TİCARET HUKUKU IV (KIYMETLİ EVRAK)

1. TİCARET HUKUKUIV(KIYMETLİ EVRAK) 9. HAFTA

2. KIYMETLİ EVRAK • Kıymetli evrak, belirli bir hakkın senedi bağlı olduğu ve senede bağlı bu hakkın senetsiz devir veya ileri sürülmesinin mümkün olmadığı senetlerdir. • Kıymetli evrakın 3 unsuru vardır: • Kıymetli evrak bir senet niteliği taşır. • Kıymetli evrakta bir hak (alacak, ortaklık veya ayni bir hak) temsil edilir. • Kıymetli evrakta hak senede bağlanmıştır.

3. NİTELİKLERİ • Kıymetli evrak kolayca devredilebilen senetlerdir. • Kıymetli evrakta mücerretlik(bedel) ilkesi uygulanır. • Kıymetli evrak özel şekil şartlarına tabidir. • Kıymetli evrakın tipleri belirlidir.

4. TÜRLERİ • Senette Temsil Edilen Hak Açısından • Ortaklık Senetleri • Hisse senetleri • İlmühaberler • Borç senetleri • Poliçe, Bono, (finans) Çek • Tahvil ve Hazine Bonoları • Finansman Bonoları • Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler • Emtia Senetleri • Konişmento • Taşıma Senetleri • Makbuz Senedi • Varant

5. Devir Şekillerine Göre Kıymetli Evrak • Nama Yazılı Senetler: Belli bir kişinin adına yazılı olup onun emrine kaydını içermeyen ve yasal olarak da emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evraktır. Nama yazılı kıymetli evrakın devri, Devir Beyanı+Teslim ile olur. • Emre Yazılı Senetler: Senet lehine düzenlenen kişinin adından sonra emrine kaydı bulunan veya böyle bir kayıt bulunmamakla beraber kanunen emre yazılı sayılan kıymetli evraktır. Poliçe, Bono, Çek kanunen emre yazılı senetlerdir. Emre yazılı senetlerin devri, Ciro+Teslim ile olur. • Hamiline Yazılı Senetler: Senet üzerinde alacaklının ismen gösterilmediği kıymetli evraktır. Devir için teslim yeterlidir. • Hamiline Düzenlenebilecek Senetler: • Çek • İpotekli borç Senedi • Pay Senedi • Tahviller • İrat Senedi • Hamiline Düzenlenemeyecek Senetler: • Makbuz Senedi • Varant • Poliçe • Bono

6. MENKUL KIYMETLER • Menkul kıymetler, “ortaklık veya alacaklılık hakkı sağlayan, belirli bir bedeli temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte ve seri hâlinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları SPK’ca belirlenen hisse senetleri, tahviller ve bonolar gibi kıymetli evraktır”. • Menkul kıymetler, kıymetli evrak niteliği taşıyan senetlerden sadece bir grubu oluşturur. Örneğin, hisse senetleri hem kıymetli evrak hem de menkul kıymet özelliğine sahip iken, çek sadece kıymetli evrak niteliği taşır. Her menkul kıymet bir kıymetli evrak olduğu hâlde, her kıymetli evrak bir menkul kıymet değildir. • Bir kıymetli evrakın menkul kıymet niteliği taşıyabilmesi için aşağıdaki unsurları taşıması gerekir: • Ortaklık veya alacaklılık hakkı sağlaması • Belirli bir bedeli temsil etmesi • Dönemsel gelir getirmeyi amaçlaması • Misli nitelikte olması • Yatırım aracı olarak kullanılmak üzere çıkarılması

7. KAMBİYO SENETLERİ • Kambiyo senetleri, poliçe, bono ve çekten oluşur. • Nitelikleri • Kambiyo senetlerinde müteselsil sorumluluk ilkesi geçerlidir. • Kambiyo senetleri, kanunen emre yazılı senetlerdir. • Bu senetlerde imzaların bağımsızlığı ilkesi geçerlidir. • Kambiyo senetleri için özel takip usulü tanınmıştır. • Kambiyo senetlerinde keşideci lehine ödeme garantisi (aval) verilebilir.

9. AVAL • Aval, kambiyo senedi nedeniyle sorumluluk taşıyan kişiler lehine verilen bir tür kefalet olup, hâmilin haklarını elde etmesi bakımından ek bir teminat sağlar. • Buna göre, aval veren kişi (avalist), senedin ödenmemesinden dolayı hâmile karşı soyut bir ödeme garantisi vermiş olur. • Hâmil, vadesi geldiği hâlde ödenmeyen senet bedelini tahsil edebilmek için keşideci ve cirantaların yanı sıra avalisti de takip edebilir. • Aval, genellikle senedin ön yüzüne “aval içindir” veya benzeri bir ibare yazılmak ve avalist tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. • Ancak, senedin ön yüzüne (muhatap ve keşideci dışında kalan biri tarafından) atılacak münferit bir imza da aval anlamına gelir. • Aval verecek kişi, kural olarak kambiyo ilişkisi dışında kalan üçüncü bir kişi olmalıdır. Ancak, senette zaten imzası bulunan bir kişi tarafından da aval verilmesi mümkündür Bu kuralın tek istisnası, çekte muhatap aval veremez, aval verilmiş olsa bile geçersiz olur.

