BÀI 5: TỔ CHỨC VÀ THIẾT CHẾ XÃ HỘI

1. BÀI 5: TỔ CHỨC VÀ THIẾT CHẾ XÃ HỘI Khaùi nieäm veà nhoùm xaõ hoäi, phaân loaïi nhoùm Khaùi nieäm veà thieát cheá xaõ hoäi, moái quan heä giöõa caùc thieát cheá xaõ hoäi Trình baøy khaùi nieäm moät soâ thieát cheá xaõ hoäi chính

2. I. NHÓM XÃ HỘI Khaùi nieäm: Nhoùm xaõ hoäi laø moät taäp hôïp ngöôøi coù lieân heä vôùi nhau, veà vò theá, vai troø, nhu caàu lôïi ích vaø nhöõng ñònh höôùng giaù trò nhaát ñònh. Moãi nhoùm xaõ hoäi ñöôïc hình thaønh coù moät kieåu ñaëc tröng quan heä khaùc nhau. • Nhoùm laø nhöõng boä phaän höõu cô, ñeå caáu thaønh neân xaõ hoäi. Tuyø theo caùch phaân chia, xaõ hoäi hoïc phaân theo nhieàu loaïi hình, caùc ñoä khaùc nhau. Nhoùm theo nghóa heïp laø nhoùm nhoû, nhoùm theo nghóa roäng laø nhoùm lôùn. Ñeå thaønh laäp nhoùm, tröôùc heát phaûi coù 2 tieâu chuaån: • Soá ñoâng caù nhaân: hai hoaëc ba ngöôøi trôû leân • Haønh ñoäng cuûa moãi caù nhaân trong nhoùm phaûi coù yù nghóa vôùi phaûn öùng cuûa nhöõng ngöôøi khaùc (söï taùc ñoäng töông hoã) • Taát caû caù nhoùm ñeàu coù caùc ñaëc tröng bao goàm: tö caùch thaønh vieân, vai troø, ñòa vò, chuaån möïc, cheá taøi vaø muïc tieâu roõ raøng. Trong ñoù, öùng vôùi moãi nhoùm, caùc ñaëc tröng naøy laø hoaøn toøan ñaëc tröng vaø khaùc bieät nhau.

3. NHÓM XÃ HỘI (TT) 2. Phaân loaïi nhoùm • Theo GS. TS C.H.Cooley (1999, ngöôøi ñaàu tieân phaân loïai nhoùm), thì nhoùm coù theå bao goàm nhoùm sô caáp hoaëc thöù caáp, nhoùm töï nguyeän hay khoâng töï nguyeän: • Nhoùm sô caáp: Nhoùm töông ñoái nhoû, caùc caù nhaân coù quan heä tröïc tieáp gaàn guõi (ví duï: gia ñình, baïn beø ngang haøng). Ñaëc tröng cuûa nhoùm naøy laø coù söï ñoàng nhaát giöõa caùc thaønh vieân cuûa nhoùm, haønh ñoäng mang tính töï phaùt, caùc cheá taøi khoâng chính thöùc, quan heä mang tính caù nhaân vaø muïc tieâu khoâng roõ raøng. • Nhoùm thöù caáp: Nhoùm coù soá löôïng thaønh vieân lôùn hôn, moái quan heä giöõa caùc thaønh vieân khoâng tröïc tieáp. Caùc chuaån möïc vaø qui taéc öùng xöû, toå chöùc döïa treân quan heä vai troø vaø ñòa vò. Söï ñoàng nhaát giöõa caù thaønh vieân thaáp hôn nhoùm sô caáp. Cheá taøi mang tính chính thöùc, muïc tieâu roõ raøng, söï bieán thieân bò haïn cheá. Ví duï: coâng ñoøan, ñoøan thanh nieân, taäp theå…

