Opieka nad kobietą w poszczególnych okresach jej życia

1. Opieka nad kobietą w poszczególnych okresach jej życia Katedra i Klinika Zdrowia Matki i Dziecka Kierownik: prof. dr hab. n. med. T. Opala

2. W życiu kobiety wyróżnia się określone przedziały czasowe wykazujące się charakterystycznymi objawami, które można przypisać poszczególnym okresom rozwoju.

3. Wszystkie okresy życia kobiety to fazy różniące się przede wszystkim zmianami endokrynnymi

4. Wymienia się następujące fazy życia po urodzeniu: • Okres noworodkowy • Dzieciństwo - okres spokoju narządu rodnego inaczej zwany okresem ciszy hormonalnej • Okres dojrzewania płciowego • Okres rozrodczy • Przekwitanie • Starość

5. Okres noworodkowy • Trwa od momentu urodzenia do ukończenia 4 tygodnia życia

6. Okres noworodkowy Podczas okresu noworodkowego można zaobserwować: • Powiększenie gruczołów sutkowych i wydzielanie siary – wpływ hormonów łożyska • U noworodków żeńskich zewnętrzne narządy płciowe są rozpulchnione, obrzękłe wargi sromowe większe nie pokrywają mniejszych ani łechtaczki

7. Okres noworodkowy • Błona dziewicza jest wilgotna, barwy czerwonoróżowej • W pochwie obecność pałeczek Döderleina sprowadzających odczyn pH do wartości = 5,0 • Dobrze rozwinięta błona śluzowa szyjki macicy wydziela białawy śluz

8. Okres noworodkowy • Macica – pozycja wyprostowana między spojeniem łonowym a wzgórkiem • Szyjka uformowana na kształt kolby, zajmuje 2/3 całkowitej wielkości macicy. Kanał szyjki zwykle otwarty

9. Okres noworodkowy • Po urodzeniu jajniki ważą około 0,3g, leżą wysoko nad wchodem miednicy mniejszej, zawierają pęcherzyki pierwotne na powierzchni i w części rdzeniowej gonady

10. Okres noworodkowy Jajowody w okresie noworodkowym są: • Długie • Kręte • Z wąskim światłem

11. Okres dziecięcy - okres ciszy hormonalnej • Okres dziecięcy trwa przeciętnie do około 9 roku życia

12. Okres ciszy hormonalnej • Czas trwania około 9lat • Zmiany hormonalne w okresie niemowlęcym i dziecięcym (niskie stężenia gonadotropin i steroidów płciowych) manifestują się zmianami inwolucyjnymi w narządach płciowych

13. Okres ciszy hormonalnej • Wargi sromowe stają się cieńsze • Zmniejsza się ilość podściółki tłuszczowej sromu • Wargi sromowe mniejsze obejmują tylko dolną część przedsionka pochwy

14. Okres ciszy hormonalnej • Błona dziewicza jest cienka, bladoróżowa, zanikają strzępki, a wejście do pochwy jest okrągłe lub półksiężycowate • Pochwa – wąska, ściany gładkie, nabłonek cienki, ubogi w glikogen • Nie stwierdza się wydzieliny w przedsionku pochwy, środowisko zasadowe – pH 7-8 • Macica dziecięca (uterus infantilis) ulega inwolucji

15. Okres ciszy hormonalnej • Jajniki zstępują do miednicy mniejszej zajmując prawidłowe położenie • Część korowa gonady znacznie przewyższa swoją objętością część rdzenną • Do 10 roku życia zwiększa się masa jajnika od 0,4 do 2,0g. Długość waha się w granicach 10-16 mm

16. Okres ciszy hormonalnej • Jajowody pozostają długie o wąskim świetle ze słabo rozwiniętą błoną mięśniową • Gruczoły piersiowe niewyczuwalne

17. Okres dojrzewania płciowego • Okres życia charakteryzujący się intensywnymi zmianami somatycznymi i psychicznymi

18. Okres dojrzewania płciowego Podział okresu dojrzewania wg. Petera • Faza przedpokwitaniowa (10-11 rok życia) • Faza pokwitaniowa (12-14 rok życia) • Faza młodzieńcza (15-17 rok życia)

19. Faza przedpokwitaniowa • Szybkie zwiększenie masy ciała • Gruczoły sutkowe zwykle są jeszcze nierozwinięte lub przybierają postać pączka • Okolica łonowa owłosiona • Macica typu dziecięcego

20. Faza pokwitaniowa – przejściowa • Rozwój bioder • Wzrost szerokości miednicy • Wzrost szerokości klatki piersiowej • Rozwój tkanki tłuszczowej • Gruczoły sutkowe wyrażnie powiększają się tworząc wystające pagórki z uniesioną otoczką

21. Faza pokwitaniowa – przejściowa • Początek rozwoju owłosienia wokół części płciowych i pod pachami • Pojawienie się krwawień miesięcznych

