Kryteria wyodrębniania kierunków/szkół w ekonomii

1. Kryteria wyodrębniania kierunków/szkół w ekonomii • Interpretacja kategorii i praw/prawidłowości ekonomicznych • Interpretacja wartości/cen dóbr i związane z tym teorie podziału i teorie wzrostu gospodarczego • Rola rynku i państwa jako mechanizmów regulacji: paradygmat rynkuversus paradygmat państwa (planowania)

2. Interpretacja kategorii i praw/prawidłowości ekonomicznych • Czynnik historyczny vs. logiczny w rozwoju ekonomii • Naturalna vs historyczna interpretacja praw (istota tzw. monizmu metodologicznego) • Interpretacja deterministyczna a stochastyczna • Pogląd o braku obiektywnych praw/prawidłowości ekonomicznych (szkoła historyczna, instytucjonalizm, merkantylizm) • Pogląd: rozwój ekonomii jako poszukiwanie modeli i teorii adekwatniej opisujących rzeczywistość (krytyczny racjonalizm, C. Popper) • Paradygmaty i programy badawcze

3. Interpretacja wartości/cen dóbr i związane z tym teorie podziału i zrostu • Klasyczna/obiektywna teoria wartości (TW) • Teoria produkcyjności krańcowej czynników wytwórczych jako TW • Psychologiczna/subiektywna TW • Pragmatyczna teoria wartości • „Anty-teoria wartości”

4. Rynek i państwo jako mechanizmy regulacji: paradygmat rynku versus paradygmat państwa (planowania) • Istota paradygmatu rynku • Podmioty kierują się obserwacją zmian cen • Rynek ma cechę efektywności alokacyjnej • Na rynku występuje trwała tendencja do równowagi • Równowaga efektywna – maksymalizacja dobrobytu (optimum Pareto)

5. Rynek i państwo jako mechanizmy regulacji: .... C.d. • Paradygmat rynku – punkt odniesienia to rynek doskonale konkurencyjny (idealny) • Rzeczywistość ekonomiczna: występowanie licznych błędów rynku (market failures) • Istota błędów rynku: naruszanie warunków konkurencji i systemu prywatnych praw własności • Błędy rynku wiążą się z: mono/oligopolami, efektami zewnętrznymi, dobrami publicznymi, niedoskonała informacją, niepewnością i ryzykiem

6. Rynek i państwo jako mechanizmy regulacji: .... C.d. • Niedoskonałości/błędy rynku – potrzeba regulacji publicznej • Definicja regulacji publicznej – różnice w stosunku do polityki makroekonomicznej i strukturalnej (wzrostu gospodarczego) • Regulacja publiczna nie jest sprzeczna z paradygmatem rynku • Normatywna i ekonomiczna interpretacja regulacji publicznej • Zróżnicowanie błędów rynku powoduje potrzebę zróżnicowania metod i instrumentów regulacji publicznej

7. Rynek i państwo jako mechanizmy regulacji: .... C.d. • Punkt wyjścia paradygmatu państwa: trwała niezdolność mechanizmu rynkowego do maksymalizacji dobrobytu, przez m.in.: • Brak tendencji do równowagi makroekonomicznej (keynesizm) • Potrzeba bezpośredniego określania i realizowania przez państwo celów społecznych (instytucjonalizm, szkoła historyczna, merkantylizm) • Tendencja do „anarchii produkcji” i marnotrawstwa zasobów ekonomicznych (marksizm) • Regulacja państwowa jako quasi-rynek

8. Kryteria oceny postępu (rozwoju) naukowego w teorii ekonomii • 1. kryterium zdolności do objaśniania zjawisk i procesów gospodarczych (kryterium tzw. realizmu naukowego) • 2. kryterium utylitarności • 3. kryterium siły predykcji (Friedman) • 4. kryterium efektywnościMongina/Laudana (tzw. realizmu instrumentalnego): wyższej (rosnącej) w stosunku do teorii konkurencyjnych efektywności w rozwiązywaniu problemów naukowych

9. Ogólna periodyzacja rozwoju ekonomii jako nauki • Okres „przednaukowy”(starożytność, średniowiecze, początek erynowożytnej) • Wyodrębnienie się ekonomii jako nauki (wiek XVII do poł. wieku XIX) • Powstanie i rozwój „ekonomii współczesnej” (od przełomu w. XIX/XX , od powstania tzw. nurtu subiektywno-marginalistycznego do czasów dzisiejszych)

