Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti

1. Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Azərbaycan Tarixi fəlsəfə və hüquq kafedrası B.\M.-Abdullayev M.Z Azərbaycan Tarixi fənni üzrə interaktiv Mühazirələr... (Bakalavrlar üçün) Gəncə 2009

2. Xilafətin hökmranligi dövrü.Azərbaycan tarixinin başlica məsələləri Plan 1. Ərəb basqinlarinin başlanmasi. Girdiman knyazliginin Daxili və Xarici siyasəti. 2. Xilafət hökmranliginin mahiyyəti, idarəçilik, köçürmə, torpaq və vergi siyasəti. 3. Xürrəmilik. Babəkin başçiligi altinda azadliq mübarizəsi.

3. Ərəblərin Azərbaycanı işğal etməsi Ərəb işğalının başlanması • Ölkədə siyasi vəziyyət • Iqtisadi vəziyyət • Inzibati idarə sistemi • Vergilər • Torpaq mülkiyyətinin formaları • Xilafət əlehinə çıxışlar

4. Girdiman dövlətinin xarici siyasəti (Cavanşir 616-680) a) Bizans İmperatoru II Konstantinlə 654 və 660 illərdə görüşü. b) 616-cı ildə Əməvilər sülaləsi hakimiyyətə gəldikdə Cavanşir iki dəfə Dəməşqə səfər etdi. Müaviyyə ilə sülh bağladı. d) Xəzərlərin basqınının qarşısını aldı.

5. Xürrəmilər hərəkatı • Xürrəmilərin təlimi və onun mahiyyəti • «xürrəm» termini haqqında • Xürrəmilərin rəhbərləri Babək. • Xürrəmilərin ilk uğurları və üsyanın genişlənməsi • Hərəkatın son mərhələsi feodalların hərəkatdan uzaqlaşması • Üsyanın məğlubiyyəti və Bəzz qalasının süqutu • Xürrrəmilər hərakatının əhəmiyyəti

6. -665-ci ildə Xəzərlərlə sülh bağlandı.sülhə görə: -Albaniya hər il Xəzərlərə xərac verməli; -Xəzərlər isə bütün əsrləri və qarət olunmuş mal-qaranı geri qaytarmalı idi. 667-ci ildə Xəlifəilə sülh bağladı: - Xəlifə Albaniyanın daxili müstəqilliyinə toxunmur. - Albaniya ərazisindən alınan vergi üçdə birə qədər azaldıldı. Azərbaycanın cənub torpaqlarının hakimi İsfəndiyar sülh bağlamağa məcbur oldu.Sülhün şərtlərinə görə!- Azərbaycan əhalisi ərəblərə can vergisi –ciziyə ödəməli idi.

7. Qadınlar, uşaqlar imkansızlar ciziyə ödəmirdilər. Ərəblər əhalinin dininə və adət ənənələrinə toxunmamalı idilər. Ərəblərə tabe olmayıb ölkəni tərk etmək istəyənlər çıxıb gedə bilərdilər. Könüllü olaraq ərəb ordusunda xidmət edənlər vergidən azad olunurdular. İdarə sistemi : -Əmirliklər (canişinliklər). 83 əyalətdən 14 əmirlik. - hər bir əmirlik bir neçə mahaldan ibarət idi. -Əmrin rəhbərliyi altında müxtəlif vəzifələri icra edən məmurlar aparatı yaradılmışdı.

8. - Amil- mülki işlərlə və vergilərin toplanması ilə məşğul olur. - Qazi- məhkəmə idarəsinin başçısı idi: -Vəqf işlərinə nəzarət edir. -Xilafətin əsas dayağı ərəb əyanlarından və silahlı qüvvələrdən ibarət idi. Tərkibi islamı qəbul edən yerli əhalidən (mövlalardan ) və hətta xristianlardan (zimmilərdən) istifadə edirdilər.

9. Torpaq mülkiyyətinin formaları. Torpaq mülkiyyətinin 5 forması var idi. - Dövlət (xəlifə) torpaqları • İqta torpaqları : a) Bağışlanan • İcarəyə verilən - Mülk. yerli feodalların irsi torpaqları - Vəqf. Dini idarələrin, məscid və mədrəsələrin ixtiyarında olan torpaqlar. - İcma kəndlilərin becərdiyi torpaqlar.Vergi və mükəlləfiyyətlərin əsas ağrlığı bu torpaqların üzərinə düşürdü.

10. Vergi siyasəti: İki əsas vergi növü var idi. • Xərac-torpaq vergisi • Ciziyə -müsəlman olmayanlardan alınan can vergisi. Müsəlman əhalidən –xüms (beşdə bir) Zəkat –ruhanilərə və imkansızlara sərf olunurdu.