10. TEMSİL • Bir kambiyo senedinin temsilci aracılığıyla düzenlenmesi ve imzalanması mümkündür. • Bunun için, temsilciye “kambiyo taahhüdünde bulunma” yetkisini de kapsayacak şekilde vekâlet verilmesi (özel yetki) gerekir. • Yetkisiz temsilci tarafından imzalanan bir kambiyo senedine temsil olunan kişi icazet vermezse senet hükümsüz hâle gelmez; senetten dolayı imzayı atan temsilci sorumlu olur. • Ticari mümessil özel yetki verilmiş olmasa bile tacir adına kambiyo senedi düzenleme yetkisine sahiptir. • Ticari vekil ise, ancak özel yetki verildiği takdirde kambiyo senedi düzenlemeye yetkili sayılır.

11. CİRO • Ciro, emre yazılı senetleri devretmek amacıyla senet üzerine yazılan ve çifte yetki veren bir devir işlemidir. • Senedi ciro eden kişiye “ciranta” adı verilir. İlk ciroyu lehtar yapar. Ciro “tam ciro” ve “beyaz ciro” olmak üzere iki şekilde yapılır. • Ciro, kambiyo ilişkisi dışındaki kişilere yapılabileceği gibi, poliçeyi kabul etmiş olsun veya olmasın muhataba, keşideciye veya senet ile borç altına girmiş olanlardan herhangi birine de yapılabilir. Bu kişiler, senedi yeniden ciro edebilirler. Ancak, çekte muhatap bankanın hesabın bulunduğu şubesine yapılan ciro makbuz hükmündedir. • Ciro, kambiyo senedinin arka yüzüne yapılır, burada yer kalmamışsa senede alonj adı verilen bir kâğıt eklenir ve ciro işlemi bu kâğıda yapılır. • Ciro kural olarak şartsız yapılır. Ancak aşağıdaki şartlar geçerli sayılır: • Ciro yasağı konulabilir. • Sorumsuzluk kaydı konulabilir. Keşideci sadece senedin kabul edilmemesinden dolayı sorumlu olmayacağını öngörebilirken, ciranta hem kabul etmeme hem de ödememeden sorumluluğunu kaldırabilir. • Kabule arz şartı konulabililr. • Protestodan muafiyet şartı konulabilir. • Kısmi ciro geçersizdir.

12. POLİÇE • Poliçe, bir kişinin (keşideci) karşı tarafa (lehtara) olan borcunun üçüncü bir kişi (muhatap) tarafından ödenmesini sağlamak amacıyla düzenlediği havale niteliği taşıyan bir kambiyo senedidir. • Poliçede, muhatap, keşideci ve lehtar olmak üzere üç taraf bulunur. Muhatap, poliçeyi kabul ettiğine dair bir imza atmadığı sürece poliçeyi ödemek zorunda değildir. • Şekil şartları • Poliçe kelimesi • Belirli bir meblağın kayıtsız şartsız ödenmesi emri • Muhatabın adı soyadı • Lehtarın adı soyadı • Keşidecinin imzası • Keşide tarihi • Açık Poliçe: Tedavüle çıkarılırken zorunlu şekil şartları tam olmayan, en az keşidecinin imzasını içeren, tarafların aralarındaki anlaşmaya uygun olarak lehdar veya daha sonraki hamiller tarafından tamamlanmasını kararlaştırdıkları, doldurulunca unsurları tam bir poliçe hüviyetini kazanan poliçe açık yada diğer bir deyişle beyaz poliçe sayılır.

13. Protesto • Poliçede iki ayrı protesto çekilir. • Poliçenin kabul edilmemesi hâlinde “kabul etmeme protestosu” düzenlenirken, vade günü ödemenin yapılmaması üzerine düzenlenen protestoya “ödememe protestosu” adı verilir. • Hâmil, vade günü ödeme yapılmadığı takdirde iki işgünü içinde ödeme yerindeki bir notere başvurarak ödememe protestosu keşide ettirmelidir. • Görüldüğünde vadeli poliçede senet keşide tarihinden itibaren bir yıl içinde muhataba ibraz edilebileceği için protestonun da bu süre içinde yapılması gereklidir. • Süresi içinde protesto düzenlenmeyecek olursa, hamil, ciranta ve keşideciye başvuru hakkını kaybeder, sadece kabul eden muhataba/muhatap kabul etmemişse keşideciye başvurabilir.

14. Zamanaşımı • Kabul etmiş muhataba karşı açılacak tüm davalar vade tarihinden itibaren 3 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. • Hamilin keşideci ile cirantalara karşı açacağı davalar, süresinde keşide edilen protesto tarihinde veya poliçede protestosuz kaydı var ise vadenin bitiminden itibaren 1 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. • Cirantanın diğer bir cirantaya veya keşideciye açacağı davalar ise altı aylık zamanaşımı süresine tabidir.

15. BONO • Bir borcun ileri bir tarihte ödenmesini güvence altına almak ve borcun varlığını ispat etmek amacıyla düzenlenen kambiyo senedidir. • Bonoda, keşideci ve lehtar olmak üzere iki taraf vardır. • Zorunlu Unsurlar • Bono kelimesi • Kayıtsız şartsız belirli bir bedeli ödeme vaadi • Lehtarın adı ve soyadı • Keşide tarihi • Keşidecinin imzası • Alternatif Unsurlar • Keşide yeri • Ödeme yeri • İhtiyari Unsurlar • Vade • Bedel kaydı • Yetki kaydı