İslam Tarihi 2

1. BirlikteÖğreniyoruzTARiHDERSLERi4 “Sizdenöncekilerin, Nuh, ÂdveSemudkavimlerininveonlardansonrakilerin haberleri size gelmedi mi ? ( İbrahim Suresi / 9. ayet)

2. ASR-I SAADET ve SONRASINDAİSLAM DEVLETİ

3. İslam TarihiKronolojisiASR-I SAADET 628 632 616 624 630 571 625 596 610 622 627 HUDEYBİYE ANLAŞMASI BEDİR SAVAŞI 20 Nisan 571 Rebiülevvel 12.gece PeygaberEfendimiz (SAV)’in doğumu • Habeşistan’a 2. hicret (90-100 kişi) • Hz.Hamzave • DarulErkam’dançıkış. UHUD SAVAŞI OKÇULAR TEPESİ • MEKKE’NİN FETHİ HUNEYN,TAİF, TEBÜK • HENDEK SAV. • İFK HADİSESİ 25 yaşında Hz.Haticeileevlenmesi. • II. AKABE BİATI • HİCRET • VEDA HUTBESİ VE VEDA TAVAFI • GADİRHUM OLAYI ,(!?) • Hz. MUHAMMED (SAV)’İN VEFATI 40 yaşındaHiraMağarasındaİlk Vahyingelişi. HzHatice, HzEbubekir, HzAli (10yaş) veazadlıkölesiHzZeyd’inmüslümanoluşu.

4. İslam TarihiKronolojisiHULEFÂ-İ RAŞİDÎNHZ.EBUBEKİR (R.A.) DÖNEMİ 634 632 • HZ. EBUBEKİR’İN HALİFE SEÇİLMESİ VE ASHAB’IN BİATI • İRTİDATLARIN ve YALANCI PEYGAMBERLERİN BASTIRILMASI • HİRE ( IRAK’TA BİR İRAN İLERİ KARAKOLU) FETHİ (Halid b. Velid) • SURİYE VE FİLİSTİN SEFERLERİ (633) (3000’ER KİŞİLİK 3 ORDU) • ECNADİN SAVAŞI; (634) - BİZANSIN MAĞLUP EDİLİP FİLİSTİN’İN FETHEDİLMESİ • MUSHAFIN TOPLANMASI • VEFATI ; 13 Ağustos 634, 62 yaşındaiken

5. İslam TarihiKronolojisiHULEFÂ-İ RAŞİDÎNHZ.ÖMER (R.A.) DÖNEMİ 644 634 • İLK BÜYÜK GENİŞLEME (MUHTEŞEM 10 YIL) • Yeniİdarisistem’inkurulması • KöprüSavaşında İran yenilgisi ( FıratHavzasında) • 635 - DIMEŞK (ŞAM) ‘IN FETHİ • 636 - YERMÜK SAVAŞI – SURİYE’NİN FETHİ (HALİD BİN VELİD) • 637 – KASİDİYE SAVAAŞI – IRAK’IN FETHİ ( SA’D BİN EBİ VAKKAS ) • KUFE’DE GARNİZON KURULMASI VE BÖYLELİKLE KURULAN KUFE ŞEHRİ • 638 – KUDÜS’ÜN TESLİM OLMASI • 639 – SURİYE ve FİLİSTİNDE VEBA – 25.000 KİŞİ ÖLDÜ (ValiUbeyde b. CerrahvekomutanYezid b. Ebu-Sufyandahil)  Yenivali MUAVİYE bin EBU SUFYAN • 640 – MISIR’IN FETHİ ( AMR BİN AS’IN ROMALILARI MAĞLUP ETMESİ ) • 640 – NİHAVEND SAVAŞI İLE SASANİ İMPARATORLUĞUNUN SONA ERMESİ • 644 – HZ. ÖMER’İN ŞEHİT EDİLMESİ (İRANLI BİR KÖLE TARAFINDAN)

6. İslam TarihiKronolojisiHULEFÂ-İ RAŞİDÎNHZ.OSMAN (R.A.) DÖNEMİ 656 644 • 644 - Hz.Osman, yaklaşık 70 yaşındaikenhalifeseçildi. • Hz.Muhammed (SAV)’in kızıRukiyeileevli. • AristokratzenginbirailedenÜmeyyeoğullarından • YapıolarakHz.Ömer’inaksineyumuşaktabiatlı, askerivesiyasiatraksiyonlarıyok. • BaşlangıçyıllarındaHz.Ömerzamanındabaşlatılanfetihlerdevametti.