22. Skok pokwitaniowy • Populacja polskich dziewcząt 11-12 rok życia • Wyprzedza zwykle na rok lub dwa pierwsze krwawienie miesięczne

23. Skok pokwitaniowy Wzrost kości długich: • Zwiększa się ilość punktów kostnienia • Zmiana wielkości i kształtu kości • Zmiana budowy chrząstki przynasadowej • Zmiana stopnia zespolenia trzonu kości z nasadami

24. Skok pokwitaniowy • Wzrost masy ciała – odkładanie się podściółki tłuszczowej na brzuchu, udach i pośladkach – „zryw tłuszczowy” wg Tannera

25. Skok pokwitaniowy • Rozwój gruczołów sutkowych (telarche) od lekkiego wzniesienia przez stadium pęczka i wtórny wzgórek do stadium dojrzałego sutka

26. Skok pokwitaniowy • Pojawienie się owłosienia łonowego (pubarche) – wg Tannera w stopniu rozwoju uwzględnia się liczbę włosów, ich skręt, sprężystość i pigmentację.

27. Okres pokwitania • Rozpulchnienie sromu • Pigmentacja sromu • Wzrost podściółki tłuszczowej • Rozpulchnienie i pofałdowanie błony dziewiczej • Wydłużenie ścian pochwy

28. Okres pokwitania • Pofałdowanie ścian pochwy i jej uelastycznienie • Zwiększenie się liczby warstw nabłonka pochwy, oraz zwiększenie się zawartości glikogenu • Wydzielina w pochwie – wzrost ilości pałeczek kwasotwórczych • pH pochwy 4-5

29. Okres pokwitania Jajnik: • Masa stale rosnącego jajnika począwszy od urodzenia osiąga wielkość 4,0g • Liczba pęcherzyków pierwotnych ulega zmniejszeniu wraz z wiekiem dziewczynki • Pęcherzyki w jajniku osiągają dalsze stadia rozwoju do stadium pęcherzyka jajnikowego

30. Okres pokwitania • Wzrost trzonu macicy i równowaga wielkości z szyjką macicy • Kształt macicy klepsydrowaty. Długość macicy pokwitaniowej 4 cm, a kanału szyjki 3cm. Błona śluzowa macicy grubieje do 2mm

31. Typowe przedziały czasowe somatycznego rozwoju pokwitaniowego • Telarche • Pubarche • Przyspieszenie wzrostu • Menarche

32. Rozwój gruczołów piersiowych Tkanka gruczołów piersiowych rozwija się od telarche – nabrzmienie piersi - 9 –10 rok życia

33. Okres pokwitania • Pubarche – pojawienie się owłosienia łonowego około 11 roku życia – obraz dodatkowego tworzenia się hormonów o działaniu androgennym

34. Okres pokwitania • Menarche – pierwsze krwawienie miesięczne. Czas wystąpienia menarche waha się między 9-16 rokiem życia. Populacja polskich dziewcząt 12-13 rok życia

35. Faza młodzieńcza • Sylwetka ciała przybiera typowy kobiecy charakter • Rysy twarzy subtelnieją • Pełny rozwój gruczołów sutkowych • Pełny rozwój owłosienia części płciowych • Krwawienia miesiączkowe mogą być jeszcze nieregularne

36. Okres pokwitania Przygotowanie dziewczynki, jeszcze przedmenarche, do okresu pokwitania, w tym dostarczenie jej wiedzy na temat fizjologii cyklumiesiączkowego i sposobów pokonywania pojawiających się trudności, należy przedewszystkim do matki. Pewną rolę przypisuje siętakże najbliższej rodzinie (np. starszej siostrze),nauczycielom i personelowi medycznemu (np.pielęgniarce szkolnej czy środowiskowej). Młodedziewczęta potrzebują wyjaśnienia wszystkiego, coje dręczy i niepokoi, a pomocy w tej kwestii oczekują od osoby, której mogą ufać i powierzaćtak osobiste problemy.

37. Opiekę zdrowotną nad dorastającymi dziewczętami sprawują przede wszystkim lekarze rodzinni i pielęgniarki rodzinne. Wizyta u ginekologa w tym wieku spowodowana jest najczęściej bardzo konkretnymi dolegliwościami, a to sprawia, że towarzyszy jej wiele obaw i niepokojów. Konieczne jest więc dobre przygotowanie i uspokojenie nieletniej, udzielenie jej rzeczowych i niezbędnych informacji na temat przebiegu badania oraz pożądanego sposobu zachowania się w tym czasie. Przy tym szczególnie ważne jest zachowanie ogromnego taktu i poszanowania tzw. wstydu kobiecego, który w tym okresie życia ujawnia się najbardziej. Przygotowanie to należy do zarówno do matki, jak i do pielęgniarki/położnej pracującej w gabinecie ginekologicznym.