10. Ogólna charakterystyka antycznej i średniowiecznej myśli ekonomicznej • Normatywność (spekulatywność) rozważań ekonomicznych (np. idea państwa idealnego Platona, teoria sprawiedliwej ceny i płacy św. Tomasza z Akwinu) • Podporządkowywanie gospodarowania celom moralnym, a nawet religijnym (potępienie pieniądza i wymiany, zysku i procentu, gospodarowanie ma służyć moralnemu doskonaleniu – Platon – lub – Arystoteles – zaspakajaniu potrzeb) • Prymat gospodarki naturalnej nad towarowo-pieniężną (Arystoteles) • Rozważania ekonomiczne jako „pochodna” myśli etyczno-moralnej, filozoficznej, bądź nawet religijnej

11. Koncepcje społeczno-ekonomiczne Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu Arystoteles (384-322 p.n.e) Główne dzieła: Etyka, Polityka I. Poglądy społeczne: własność, niewolnictwo • Zdecydowany zwolennik własności prywatnej (w odróżnieniu d Platona) • Sprzyja efektywności gospodarowania • Zapobiega sporom społecznym • Sprzyja postawom liberalnym i demokratycznym • Zachęca do dobroczynności • Argument „historyczny”: wyparła pierwotną własność • wspólną

12. Koncepcje społeczno-ekonomiczne Arystotelesa • Akceptacja niewolnictwa, ale warunkowa: • Dopuszczalne jest tylko niewolnictwo „naturalne” • Odrzucenie niewolnictwa „ekonomicznego”, czy z tytułu prowadzenia wojen • Paternalistyczny model niewolnictwa • Rudymentarność poglądów Arystotelesa • Istota gospodarowania • Gospodarowanie jako proces służący zaspakajaniu potrzeb • Platon: to proces służący doskonaleniu moralnemu obywateli • Prymat wymiany naturalnej nad towarowo-pieniężną • Potępienie wielkiej własności i bogacenia się przez wymianę

13. Koncepcje społeczno-ekonomiczne Arystotelesa • Koncepcja ekonomii i chrematystyki • Punkt wyjścia: rozróżnienie gospodarstw domowych (oikos) i zarobkowych • Oikos: zgodne z naturą i etyką dążenie do zaspakajania potrzeb • Gospodarstwa zarobkowe: niezgodne z naturą dążenie do bogacenia się • Ekonomia (oikonomos): nauka o funkcjonowaniu gospodarstw domowych • Chrematystyka: „sztuka bogacenia się przez wymianę”, o sprzecznym z naturą funkcjonowaniu gospodarstw zarobkowych

14. Koncepcje społeczno-ekonomiczne Arystotelesa Poglądy na wymianę i pieniądz • Wymiana jest koniecznością w warunkach podziału pracy, ale musi mieć naturalny charakter • Rodzaje wymiany • Bezpośrednia : T – T (T- towar) • Pieniężna: T – P – T (P – pieniądz) • Wielki handel: P- T- P+ dP • Tzw. bezpłodność pieniądza > potępienie wielkiego handlu, zysku handlowego i procentu

15. Koncepcje społeczno-ekonomiczne Arystotelesa Poglądy na pieniądz • Pieniądz powstaje w wyniku rozwoju form wymiany, choć do jego sprawnego funkcjonowania potrzebna jest umowa społeczna • Pieniądz jest „bezpłodny”, ale potrzebny • Geneza i istota pieniądza • Wykształca się najpierw w wymianie „międzynarodowej” • Jego funkcje może pełnić towar powszechnie na danym obszarze funkcjonujący

16. Koncepcje społeczno-ekonomiczne Arystotelesa • Geneza i istota pieniądza c.d. • Dobra pełniące funkcję powszechnego ekwiwalentu (pieniądza) muszą mieć odpowiednie cechy fizyczne i ekonomiczne • Pieniądz pełni funkcję miernika wartości i środka wymiany • Pieniądz nie jest miernikiem rzeczywistego bogactwa (nie pełni funkcji tezauryzacyjnej)

17. Koncepcje społeczno-ekonomiczne Arystotelesa Poglądy na wymianę i pieniądz – c.d. • Sprawiedliwość wymiany • Sprawiedliwość jako ekwiwalentność (możliwa dzięki pieniądzowi) • Sprawiedliwość komutatywna: jednakowa ocena korzyści osiąganych z wymiany (antycypacja późniejszej teorii użyteczności)