7. İslam TarihiKronolojisiHULEFÂ-İ RAŞİDÎNHZ.OSMAN (R.A.) DÖNEMİ 656 644 • KişiliğindendolayıbaşlangıçtahaşinvecevvalolanHz.Ömer’dendahaçoksevildi. Ancaksonragenelbirhoşnutsuzlukçıktıveçabucakyayıldı. Sebepler: • Göçebehayattan 20 yıliçindemuazzambirülkeninfatihlerikonumunaçıkmanıngetirdiğisosyal/ekonomikuyumsuzluklar, • Yenifetihlerazalmayabaşlayıncaganimetlerinazalması, maliproblemler • Bazıönemlimüslümanlarınzenginvelükshayatlarındanrahatsızlıklar. • Üst kademelere Ümeyyeoğullarının getirilmesi ; Haşimi-Ümeyyeoğ. çekişmesi

8. İslam TarihiKronolojisiHULEFÂ-İ RAŞİDÎNHZ.OSMAN (R.A.) DÖNEMİ 656 644 • 644 -- Hz.Osman, yaklaşık 70 yaşındaikenhalifeseçildi. • 645 – Mısırıalmakiçinİskenderiye’yesaldıranBizansyenilgiyeuğratıldı. • 647 – Trablusgarb’ınfethisonrayenideneldençıkarılması, ganimetgerginlikleri • 649 – İlk donanmanınhazırlanması( SuriyeValisiMuaviye b Ebu-SüfyanveMısırValisiAbd. B. Sa’d) • Sonrasında KIBRIS’IN FETHİ… İlk deniz zaferi ve ilk ada... • 650 – KUR’AN-I KERİM ‘İN DERLENMESİ, YAZILMASI, ÇOĞALTILMASI ( 650-652) • 653 – KIBRIS’ın ikinci defa fethi ve RODOS’un fethi • 656 – Huzursuzluklar, fitne, merkezi iradeye isyanlar arttı. • Hz Ebubekir’in oğlu Muhammed ve konutan Malik el-Eşter’in öncülüğündeki isyancı hareket sonucunda kendi evinde Kur’an okurken şehit edildi. • İlk defa müslümanlar tarafından müslüman kanı akıtıldı. İlkti ama malesef son olmadı. Sonrasında ; ayrılıklar ve iç savaşlar birbirini kovaladı.

9. İslam TarihiKronolojisiHULEFÂ-İ RAŞİDÎNHZ ALİ (R.A.) DÖNEMİ 661 656 • Ebü’l-HasenAlî b. EbîTâlib el-Kureşî el-Hâşimî • Peygamberimiz(SAV)in yeğeni, amcasıEbuTalib’inoğlu. Peygamberimiz (SAV) yanınaaldıve 10 yaşındaiken ilk müslümanlardanoldu. • Hicretinbeşinciayında “muâhât* sırasında Hz. PeygamberAli’yikendisinekardeşolarakseçmiş, hicretin 2. yılının son ayında da onukızıFâtımaileevlendirmiştir. • Bedir, Uhud, Hendek, Hayberkahramanlıkları… Vahiy katipliği... • Hz. Peygamber (SAV)’in vefatındacenazeninyıkanmasıvebenzerihizmetleri, vasiyetiüzerine Hz. Ali ileyakınakrabalarıyapmışlardır. • Peygamberimiz (SAV)’in ölümündensonra da Medine’dekaldıveyaşadı.

