana/bölgeye ait kullanımların belirlenmesi ve bu kullanımlarla ulaşım ilişkilerinin kurulmasıdır. • Ulusal ve bölgesel stratejilerle ilişkili gelecek öngörüleridir. • Vizyonu; öncelikler, programlar, politikalar ve arsa tahsisi ve kaynaklar, özel sektör yatırımları ve kentsel yenileme alanları ile ilişkilendirmektir. • Kurumlararası koordinasyon sağlayarak kararların uygulanmasını sağlamaktır. • Küresel ısınmaya ve kentsel ölçekte etki yaratabilecek diğer afetlere karşı pozitif etki yaratacak önlemleri almaktır. • Sürdürülebilir gelişme için planlama yapmaktır. MEKANSAL PLANLAMA

14. SAĞLIKLI YAŞAM TARZI • SOSYAL BİRLİK • KONUT VE KONUT ÇEVRESİNİN KALİTESİ • İŞ OLANAKLARI • ERİŞİLEBİLİRLİK • BESLENME • GÜVENLİK • EŞİTLİK • HAVA VE SU KALİTESİ • DOĞANIN VE VERİMLİ TOPRAKLARIN KORUNMASI • İKLİMSEL DENGE SAĞLIKLI ŞEHİR PLANLAMA İLKELERİ

15. STRATEJİK EKSENLER (BURSA) • SE1. Ekosistem Dengesini Koruyarak, Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımının Sağlanması • SE2. Kültür Varlıklarının Bütünleşik ve Etkin Korunması ve Koruma-Kullanma Dengesinin Sağlanması • SE3. İl Bütününde Merkezler arası Dengeli Gelişmenin Sağlanması • SE4. Sektörel Çeşitliliğin Geliştirilmesi, Bölgesel Rekabet Gücü Yüksek ve Tüm sektörlerde Yenilikçi Teknolojiler Kullanan, Bilgi Odaklı, Çevre Dostu, Sürdürülebilir Üretimin Desteklenmesi • SE5. Herkes için Kaliteli Erişilebilirliğin Sağlanması • SE6. Yaşam ve Mekan Kalitesinin Yükseltilmesi ve Sosyal Bütünleşmenin Sağlanması • SE7. Doğal ve Teknolojik Tehlikelere Karşı Risklerin Azaltılması ve Çevre Kirliliğinin Önlenmesi • SE8. Plan Uygulama-İzleme-Denetleme Mekanizmasının Katılımcı ve Demokratik Bir Yönetişim Anlayışıyla Etkinleştirilmesi ve Geliştirilmesi • SE9. Toplumsal ve Kurumsal Kapasitenin ve Sahiplenmenin Arttırılması

16. Arabakullanımınıarttırandüşükyoğunlukluyaygın yerleşmelersağlıklıyaşambiçimlerinidesteklemez. • Çekici, güvenlivekullanışlıçevreleryaratılarakinsanlarınişyerlerine, marketlere, okullaravediğerlokalyerlereyürüyerekveyabisikletilegitmelerininteşvikedilmesi, kentplanlarındayeterlidinlenmeimkanlarınınyaratılmasıvebunlarıntoplumiçindeeşitbirşekildedağıtılmasıvebu bölgelere erişimin uygunbirşekildesağlanması arabaya bağımlı hayattarzındankaynaklanankalphastalıklarıvediğerhastalıklarınönlenmesine yardımcı olur, ruhsağlığınıarttırarak, fizikselsağlıküzerindeolumluetkileroluşturur. SAĞLIKLI YAŞAM TARZI

17. Stratejiler Yaşam ve Mekan Kalitesinin Yükseltilmesi Kompakt gelişmenin desteklenmesi, kentsel yayılmanın önlenmesi Kentsel hizmetlerin dengeli, eşitlikçi ve hakça dağılımının ve paylaşımının sağlanması ve kentsel hizmetlere yaya ve bisiklet ulaşımının sağlanması Kentsel yeşil alan sisteminin oluşturulması Merkezi iş alanınında yaşam-mekan kalitesinin arttırılması, somut ve somut olmayan kültür varlıklarının sahip oldukları miras değerleri ile birlikte korunması ve yaşatılması