4. NHÓM XÃ HỘI (TT) Trong söï hình thaønh nhoùm, thuû lónh ñöôïc xem laø thaønh vieân coù uy tín nhieàu nhaát vaø quan troïng nhaát ñoái vôùi nhoùm. Coù hai hình thöùc thuû lónh: • Thuû lónh coâng vieäc: laø ngöôøi tröïc tieáp ñieàu haønh nhoùm, toå chöùc, höôùng daãn caùc thaønh vieân nhoùm hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa mình. Ñoù laø nhöõng ngöôøi coù kinh nghieäm vaø naêng löïc toå chöùc, khoâng nhaát thieát laø ngöôøi coù chuyeân moân gioûi nhaát • Thuû lónh tinh thaàn: laø ngöôøi coù khaû naêng taïo ñöôïc baàu khoâng khí vui veû, thoûai maùi, laøm dòu ñò khoâng khí caêng thaúng trong taäp theå, laø ngöôøi coù khaû naêng giaûi quyeát caùc maâu thuaån giöõa caùc thaønh vieân nhoùm. Thuû linh tinh thaàn khoâng nhaát thieát laø thuû lónh coâng vieäc. Trong thöïc teá, ôû moãi nhoùm hay taäp theå coù theå ñoàng thôøi toàn taïi song song hai daïng thuû lónh treân, nhöng cuõng coù theå chí coù moät ngöôøi ñöùng ñaàu ñaûm ñöông caû hai vieäc.

5. NHÓM XÃ HỘI (TT) Các dạng thủ lĩnh liên quan caùch thöùc laõnh ñaïo moät nhoùm, theo ñoù ngöôøi ta chia ra laøm 3 loaïi: • Laõnh ñaïo kieåu ñoäc ñoùan: laõnh ñaïo chuû yeáu baèng caùc meänh leänh, buoäc moïi thaønh vieân trong nhoùm phaûi thöïc hieän. Kieåu laõnh ñaïo naøy thöôøng chæ coù theå ñaûm nhieäm vai troø thuû lónh trong coâng vieäc maø thoâi. • Laõnh ñaïo kieåu daân chuû: laõnh ñaïo khoâng baèng meänh leänh, ngöôøi thuû lónh chæ höôùng daãn, gôïi yù caùc yù töôûng, coøn caùc quyeát ñònh döïa treân söï löïa choïn vaø quyeát ñònh cuûa caû nhoùm. Ñaây laø caùch laõnh ñaïo coù theå ñaûm nhieäm caû hai vai troø thuû lónh coâng vieäc vaø tinh thaàn. • Laõnh ñaïo thuï ñoäng: laø kieåu laõnh ñaïo chung chung, khoâng coù söï quyeát ñoùan. Söï quan taâm ñoâi khi khoâng lieân quan ñeán muïc tieâu cuûa nhoùm, taïo neân thieáu yù thöùc töï giaùc cuûa caùc thaønh vieân trong vieäc thöïc hieän muïc tieâu cuûa nhoùm.

6. II. THIẾT CHẾ XÃ HỘI Khaùi nieäm: Theo quan nieäm xaõ hoäi hoïc thì khaùi nieäm thieát cheá xaõ hoäi hay coøn goïi laø theå cheá xaõ hoäi coù theå theå hieän theo hai caùch: • Caùch thöùc toå chöùc xaõ hoäi vôùi toaøn boä boä khung cuûa xaõ hoäi do luaät phaùp taïo neân. • Thieát cheá xaõ hoäi duøng chæ moät taäp hôïp nhöõng giaù trò chuaån möïc, quy taéc, thoùi quen hay taäp tuïc ñöôïc aùp duïng trong xaõ hoäi vaø ñöôïc thöøa nhaän. Thieát cheá xaõ hoäi laø moät taäp hôïp beàn vöõng caùc giaù trò chuaån möïc, vò theá, vai troø vaø nhoùm vaän ñoäng xung quanh nhu caàu cô baûn cuûa xaõ hoäi. Noù laø moät toå chöùc nhaát ñònh cuûa söï hoaït ñoäng xaõ hoäi vaø caùc quan heä xaõ hoäi ñöôïc thöïc hieän baèng moät heä thoáng cuûa caùc haønh vi con ngöôøi vôùi caùc chuaån möïc vaø quy phaïm xaõ hoäi. Taát caû caùc thieát cheá ñeàu coù caùc quy taéc chuaån möïc, ñieàu luaät vaø caû cô cheá vaät chaát cuûa noù maø caùc nhoùm xaõ hoäi phaûi toân troïng, noù laø chaát keát dính giöõa caùc caù nhaân, caùc nhoùm xaõ hoäi vaø söï ñieàu tieát hoaït ñoäng cuûa chuùng.