10. İslam TarihiKronolojisiHULEFÂ-İ RAŞİDÎNHZ ALİ (R.A.) DÖNEMİ 661 656 • Hz. EbûBekir’ihalifeliğeseçilinceHz.Ali , Hz. Fâtıma’nınaltı ay sonravefatınakadarbiatetmemiştir. Hz. Ali’ninhilâfetmakamındagözüolupolmadığıkonusu, yahutEbûBekir’inhilâfeteseçilmesinibiroldubittişeklindedeğerlendirmesi, Ehl-isünnetileŞiîlerarasındaoldukçatartışmalıdır. • Ancak durum ne olursaolsun o, Hz. EbûBekir’inhalifeliğeseçilişindensonrahilâfetkonusundahiçbirşekildehakiddiasındabulunmamıştır. • Hz.Ömerbaştaolmaküzereashab, Hz. EbûBekir’i, gelişmekteolanİslâmdevletininsavunmaveyayılmasınıgerçekleştirebilecek, birliğivedüzenikoruyabilecekkabiliyetteoluşu, Kureyş’emensubiyeti, yaşıvetecrübesisebebiyleetrafındasaygıuyandırışı, İslâmiyet’ikabuldekiönceliğiveResûlullah’ın en yakınarkadaşıoluşugibivasıflarınadayanarakhalifeseçmişlerdir..

11. İslam TarihiKronolojisiHULEFÂ-İ RAŞİDÎNHZ ALİ (R.A.) DÖNEMİ 661 656 • Hz. Ali ilk üçhalifedönemindehiçbirgörevalmamıştır. • Medine’deikametedipdinîilimlerleuğraşmayıdiğergörevleretercihetmiştir. • Hz.AlivebirlikteAshabtanTalhaveZübeyr, Hz. Osman zamanındabazıdurumlarda (ŞamValisiMuaviye’ninicraatlarıbaştaolmaküzere) nuhalifolmuşancakisyanlarıkesinlikledesteklememiştir. • Hz. Ali, TalhaveZübeyrgibiöndegelensahâbîlerinhalifeyibutarzdatenkitetmişolmaları, Mısır, Basra veKûfe’denyolaçıkarakMedine’yegelenveidareyekarşıayaklananisyancılarıcesaretlendirmiştir. İsyancılarHz.Ali, TalhaveCafer’e “Osman’ıhilafettenalalım, sizhalifeolun” teklifi le gelmişlerdir. • Hz. Ali isyancılarakarşıoğullarıHasan ileHüseyin’ihalifeninevininönündenöbetçiolarakbırakmışveonakarşıbaştanberisürdürdüğüyardımlarınıesirgememiştir. Bütünbutedbirlererağmenhalifeisyancılartarafındanşehidedilmiştir

12. İslam TarihiKronolojisiHULEFÂ-İ RAŞİDÎNHZ ALİ (R.A.) DÖNEMİ 661 656 • Hz. Osman şehidedilinceÜmeyyesoyunamensupolanlarMedine’densüratleuzaklaşmışveböyleceşehirbütünüyleisyancılarınhâkimiyetinegirmiştir. • DahasonraashapmesciddetoplanarakyenihalifeseçiminegitmişlerdirHz.AlikendisineyapılanhilâfetteklifinioradabulunanTalhaveZübeyr’eyöneltmiş, fakatısrarüzerinehalifeliğikabuletmiştir. • Biattansonra Hz. Ali’yibekleyen en önemlimesele, Hz. Osman’ınkatillerinincezalandırılmasıidi.Ancakortadabelirlibirkatilyoktu. Sayılarıbinleribulanbirkalabalık“Osman’ıhepimizöldürdük” diyorlardı. Bu durumdaortalığınyatışmasınıbeklemek en doğruyoldu. • AyrıcakendisinefiilenyalnızMedine’debiatedilmişti. Şamvalisive Hz. Osman’ınyeğeniMuâviye, kendisinibiatadavetiçingelenelçiye, Ali’ninisyancılarınsuçortağıolduğunuiddiaederek red cevabıvermişveOsman’ınkanınıdavaedeceğinigöstermişti.