18. Sosyalilişkiler,barınmaalanlarınınduyarsızbirbiçimdeyenilenmesi ,yerleşiktopluluklarındağıtılması, yayaulaşımınıengelleyecekbariyerler, büyük ticariyapılarınoluşturulması ilezayıflar. • Sosyalilişkilerinsanlarıntanışabileceklerigüvenlisosyalalanlarınvarlığı ilekolaylaştırılabilir. Şehirmerkezlerininveticaret alanlarının ortakkullanımısosyalimkanlarıarttırır. • Sosyalilişkileridestekleyiciçevreler bireyin sağlığına olumlu etkilerde bulunur, herhangi bir hastalıktansonrasağlığını yeniden kazanmasınıhızlandırabilir, depresyonuvekronikhastalıklarıazaltabilir. SOSYAL YAŞAM

19. Stratejiler Sosyal Bütünleşmenin Sağlanması Sosyal yapının bütünleştirilmesi, farklı sosyal gruplara yönelik eğitim, işgücünün niteliğini arttırıcı sosyal faaliyetlerin geliştirilmesi

20. Güvensizvekalabalıkbarınmakoşullarıfizikselsağlığazararverir. Aşırı yoğunlukruhsağlığı, fizikselsağlıkvekazalarileyakından ilişkilidir. Yanlış yer seçimi suçvevandalizmgibiolaylarıtırmandırır. Yüksekkatlı konutlarruhsağlığıüzerindekötü etkiler yaratabilirvesosyalizolasyonilebirleştiğindedepresyona ve sağlığın bozulmasına sebebiyetverebilir. • Yeterlibarınmaalanıvetemel donatıların varlığıesastır. Sağlık, eğitimvedinlenmealanlarıgibitoplumsalkullanımiçinuygunyerlerplanlanmalıdır. Uygunbarınmaimkanlarıözellikle de çokküçükyaştakilerveileriyaştakileriçinçokbüyükbirönemesahiptir, ziraküçükyaştayaşanansağlıksorunlarının etkileribirömürboyusürmektedir. Çevreselfaktörlerden, hijyeneksikliğinden, binalardakişartlardanveşehiralanlarındankaynaklananhastalıkların varlığı bilinmektedir. KONUTÇEVRESİ

21. Stratejiler Yaşam ve Mekan Kalitesinin Yükseltilmesi Kentsel hizmetlerin dengeli, eşitlikçi ve hakça dağılımının ve paylaşımının sağlanması Farklı sosyo- ekonomik kesimlerin konut ihtiyacının karşılanması Düzensiz konut alanlarının gelişmesinin önlenmesi Mevcut ve gelişme alanlarının planlanması ve tasarımında sürdürülebilirliğin sağlanması Farklılık gösteren toplum kesimlerinin (yeti kaybı olanlar, kadın, çocuk, genç, yaşlı, hamile kadınlar, dezavantajlı gruplar gibi) gözetilerek herkes için uygun, kullanışlı ve emniyetli kentsel çevrelerin üretilmesi Konut, iş yeri ve kamu binalarında, sanayide ve ulaşımda enerji tasarrufuna yönelik tedbirlerin alınması ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının her alanda teşvik edilmesi ve finansal açıdan desteklenmesi Merkezi iş alanınında yaşam-mekan kalitesinin arttırılması, somut ve somut olmayan kültür varlıklarının sahip oldukları miras değerleri ile birlikte korunması ve yaşatılması

22. Planlamaile işimkanlarıarttırabilirveyazorlaştırabilir. Ticaretimkanlarınıçekicikılarakveişalanındaçeşitliliğiarttırarakveaynı zamandalokalişimkanlarınıkoruyarakekonomik anlamda iyileşme sağlanabilir. Eşitlikçiulaşımstratejileriişimkanlarınaulaşımdaönemlibirroloynayabilir. Yerelişimkanlarınınoluşturulmasıdahakısaulaşımmesafelerineimkansağlayarakulaşımemisyonlarınıazaltabilir.İşgüvenliğisağlığı, esenliğiveiştatmininiarttırabilir. İşsizlik, büyükölçüdemalistresyaratmaktadır, bununsonucusağlıkta kötüleşme, psikolojikproblemlervehattaerkenölümeyolaçabilir. İŞ OLANAKLARI