18. Koncepcje społeczno-ekonomiczne św. Tomasza z Akwinu • Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274), najwybitniejszy przedstawiciel średniowiecznej chrześcijańskiej nauki społecznej (także teologii, filozofii i etyki) • Podstawowe dzieło: Summa Theologica (część „społeczno-ekonomiczna” Traktat o Prawie) • Doktor Kościoła, zapoczątkował w myśli chrześcijańskiej kierunek teologiczno-filozoficzny nazwany później tomizmem • Jego poglądy teologiczno-filozoficzne w dużym stopniu nawiązują do myśli antycznej, zwłaszcza Arystotelesa i Platona • Najwybitniejszy przedstawiciel tzw. kanonistów

19. Koncepcje społeczno-ekonomiczne św. Tomasza z Akwinu Kanoniści: inspiracja poglądów i główne problemy • Inspiracja: nauka Ojców Kościoła (przede wszystkim św. Augustyna) oraz poglądy antycznych filozofów(zwłaszcza Arystotelesa) • Dwa wiodące problemy ekonomiczne • Cena sprawiedliwa • Tzw. kanoniczny zakaz procentu (jako dochodu z pożyczek pieniężnych)

20. Koncepcje społeczno-ekonomiczne św. Tomasza z Akwinu Kanoniści: cena sprawiedliwa • Sprawiedliwość cen w prawie rzymskim (rola rynku) • Główny punkt odniesienia kanonistów : dobro wspólne (podejście moralne) • Koszty jako podstawa wysokości ceny (podejście kosztowo/podażowe) • Możliwość oddziaływania państwa (podejście regulacyjne) • Cena sprawiedliwa w praktyce: przeciętna cena rynkowa, akceptowana przez „władzę zwierzchnią”

21. Koncepcje społeczno-ekonomiczne św. Tomasza z Akwinu • Kanoniczny zakaz procentu • Uzasadnienie poprzez Stary i Nowy Testament • Nawiązanie do tezy Arystotelesa o bezpłodności • Pieniądza Poglądy św. T. z A. na własność • Własność wspólna pochodzi od Boga naturalna) • Własność prywatna jako produkt „rozumu” • Komplementarny charakter własności wspólnej i • prywatnej (przy prymacie własności wspólnej) • Akceptacja nierównego podziału własności

22. Koncepcje społeczno-ekonomiczne św. Tomasza z Akwinu Poglądy św. T. z A. na własność (c. d.) • Możliwość regulacji własności przez państwo • Produkcja: podstawą własność prywatna i • towarzyszący jej egoizm • Konsumpcja: pochwała altruizmu Teoria ceny sprawiedliwej św. T. z A. • Ogólna podstawa: poglądy kanonistów • Próba określenia produkcyjnych podstaw ceny sprawiedliwej (podejście kosztowe)

23. Koncepcje społeczno-ekonomiczne św. Tomasza z Akwinu Teoria ceny sprawiedliwej św. T. z A. (c.d.) • Trzy podstawy „produkcyjne” • Przeciętny nakład pracy • Przeciętny nakład kosztów rzeczowych • Pozycja społeczna producenta („renta stanowa”) • Sprawiedliwość wymiany = jej ekwiwalentność • Konieczność odstępstw od ekwiwalentności, cr>cspr • Nadwyżka finansuje rozwój przedsiębiorstwa • Nadwyżka jest przeznaczona na cele publiczne • Nadwyżka finansuje cele dobroczynne • Źródło wewnętrznej sprzeczności teorii

24. Koncepcje społeczno-ekonomiczne św. Tomasza z Akwinu • Nauka o pracy i płacy • Teza wyjściowa: przyrodzona nierówność ludzi • Podział pracy jako konieczność, moralna ocena pracy w nawiązaniu do św. Augustyna) • Płaca sprawiedliwa i jej stanowe zróżnicowanie • Kontekst historyczny poglądów św. T. z A.

25. Koncepcje społeczno-ekonomiczne św. Tomasza z Akwinu • Zysk handlowy i procent (od pożyczek pieniężnych) • Pieniądz to jedynie pośrednik w wymianie (bezpłodność pieniądza) • dochód kupca (zysk z wymiany) usprawiedliwiony: • Nakładami jego pracy • Poniesionymi kosztami • Pozycją stanową • rozszerzenie teorii ceny sprawiedliwej na sferę handlu

26. Koncepcje społeczno-ekonomiczne św. Tomasza z Akwinu • Ogólne potępienie procentu od pożyczek pieniężnych • bezpłodność pieniądza (Arystoteles, kanoniści) • Możliwe wyjątki, procent jako wynagrodzenie za: (a) ryzyko, (b) za zwłokę w spłacie, (c) za utracony zysk, (d) za wykorzystanie pożyczonego kapitału na cle produkcyjne • Szczególne potępienie tzw. lichwy