13. İslam TarihiKronolojisiHULEFÂ-İ RAŞİDÎNHZ ALİ (R.A.) DÖNEMİ 661 656 • Hz.Ali’ninyanındayeralanTalhaveZübeyr de Hz.Ali’den Basra veKûfevalilikleriniistemektedir. Kabul görmeyinceMekke’yegidişiçin (Umre) izinisterler, 4 ay sonraizinçıkıncaMekke’yegiderlerveHz.Ali’ninkarşısınageçerler. • Hz.Aişeise, Hz.Osmanzamanındaonamuhalifolmuşamaöldürülünce, Hz.Osman’ınkatillerininbulunmasınıisteyenvedavaedentaraftayeralarakHz.Ali’ninkarşısınageçmiştir. • YANİ ; • Medine’denayrılanÜmeyyeoğulları (Hz.osmantaraftarları) • Hz.Osman’ın valileri • Talha ve Zbeyr • HZ. AİŞE’YE BİAT EDEREK, HZ. ALİ’NİN KARŞISINDA YER ALDILAR. • Menine’ye giderek Hz.Osman’ı katleden isyancılara yürümek yerine, Basra valisinin daveti üzerine Basra’ya doğru hareket ettiler.

14. CEMEL VAKASI • Hz. Âişe “Asker” adlımeşhurdevesininüzerindeMekke’denyolaçıktığızamanyanında 3000 dolayındakuvvetivardı. Ancakzaferinkazanılmasıdurumundahalifeninkimolacağıtartışılmayabaşlandı. Hz. Osman’ınKûfevalisihilâfetinÜmeyyeoğullarındanalınamayacağını, dolayısıyla Hz. Osman’ınoğullarındanbirininhalifeolmasıgerektiğiniilerisürerektaraftarlarıylabirliktetopluluktanayrıldı, • Böylece Hz. Âişe, TalhaveZübeyryaklaşık 1000 kişilikbirkuvvetle Basra önlerineulaşabildiler. YoldaköpekhavlamalarıduyanÂişeneredeolduklarınısormuş, Hav’ebsuyucivarındabulunduklarınıöğrenince Hz. Peygamber’inzevcelerinehitaben, “AcabahanginizeHav’ebköpeklerihavlayacak?” dediğini (Müsned, VI, 52, 97) hatırlamışveonunbuhareketitasvipetmediğinekaniolarakyoladevametmektenvazgeçtiğinisöylemişti. Ancakyanındakileronuyoladevamaiknaetmişlerdi. • Hz. Âişeveberaberindekiler Basra önlerinegelinceHz.Ali’nin Basra valisineelçilergöndererekamacınbarış, isyanlarınbastırılmasıveHz.Osman’ınkatillerinincezalandırılmasıolduğunusöylediler., TalhaileZübeyr de aynıgörüşlerekatıldıklarını, ayrıcakendilerinin Ali b. EbûTâlib’ezorlabiatettirildiklerinisöylemişlerdi. Bu gelişmelerüzerineBasralılarikiyeayrılmışvesertmünakaşalarabaşlamışlardı.

15. Öteyandan Hz. Ali, Hz. Âişeileberaberindekilereyetişebilmeümidiyle 3000 dolayındakibirkuvvetleMedine’denayrılmıştı (Ekimsonu, 656). • Basra’daolupbitenlerhakkındayoldabilgialıncahemenBasra valisinebirmektupgöndererekTalhaileZübeyr’inkendisinebiatlarısırasındahiçbirşekildezorkullanılmadığınıbildirmişti. Bununüzerine Basra Valisi, Hz. Ali’ninb. haklılığınıilerisürerekdiğerlerininBasra’yıterketmeleriniistedi; onlar da kendilerininhaklıolduğunusöyleyerekOsman’ınşehriterketmesiniistediler. • NeticedebirakşamnamazısırasındabirbaskınlaVali Osman b. Huneyfveadamlarıesiralındı. Hz. Âişeonunöldürülmesineengelolduğugibiserbestbırakılmasını da sağladı. • Basra önlerinde Hz. Ali, elçigöndererek ; biatlarıhalindeHz.Osman’ınkatillerinicezalandırmasözüverdi. Hz.Aişe, ZübeyrveTalhaiknaoldular. Barışiçinadımlaratılırken ne olduğuanlaşılamadansavaşbaşladı • BirrivayetegöreHz.Osman’ınkatlini organize edenler, barışomasıhalindecezalandırılacaklarınıanladıklarından, her ikitarafayerleştirdikleriadamlarıylasavaşıbaşlatmışlardır. • Her ikitaraf da savaşıdurdurmayaçalışsalar da muvaffakolamadılar. SonuçtaHz.Ali’ninordusugalipgeldiveHz.AişeMedine’yegönderildi.