23. Stratejiler Sektörel Çeşitliliğin Geliştirilmesi, Bölgesel Rekabet Gücü Yüksek ve Tüm Sektörlerde Yenilikçi Teknolojiler Kullanan, Bilgi Odaklı, Çevre Dostu, Sürdürülebilir Üretimin Desteklenmesi Yaşam/mekan kalitesine olumsuz etkisi olan kent merkezi ve konut alanlarındaki sanayi alanlarının dönüştürülmesi Sanayi alanlarının sıhhileştirilmesi, kapasitelerinin etkin kullanımı ve yenilikçi teknolojilerle ilişkilendirilmesi Katma değer kazandıran, ileri teknoloji kullanan, çevre kirletici olmayan, Ar-Ge kuruluşları ile işbirliğine giren, rekabet gücü yüksek sanayi üretiminin geliştirilmesi, Tarımsal alanları koruyarak ve iyileştirerek tarımsal üretimin desteklenmesi   Tarım sektöründe ve tarımsal üretimde çeşitliliğin sağlanması Turizmde rekabet gücünün arttırılması Kültür ve doğayı koruyarak turizmin geliştirilmesi Turizmin çeşitlendirilmesi Turizmin yerel kalkınma amacıyla kullanılması

24. Kamuhizmetlerine erişim imkanlarısınırlı olduğunda özellikle toplumdakiyaşlılar, kadınlar, çocuklar, özürlülerveetnikazınlıklar gibi gruplar negatif etkilenir. • Şehirdışındakialışverişmerkezlerininsayısınınartmasıarabayabağımlılığıartırırveyereltesislerinzararauğramasınasebepolur. Farklıulaşımimkanlarıyaratmak, özellikleyayalariçin, bisikletsürücüleriiçinvetoplutaşımaileyereltesislereulaşımıkolaylaştırmak,güvenliveçevredostuyayavebisikletyollarınıgüçlendirmekvetrafikkonusundaönlemleralaraktrafiğiyavaşlatmak, sakinleştirmekveinsanlarınoturduğusemtlerdearaçhızınıdüşürmek yararlı olmaktadır. • Arabalaraolanbağımlılığı azaltmak ve fizikselegzersiziarttırmak kalphastalıklarıilediğerkronikhastalıklarıazaltabilir. ERİŞİLEBİLİRLİK

25. Stratejiler Herkes için Kaliteli Erişilebilirliğin Sağlanması Kentsel hizmetlerin dengeli, eşitlikçi ve hakça dağılımının ve paylaşımının sağlanması Tüm kentlilerin ve kurumların bölgenin ekonomik, toplumsal ve kültürel yaşamına erişimlerine olanak veren ulaştırma hizmet olanaklarının sağlanması.

26. Şehirplanlamasısokakgüvenliğiniarttırmadaveyaazaltmadabüyükbirroloynayabilir. Sokakgüvenliğihissiaynızamandaherhangibirsaldırıyamaruzkalmamakveyasaldırıkorkusuyaşamamaktır. • Yayalarınkorkuvegüvensizlikiçerisindeolması, yayalarıarabakullanmayaitervebusebeplesosyalilişkilerazalır. Dahagüvenlibirçevreiçintrafikhızınınyavaşlatılarak, yayavebisikletsürücülerineöncelikverilmesi gerekir. • Konut alanlarınınveticarialanlarındetaylıbirşekildetasarlanıpplanlanmasıkamualanlarında “doğal”birgözetimyaratacakvebusayedekorkuvesuçvakalarıazalacaktır. (Karma kullanım) • Yerleşmelerin olası afet zararlarına güçlendirilmesi can kayıplarını azaltacaktır GÜVENLİK