38. Zadania pielęgniarki/położnej przed, w czasie i po badaniu to: • polecenie młodocianej oddania moczu i (jeśli są do tego warunki) podmycia się; • wskazanie miejsca, w którym może się rozebrać; • przygotowanie fotela ginekologicznego, narzędzi, rękawiczek, środkówdezynfekcyjnych, materiałów opatrunkowych; • pomoc dziewczynie w położeniu się na fotelu ginekologicznym; • wykonanie jałowego zmywania krocza; • pomoc lekarzowi podczas badania; • emocjonalne wsparcie badanej; • upewnienie się, czy wszystko, co mówił lekarz, zostało przez młodocianądobrze zrozumiane oraz wyjaśnienie ewentualnie zaistniałych wątpliwości.

39. Każda wizyta nastolatki w gabinecie ginekologicz- nym jest doskonałą okazją dla lekarza i pielęgniarki/położnej do poszerzenia jej wiedzy o fizjologicznym przebiegu cyklu miesiączkowego, znaczeniu prowadzenia samoobserwacji i rejestracji (zapisywania) zachodzących w nim zmian oraz o życiu seksualnym i w miarę potrzeby (jeżeli podjęła już współżycie płciowe, wkrótce zamierza to uczynić lub jest tym zainteresowana) o sposobach zapobiegania ciąży.

40. Dobrze jest, jeśli ma to charakter poważnej i życzliwej rozmowy, umożliwiającej dziewczynie zadawanie pytań, a odpowiedzi na nie są zrozumiałe, wyczerpujące i rzetelne. Komentując jej wypowiedzi, należy zawsze unikać ocen. Takie postępowanie personelu medycznego ma korzystny wpływ na dalszą zgłaszalność młodocianej do ginekologa.

41. Okres dojrzałości • Ustalone procesy hormonalne • Regularne cykliczne krwawienia miesiączkowe • Prawidłowa czynność dokrewna jajników • Prawidłowo funkcjonujący układ podwzgórzowo-przysadkowo-jajnikowy

42. Okres dojrzałości płciowej Opiekę nad zdrowiem kobiety w wieku dojrzałym sprawują: • lekarz położnik-ginekolog; • pielęgniarka/położna pracująca w poradni K lub w każdym innym gabinecie ginekologicznym; • pielęgniarka i położna środowiskowa.

43. Do ich zadań należy prowadzenie działań promocyjnych, profilaktycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, przy czym największy nacisk powinien być położony na pierwsze te dwa elementy. Jest to zgodne ze współczesnymi trendami w medycynie światowej i zaleceniami Światowej OrganizacjiZdrowia (WHO).

44. Profilaktyka w położnictwie i ginekologii to zapobieganie różnym chorobom narządu rodnego, np. nowotworom, stanom zapalnym, zaburzeniom statyki i zaburzeniom cyklu miesiączkowego; oprócz tego niepłodności małżeńskiej i niepomyślnemu zakończeniu ciąży. Jednak aby przynosiła pożądany skutek, konieczna jest aktywna postawa samych kobiet. Dlatego zadaniem pielęgniarek i położnych jest mobilizowanie i zachęcanie ich do regularnego kontrolowania stanu swojego narządu rodnego u ginekologa.

45. Klimakterium • Klimakterium - okres przejściowy w życiu kobiety od pełnej dojrzałości płciowej do starości. Obejmuje ono ostatnie krwawienie miesiączkowe w życiu, czyli menopauzę po którym występuje co najmniej 6-miesięczna przerwa.

46. Klimakterium • Menopauza pojawia się między 46-52 rż kobiety. Wiek menopauzalny średnio w naszym kraju wynosi 50 lat

47. Klimakterium W okresie przedmenopauzalnym głównymi dolegliwościami (wynikającymi z występowania cykli bezowulacyjnych) są: • Niepłodność • Zaburzenia cyklu miesięcznego • Krwawienia czynnościowe

48. Klimakterium • W okresie pomenopauzalnym najbardziej uciążliwe są zaburzenia wegetatywne i psychiczne, zwane też objawami wypadowymi. Stanowią one zespół klimakteryczny.

49. Klimakterium Najczęstszymi objawami wegetatywnymi są: • Uderzenia krwi do głowy • Bóle i zawroty głowy • Nadmierne pocenie się • Przyspieszenie czynności serca i oddechów • Silna labilność emocjonalna • Wzmożona drażliwość • Depresja • Osłabienie pamięci

50. Klimakterium Zmiany w narządzie rodnym • Zanik w tkankach receptorów estrogenowych i progesteronowych • Zanik jajników – zmniejszenie masy i wielkości narządów, ścieńczenie błon śluzowych • Masa i wymiary macicy maleją • Zmniejszenie grubości błony mięśniowej – rozrost tkanki łącznej • Cienka zanikowa błona śluzowa • Zanik błony śluzowej pochwy • Zmniejsza się ilość w komórkach pochwy glikogenu oraz pałeczek Döderleina