16. İslam TarihiKronolojisiHULEFÂ-İ RAŞİDÎNHZ.ALİ (R.A.) DÖNEMİ 656 661 • 656 -- CEMEL SAVAŞI • 657 – BAŞKENTİN KUFE’YE TAŞINMASI • 657 – SIFFIN SAVAŞI • 658 – HAKEM OLAYI • HARİCİLERİN ORTAYA ÇIKIŞI • 660 – MUAVİYENİN HZ. ALİ’YE KARŞI HALİFELİĞİ • 661 – 20 OCAK ; KUFE’DE HZ. ALİ ŞEHİT EDİLDİ.

17. SIFFÎN SAVAŞI

18. Halife Hz. Ali ile Muâviye b. EbûSüfyân arasında yapılan savaş tır. • Hz. Ali’nin Suriye valiliğine tayin ettiği SehlHuneyf’in Suriye’ye girişini engelleyen eski vali MuâviyeEbûSüfyân, • Hz. Osman’ın Dımaşk’a gönderilen kanlı gömleğini caminin minberine astırıp halktan onun kanını dava etmek için biat aldı. • Hz. Ali’nin kendisini itaate davet etmek için gönderdiği elçiyi cevapsız geri döndürdü ve Hz. Osman’ın katillerinin öldürülmesi dışında hiçbir teklifi kabul etmeyeceğini bildirdi. • Muâviye’ninisyan etmek konusunda ısrarlı olduğunu gören Hz. Ali onunla mücadele hazırlıklarına başladı. Ancak bu sırada Osman’ın katillerini cezalandırmak isteyen Hz. Âişe, Zübeyrve Talha’nın öncülük ettiği grup ortaya çıkınca önce onlarla uğraşmak zorunda kaldı  ( CEMEL VAKASI)

19. Cemel Vak‘ası’ndan sonra Kûfe’ye dönen Hz. Ali, kendisine biata davet etmek üzere Muâviye’yeelçi gönderdi.Muâviyeelçiyi üç dört ay oyaladıktan sonra yine red cevabı verdi, ayrıca Hz. Ali’yi isyancıların suç ortağı olmakla itham edip Osman’ın kanını dava edeceğini tekrarladı. • Kûfe’yedönen elçi, Hz. Ali’ye Suriye halkının Muâviye ile birlikte savaşa hazır olduğunu anlattı. • Muâviyebir süre sonra Hz. Ali’ye bir mektup göndererek Osman’ın katilleri kendisine teslim edilirse biat edeceğini, aksi takdirde savaşacağını bildirdi. Mektupta yazılanların duyulması üzerine Medine’de Mescid-i Nebevî’yi dolduranların hep birden, “Osman’ın katilleri biziz!” diye bağırdıkları zikredilmektedir.

20. Savaşın kaçınılmaz hale geldiğini gören Hz. Ali ordusuyla birlikte Irak istikametinde yürüdü. • Hz. Ali, iki tarafın öncü birliklerinin karşı karşıya geldiğini öğrenince Eşter’i yardıma gönderdi. Öncü birliklerine ulaştığında kumandayı üstlenmesini, çatışmayı çıkaran taraf olmamasını, ancak düşmanı yakından takip etmesini emretti.

21.  Hz. Ali ordusunun su almasına izin verilmemesi üzerine başlayan çatışmalar Hz. Ali taraftarlarının üstünlüğüyle sona erdi. Suriye ordusunun sudan faydalanmasına izin verilmesini emreden Hz. Ali ardından savaş yerine geldi, elçileri vasıtasıyla Muâviye’yi kendisine biata çağırdı. • Ancak Muâviye bu teklifi yine reddetti; Ali’nin Hz. Osman’ın öldürülmesine göz yumduğu ve katillerini ordusunda barındırdığı iddiasını tekrarlayarak katiller teslim edilmediği takdirde savaştan başka bir şeyi kabul etmeyeceğini bildirdi.