27. Yollardakiaraçlar, şehirlerdekirlilikyaratanfaktörlerinbaşındagelmektedir. Enerjietkinbinalarındesteklenmesi, kirlilikyaratansanayialanları ile konutalanlarınınayrılması yardımcı olabilir. Dahaazkirlilikyaratantoplutaşımaşekilleri, ve sürdürülebilirulaşımolanaklarının arttırılması, vetrafiğinsağlıküzerindekietkilerihakkındabilgilendirme yararlıolabilir. İyileştirilmişhavakalitesininsonuçları, ağırakciğerhastalıkları(kronikbronşitveastım) vekalprahatsızlıklarıilemücadeleedenhastalarınazalmasını sağlayabilir. • Planlamanınsuveatıksuarıtmakalitesiüzerindedolaylıetkisininbulunmasınakarşın, negatifsonuçları ile yerelkaynakların kötü kullanımının engellenmesi ve kullanımı konularındabüyüketkileresahiptir. Sel tehlikesi bulunanalanlardainşaatyapılmasınaizinverilmemesivetarım, ulaşımla ilgilive sanayiüretim süreçlerinde suyunkirletilmesininönünegeçilebilir. Su kalitesivesağlığıkoruma, sağlıkvehastalıklarınönlenmesindebüyükönemesahiptir. HAVA VE SU KALİTESİ

28. Stratejiler Doğal ve Teknolojik Tehlikelere Karşı Risklerin Azaltılması ve Çevre Kirliliğinin Önlenmesi Afet ve çevre bilincinin geliştirilerek her türlü tehlikeye karşı yerleşmenin ve toplumun güçlendirilmesi Ulusal ve bölgesel planlama süreçleri ile uyumlu olarak çevre yönetim sisteminin oluşturulması ve uygulanması Küresel iklim değişikliğinin yapısal, doğal ve sosyo-ekonomik çevreye olan olası etkilerinin değerlendirilerek, olumsuz etkilerin geleceğe yönelik azaltılması

29. Büyüksüpermarketlerinfazlalaşması, gıdaçeşitliliğiniazaltmaktaveulaşımimkanlarıkısıtlıolanlar kesimleri dezavantajlıpozisyonasokmaktadır. Bu aynızamandaeşitlikileilgilibirkonudur.Şehirplanlamasıileyerelolarak gıdaüretimiiçinimkansağlanabilirveküçükçaplıtoplumprojeleriiçinelverişli alanlarkorunarakdestekverilebilir. Şehirplanlamasıaynızamandayerelmerkezlerdealışveriştesisleriniçeşitlendirerekşehirdışındakibüyüksüpermarketlereolanbağımlılığıazaltabilir. • Gıdakalitesivebesinkaynakları konusundaki yaklaşımlar,yoğunyağveşekeriçerenbesinlerintüketimisağlıklailgilieşitsizlikleriarttırmaktadır. Kronikhastalıklarınönlenebilmesiiçinuygulanacak diyet dahafazlatazemeyvevesebzetüketiminiöngörmektedir. Düşükgelirlikesimler, gençaileler, yaşlılarveişsizleriyibeslenemeyenkesimlerinbaşındagelmektedir. BESLENME

30. Planlama ile toprakkaybıveormanlarınyoledilmesi, yoğun madencilik faaliyetleri önlenebilir veaynızamandabuyönde toplumbilinciyaratılabilir.Planlama ile iyikalitedetopraklarınbulunduğutarımalanlarındainşaatlarınyapılmasıönlenebilir. • Şehirlerde, gıdaüretimiiçinkullanılabilecekaçıkalanlarınveyerelbölgelerinkorunması.Kahverengialanlarınveterkedilmişyerlerininşaatalanlarıolarakkullanılması Sanayi atıklarıveetkinolmayanatıkyönetimisistemleriileinsansağlığıveçevresağlığıiyileştirilebilir. VERİMLİ TOPRAKLARIN KORUNMASI