7. II. THIẾT CHẾ XÃ HỘI (TT) • Phân loại: Trong moät xaõ hoäi, thöôøng toàn taïi 5 loaïi thieát cheá cô baûn laøm neàn moùng cho toaøn xaõ hoäi ñoù laø: gia ñình, giaùo duïc, toân giaùo, kinh teá vaø nhaø nöôùc ( chính trò). • Moãi moät thieát cheá ñeàu coù chöùc naêng vaø nhieäm vuï roõ raøng cuûa noù. Caùc thieát cheá naøy toàn taïi trong moïi xaõ hoäi, nhöng hình thöùc cuûa caùc thieát cheá naøy khaùc nhau trong caùc xaõ hoäi khaùc nhau. Ñoù laø nhöõng hieän töôïng vaên hoaù, ñaõ phaûn aùnh ñöôïc nhöõng ñaëc tröng rieâng cuûa moãi xaõ hoäi .

8. TOÂN GIAÙO Khaúng ñònh vaø cuûng coá heä thoáng quoác gia NHAØ NÖÔÙC Quy ñònh vaø söï toân troïng phaùp luaät, phoái hôïp caùc hoaït ñoäng vaø dòchvuï GIA ÑÌNH Xaõ hoäi hoaù- thoaû maõn nhu caàu baûo veä vaø hoã trôï GIAÙO DUÏC Huaán luyeän caùc thaønh vieân caâu hoûi veà nhöõng ñòa vò: ngöôøi tröôûng thaønh, ngheà nghieäp KINH TEÁ Saûn xuaát vaø phaân phoái haøng hoaù nhaèm thoaû maõn nhu caàu cuûa caùc thaønh vieân trong xaõ hoäi Mối quan hệ giữa các thiết chế

9. MỘT SỐ THIẾT CHẾ CƠ BẢN: Thieát cheá toân giaùo • Toàn taïi ôû haàu heát caùc xaõ hoäi, thieát cheá toân giaùo ñaùp öùng ñöôïc caùc nhu caàu cô baûn cuûa con ngöôøi maø caùc thieát cheá khaùc khoâng thöïc hieän ñöôïc. Thieát cheá toân giaùo ñaùp öùng moái quan taâm cô baûn cuûa con ngöôøi veà söï soáng vaø caùi cheát. Ñaùp öùng nhu caàu caên baûn cuûa con ngöôøi laø giaûi thích yù nghóa cuûa söï soáng. Thieát cheá toân giaùo coù caùc chöùc naêng sau ñaây: • Cung caáp moät heä thoáng caùc ñöùc tin ( set of beliefs) nhaèm giaûi thích, laøm saùng toû caùc söï kieän trong moâi tröôøng töï nhieân vaø xaõ hoäi maø khoâng theå giaûi thích baèng caùch khaùc. • Thoaû maõn nhu caàu caên baûn cuûa baèng caùch cung caáp cho con ngöôøi caùc toân chæ xöû theá, ñaïo ñöùc, vaø caùc nguyeân taéc chuû ñaïo cuûa moät haønh vi phuø hôïp. • Cung caáp moät heä thoáng caùc ñöùc tin ñeå giaûi thích caùc nguyeân nhaân vaø keát quaû cuûa tö caùch cuûa con ngöôøi ôû quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai. Noù traû lôøi caâu hoûi taïi sao con ngöôøi toàn taïi. • Hoã trôï veà maët tinh thaàn vaø an uûi khi con ngöôøi ñoái maët vôùi söï baáp beânh, lo laéng, thaát baïi, söï chaùn naûn, thaát voïng.