22. İki taraf arasında ateşkes yapıldı ve barış arzusuyla elçilik heyetleri teâtisi başladı. Hz. Ali, Muâviye’yi itaate çağırmak için ikinci bir heyet gönderdi. Ancak Muâviye eski iddiasını tekrarlayarak katiller kendilerine verilmedikçe itaat etmeyeceğini bildirdi • Bunun ardından gönderdiği bir heyetle katillerin kendisine teslim edilmesini, Hz. Ali’nin halifeliği terketmesini ve müslümanların şûra ile başlarına bir emîr seçmelerini teklif etti (Nasr b. Müzâhim, s. 200; Taberî, V, 7). • Böylece katiller teslim edilse bile Hz. Ali’ye biat etmeyeceğini bildirmiş oldu. Bu durumda anlaşma ihtimali ortadan kalktı ve muharrem ayından sonra taraflar savaş hazırlığına başladı.

23. Hz. Ali askerlerine çatışmayı başlatan taraf olmamaları, kaçanları ve yaralıları öldürmemeleri, evlerine girmemeleri, kadınlara asla dokunmamaları tâlimatını verdikten sonra gönderdiği bir kişiyle Muâviye’yi bir defa daha isyandan vazgeçmeye çağırdı. Teklif kabul edilmedi ve safer ayının ilk günü çatışmalar başladı. • Çeşitli kabilelere ait birlikler altı gün boyunca savaş alanına çıkarak birbirleriyle savaştılar. Nihayet Hz. Ali askerini toplu taarruz için hazırladı. İki gün daha şiddetli çatışmalar meydana geldi. Son çatışmalar sırasında Ammâr b. Yâsir, Muâviye’nin askerleri tarafından şehid edildi. “Ammâr’ı isyancı bir topluluk öldürecek” meâlindeki hadisi (Müslim, “Fiten”, 72-73) Muâviye ordusunda da bilenler bulunduğu için bu durumun onları olumsuz yönde etkilediği zikredilmiştir. 

24. Gittikçe şiddetlenen ve sabaha kadar devam eden çatışmalar, Cuma sabahına kadar sürdü. Cuma günü Hz. Ali, âsilere son darbeyi indirmek niyetiyle Eşter’i kalabalık birliklerin başında taarruzla görevlendirdi. Eşter başarılı bir taarruz gerçekleştirmiş, savaşı kazanmaya çok yaklaşmıştı. • Ancak Muâviye’nin danışmanı Amr b. Âs, ihtilâfın Kur’an’ın hakemliği ışığında çözülmesi teklifini gündeme getirerek bu sırada kaçmayı düşündüğü söylenen Muâviye ve ordusunu yenilgiden kurtardı. • Teklifi uygulamaya koyan Muâviye, askerlerine Kur’an sayfalarını mızraklarının ucuna takıp karşı tarafı Kur’an’ın hükmüne çağırmalarını emretti. Bunun üzerine Suriyeli askerler mushafları mızraklarının ucuna takarak, “Ey Iraklılar! Artık savaşı bırakalım, aramızda Allah’ın kitabı hakem olsun” diye bağırmaya başladılar. Ayrıca büyük Şam mushafı da askerlerin mızraklarının ucunda havaya kaldırıldı.

25. Bu teklif, savaştan yorulmuş ve çoğu aynı zamanda akrabaları olan dindaşlarına kılıç çekmekte tereddüt eden Hz. Ali’nin ordusundaki askerleri birbirine düşürdü. Büyük bir kısmı, bilhassa kurrâ savaşın derhal durdurulmasını istedi. • Hz. Ali onlara bunun bir savaş hilesi olduğunu, Muâviye’ninKur’an’ın hükmüne uymak değil kendi bütünlüklerini bozmak amacıyla bu işe giriştiğini söyleyip savaşa devam etmelerini istedi. Fakat savaşın durdurulmasını isteyen askerler onu dinlemedikleri gibi savaşı durdurmadığı takdirde kendisini Muâviye’ye teslim etmek veya öldürmekle tehdit ettiler.

