Ópíumstríðin og utanríkissamningar Kínverja

1. Ópíumstríðin og utanríkissamningar Kínverja Háskóli Íslands KIN201G - Saga Kína II - vor 2010 Geir Sigurðsson, Jón Egill Eyþórsson

2. Qing veldið á 19. öld • Qianlong fellur frá 1799, Jiaqing tekur við (til 1820), síðan Daoguang (til 1850) • Áhyggjur menntamanna af virkni stjórnsýslukerfisins taka að vakna • Sumir taka jafnvel að draga konfúsíusarhyggju í efa • En gagnrýni voru settar þröngar skorður • Fjölgun iðjulausra menntamanna hafði samt hvetjandi áhrif á gagnrýni

3. Tvö dæmi • Gong Zizhen 龚自珍 (1791-1841) • Gagnrýndi • Spillingu • Gagnslausa og úrelta siði • Lagakerfið • Misskiptingu auðs • Fótabindingar kvenna • Ópíumneyslu • Viðskipti við útlendinga • Hong Liangji洪亮吉(1746-1809) • Benti á • Fólksfjölgun • Ótempraðan munað borganna • Spillingu héraðsstjórna • Galla við stefnu Qianlong • Dæmdur til dauða en síðar náðaður

4. Útlendingafælni Qing-veldisins • Trúboðum úthýst endanlega 1724 • Samskipti og viðskipti við útlendinga einskorðuðust áfram við útjaðar Kínaveldis • Lítill eða enginn áhugi á viðskiptum við Evrópubúa: • Guangzhou (Kanton) var eina höfnin sem opin var Evrópumönnum eftir 1759 • Tilboði Macartneys lávarðs um aukin við- og samskipti hafnað 1793 • Sambærilegu tilboði Amherst lávarðs hafnað á óvægnari hátt 1816

5. Qing hélt andliti í Mið-Asíu undir þvingunum erlendra viðskiptaafla (Kokand, nú Úsbekistan), en þurfti þó að gefa eftir í samningum til að halda friðinn

6. Ópíumvandinn • Óhagstæður viðskiptahalli Breta gagnvart Kínverjum • Ópíum innflutt frá Indlandi, fyrst með Portúgölum, síðan með Austur-Indíafélaginu til að stemma stigu við hallanum • Kínverjar féllu fyrir ópíumi og eftirsókn í það jókst hratt (þrátt fyrir bann) • Viðskiptahallinn snerist við • 1729, 200 kistur; 1790, 4000 kistur; 1835, 30000 kistur; 1838, 40000 kistur; 1858, 70000 kistur • Gekk á silfurforða Qing-veldisins • Síðar var ópíum einnig ræktað í Kína

7. Fyrirkomulag viðskipta við sjóskrælingjana • Eftir 1759 varð til svonefnt „Kanton-kerfi“ sem takmarkaði umfang viðskipta • „Cohong“ (gonghang公行)fyrirtækin voru milliliðir keisarastjórnar og erlendra kaupmanna • Tollstjórinn í Kanton (hoppo) var fulltrúi keisarastjórnar • Hoppoinn gerði út á Cohong sem þar af leiðandi varð skuldugt gagnvart Bretum og fór raunar oft á hausinn

8. Aðdragandi ópíumstríðsins 1839 • 1834 Austur-Indíafélagið svipt einokunarstöðu • Bretar fara fram á diplómatískt jafnræði • 1839 hafnað af kínverskum stjórnvöldum og Lin Zexu林则徐 sendur til Guangzhou til að leggja hald á ópíumbirgðir og eyða þeim

9. Bardagar 1840-42 • Bretar sendu flota á vettvang í júní 1840 • Gufuknúin skip Breta gjörsigruðu kínversku skipin • Héldu upp með ströndinni allt til Tianjin í september • 1841 kom annar floti og sigldi inn í Yangzi á til Nanjing í ágúst 1842 • Kínverjar áttu aldrei svar við þessum árásum

10. Nanjing„sáttmálinn“ 1842 • Úrlendisréttur (extraterritoriality), útlendingar óháðir lögsögu landsins • Skaðabótagreiðslur • Hóflegir tollar og bein samskipti við tollgæsluliða • Bestukjaraákvæði (most-favoured-nation) • Fullt viðskiptafrelsi, engin einokun, Cohong-kerfið fellt niður • Jafnræði og virðing í gagnkvæmum tilvísunum þjóðanna • Viðskiptahafnir • Guangzhou • Fuzhou • Xiamen • Ningbo • Shanghai • Eyðieyjan Hong Kong gefin Bretum • Sendiráð sett á stofn í Peking (hafnað skilyrðislaust) • Sambærilegir samningar við Bandaríkin og Frakkland (1844) og Rússland (1858)

11. Frekari þvinganir • Annað ópíumstríð 1857-58 (Bretar og Frakkar) • Bretar höfðu hert á kröfum sínum, m.a. um sendiráð í Beijing, en aftur hafnað • Eftir Arrow-atburðinn réðust þeir á Guangzhou 1857 og tóku virki við Tianjin 1858 • Tianjin-sáttmálinn 1858 • Bretland, Frakkland, Bandaríkin og Rússland opna sendiráð í Beijing • Ópíumsala leyfð • Tíu viðskiptahafnir opnaðar til viðbótar • Réttur erlendra skipa til að sigla á Yangzi • Réttur útlendinga til frjálsra ferðalaga inni í landi • Kína greiðir skaðabætur til Breta, Frakka og breskra kaupmanna

12. Ráðist á Beijing • Kínverjar streittust gegn samningunum • 1860 réðst fjölþjóðaher undir stjórn Breta og Frakka inn í Beijing og lögðu sumarhöllina (Yuanmingyuan 圆明园) í rúst • Qing-stjórnin lét sér loks segjast