31. Planlamaiklimproblemlerine, fosilyakıtlardankaynaklanankirliliğinvebunaekolarakenerjietkilerininhesaplanmadığıinşaatalanlarıvebinalarınkullanımıileilgilikonularıngözardıedildiğipolitikalarakatılmayarakyardımcıolabilir. Şehirplanlaması, binaveulaşımdaveinşaatlardakullanılanenerjiveyenilenebilirkaynaklarüzerindekietkileriile sera gazıemisyonlarınınazaltılmasınayardımcıolabilir. Aşırısıcaklıklarınazalmasımuhtaçgruplarınveyaşlılarınölümoranlarınıazaltabilir. Eğer, iklimdengesizliğindenkaynaklananhastalıklarvedenizseviyesindekiyükselme önlenebilirise,daha azinsan hasta olacakveevleriniterketmekzorundakalacaktır. İKLİMSEL DENGE

32. Ekosistem Dengesini Koruyarak, Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımının Sağlanması Doğal kaynakların etkin korunması ve dengeli kullanımlarının sağlanması İl bütününde kentsel alanlarda yeşil alan sisteminin geliştirilmesi

33. Planlamanıngelirüzerindedirektbiretkisibulunmamakla beraberbirçokyöndengelirdüzeyinietkilemektedir. Planlamasistemiörnekolarakeşitsizliğingiderilmesiiçinimkanlaryaratmakveeşitsizliğiazaltmakiçinkullanılabilir. Planlamasistemisosyalimkanlarvedüşükfiyatlarilebarınmaolanaklarısağlayabilir; işimkanlarınaerişilmesinikolaylaştırabilir. Yerel ölçektegüvenlikileilgiliiyileşmelerfarklıbölgelereerişimikolaylaştırabilir. Karşılıklıdesteğinvarolduğusosyalortamlarsağlanabilirvebusayedebirtoplumbilincigüçlendirilebilir. EŞİTLİK

34. Şehiryönetimindekararalmadakatılımlı biryaklaşıma imkanverecekmekanizmalar • Ortaklık Ortakçıkarlarıbulunantaraflarpozitifsonuçlaralmakiçingenellikleproje bazında işbirliğinegirerler. • FikirBirliğiOluşturma Değişik fikirlerin buluştuğu kamupolitikalarının tartışılmasında “tekbirkazananın” olacağıfikrininengellenmesi ve fikir birliğinin oluşturulması, • KatılımcıPlanlama Yönetimdekurumsalvegenişçaplıdemokratikbiryaklaşım olan katılımcıkarar alma sürecindebirçokfarklıtarafıbirarayagelmesi, • Sektörlerarasıişbirliği KATILIMCI YAKLAŞIM

35. Stratejiler Plan Uygulama-İzleme-Denetleme Mekanizmasının Katılımcı ve Demokratik Bir Yönetişim Anlayışıyla Etkinleştirilmesi ve Geliştirilmesi Farklı ölçeklerde karar alma ve uygulamada sahiplenmeyi sağlamak amacıyla yetki paylaşım dengesinin ve merkezi/yerel/sivil işbirliğinin kurulması Plan uygulama – izleme – denetim programının geliştirilmesi ve gerekli yapılanma mekanizmasının kurulması Toplumsal ve Kurumsal Kapasitenin ve Sahiplenmenin Arttırılması Ekonomik üretim süreçlerinin toplumsal ve kurumsal kapasiteyi ve sahiplenmeyi arttırıcı şekilde planlanması ve yönetilmesi Doğal ve kültürel değerlerin korunmasına yönelik süreçlerinin toplumsal ve kurumsal kapasiteyi ve sahiplenmeyi arttırıcı şekilde planlanması ve yönetilmesi Küresel ısınma dahil afetlerle mücadeleye yönelik süreçlerin toplumsal ve kurumsal kapasiteyi arttırıcı şekilde planlanması ve yönetilmesi Planlama-uygulama-denetim süreçlerinin toplumsal ve kurumsal kapasiteyi ve sahiplenmeyi arttırıcı şekilde yönetilmesi