26. Bunun üzerine Hz. Ali savaşı durdurmak zorunda kaldı. Ardından halifeye karşı direnenlerden Eş‘as b. Kays karşı tarafın niyetini öğrenmek için onların yanına gitti. • Muâviyede maksatlarının aralarındaki anlaşmazlığı Kur’an’ın hakemliğine başvurmak suretiyle çözmek olduğunu söyledi. Buna göre iki tarafı temsil etmek üzere seçilecek iki hakem halifelik meselesini Kur’an’ın hükmüne uygun olarak çözecekti.

27. Ardından iki taraf arasında hakemlerin uyacağı kuralların belirlendiği metin hazırlandı. İki tarafın verilecek hükme uymayı taahhüt ettiği metne göre bir araya gelecek iki hakem halifelik meselesini Kur’an’a, Kur’an’da bir hüküm bulamazlarsa sünnete başvurarak âdilâne çözecekti. • Bu sırada Hz. Ali’nin ordusunda yeni bir bölünme ortaya çıktı. Eş‘as Kaysanlaşmayı okurken Temîmliler’den bazıları “lâ hükme illâ lillâh” sözüyle halifelik meselesinin iki hakemin takdirine bırakılmasına itiraz etti. Çoğu Temîm kabilesinden yaklaşık 12.000 asker Kûfe’ye dönüş sırasında ordudan ayrılıp Kûfe yakınındaki Harûrâ’ya çekildi ve ilk Hâricî zümresini oluşturdu.

28. Tahkimnâmenin imzalanmasından sonra taraflar iki gün içinde ölülerini defnettiler. • Hz. Ali ordusuyla Kûfe’ye, Muâviye de Suriye’ye dönüş emrini verdi. İki ordunun savaş alanına gelişinden itibaren yaklaşık üç ay (genel kabule göre 110 gün) geçmişti. • İki taraf da on binlerce kayıp vermiştir.

29. Hakemler İlk toplantılarını Dûmetülcendel’deyapıp Hz. Osman’ın haksız yere öldürüldüğüne dair bir karar aldı ve tekrar buluşmak üzere ayrıldı. • İkinci toplantıda yaptıkları uzun görüşmelerde Hz. Ali ile Muâviye’nin bu işin dışında tutulmasını ve şûra tarafından bir başkasının halife seçilmesini kararlaştırdılar. • Bu karar önce Ebû Mûsâ tarafından açıklandı; ancak Amr b. Âs alınan kararın aksine yine hileye başvurup Muâviye’yi halife tayin ettiğini bildirdi. • EbûMûsâ’nın aldatıldığını söylemesi bir işe yaramadı.  Mes‘ûdî’nin naklettiği bir rivayete göre ise iki hakem aldıkları kararı açıklamadan birbirinden ayrılmış, Suriye’ye ulaşan Amr b. ÂsMuâviye’nin tehdidi karşısında onu halife ilân etmiştir

30. Wellhausen ve P. Hitti gibi şarkiyatçılar ve Hudarî Bey, Hasan İbrâhim Hasan, Yûsuf el-Iş gibi çağdaş İslâm tarihçileri toplantının, iki hakemin Hz. Ali ile Muâviye’nin uzaklaştırılıp şûra tarafından bir başkasının halife seçilmesi kararını almasıyla sona erdiğini, bu kararın ardından hakemlerin birbirinden ayrıldığını, dolayısıyla Amr b. Âs’ınEbûMûsâ’yı aldatarak Muâviye’yi halife tayin ettiğini açıklamasıyla ilgili bilgilerin sonradan uydurulduğunu kabul ederler.

31. Sonuç olarak Hakem Vak‘ası ihtilâfı çözmek yerine işi daha karmaşık hale getirdi. Durumu lehine değerlendirmek isteyen Muâviye’nin kendisini Suriye’de halife ilân etmesiyle İslâm toplumu ikiye bölündü. Ardından iki taraf yeni bir mücadele için tekrar hazırlıklara başladı. Bu arada Hâricîler de isyanlarını devam ettirdiler.