10. MỘT SỐ THIẾT CHẾ CƠ BẢN: Thieát cheá toân giaùo (tt) • Caùc nhaø xaõ hoäi hoïc xem toân giaùo nhö laø moät saûn phaåm cuûa con ngöôøi. • Emile Durkheim nhaán maïnh raèng toân giaùo hoaøn toaøn laø moät hieän töôïng xaõ hoäi ( social phenomenon), nguoàn goác cuûa toân giaùo laø ñôøi soáng coäng ñoàng, vaø caùc tö töôûng, nghi thöùc toân giaùo bieåu tröng cho ñôøi soáng coäng ñoàng. Toân giaùo coù theå ñöôïc ñònh nghóa laø heä thoáng caùc ñöùc tin vaø nghi leã lieân quan ñeán caùc vaät linh thieâng • Marx cho raèng, toân giaùo laø moät daïng cuûa nhaän thöùc sai laàm vaø laø moät coâng cuï ñeå bieän minh, hôïp thöùc hoaù quyeàn löïc cuûa giai caáp thoáng trò. Toân giaùo phaùt trieån nhö laø moät söï bieän minh cho söï toàn taïi cuûa baá bình ñaúng xaõ hoäi vaø uûng hoä cho vò trí ñaëc quyeàn ñaëc lôïi veà kinh teá, chính trò cuûa giai caáp caàm quyeàn, toân giaùo nhö laø “thuoác phieän cuûa quaàn chuùng” phaùt trieån giöõa nhöõng ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi bò aùp böùc nhaèm thích nghi vôùi cuoäc soáng maø coù ít thuaän lôïi hôn laø khoù khaên. Höùa heïn moät hoaøn caûnh toát ñeïp hôn ôû kieáp sau, giai lao ñoäng bò laøm muø quaùn, khoâng tin vaøo vieäc coù theå coù moät cuoäc soáng toát ñeïp hôn ôû kieáp hieän taïi. Moïi thieát cheá toân giaùo ñeàu kieàm cheá söï thay ñoåi baèng caùch uûng hoä vaø bieän minh hieän traïng. • Moät soá nhaø xaõ hoäi hoïc cho raèng tö töôûng cuûa Marx ñaõ khoâng xem xeùt ñeán traïng thaùi ñoäc laäp cuûa toân giaùo nhö laø moät söï kieän xaõ hoäi ñoäc laäp trong moái quan heä cuûa noù vôùi caáu truùc giai caáp; hôn nöõa, OÂng ñaõ khoâng xem xeùt ñeán caùc nhieàu chöùc naêng khaùc maø toân giaùo ñaûm nhaän trong xaõ hoäi.

11. MỘT SỐ THIẾT CHẾ CƠ BẢN: Thieát cheá giaùo duïc • Moät ñieåm khaùc bieät cuûa xaõ hoäi hieän ñaïi laø giaùo duïc ñöôïc taùch rôøi ra khoûi toân giaùo vaø gia ñình. Muïc tieâu cô baûn cuûa thieát cheá giaùo duïc laø xaõ hoäi hoaù theá heä treû, laø moät coâng cuï baûo toàn vaên hoaù, laø phöông tieän cuûa söï tieán boä xaõ hoäi, ôû ñoù ngöôøi ñöôïc giaùo duïc tìm ñöôïc nieàm vui haïnh phuùc nhö laø moät saûn phaåm phuï quí giaù. Noù cuõng coù theå ñöôïc xem laø phöông tieän ñeå ñaït ñöôïc, naém giöõ quyeàn löïc, söï giaøu coù vaø uy tín. • Theå cheá giaùo duïc raát caàn thieát bôûi hai söï thaät khoâng theå thay ñoåi ñöôïc ñoù laø: Vaên hoaù cuûa loaøi ngöôøi khoâng phaûi laø ñöôïc keá thöøa veà maët sinh hoïc maø laø ñöôïc hoïc hoûi; vaø ñöùa treû phaùt trieån tính caùch xaõ hoäi thoâng qua söï daïy doã vaø nuoâi döôõng chaêm soùc cuûa ngöôøi lôùn.

12. MỘT SỐ THIẾT CHẾ CƠ BẢN: Thieát cheá kinh teá • Laø söï saûn xuaát haøng hoùa tieâu duøng vaø dòch vuï xaõ hoäi. Noù bao goàm söï saûn xuaát, phaân phoái, trao ñoåi, vaø tieâu thuï saûn phaåm. Noù cuõng ñoàng thôøi bao goàm caùc thieát cheá phuï thuoäc nhö tín duïng, ngaân haøng, quaûng caùo…

13. MỘT SỐ THIẾT CHẾ CƠ BẢN: Thieát cheá chính trò • Toång theå caùc thieát keá chính trò quyeát ñònh baûn chaát giai caáp xaõ hoäi cuûa heä thoáng chính trò xaõ hoäi, quyeát ñònh möùc ñoä daân chuû hoùa ñôøi soáng xaõ hoäi. Caùc chöùc naêng cuûa thieát cheá chính trò bao goàm: heä thoáng hoùa caùc hieán phaùp, boä luaät hay caùc qui ñònh veà ñôøi soáng xaõ hoäi; thöïc thi caùc ñieàu luaät ñaõ thoâng qua; giaûi quyeát caùc xung ñoät xaõ hoäi; thieát laäp caùc boä phaän dòch vuï vaø an sinh xaõ hoäi nhö söùc khoûe, giaùo duïc, phuùc lôïi; baûo veä toå quoác…