Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Temat: Elementy prawa karnego

3. Plan lekcji • Przestępstwo • Sposoby popełniania przestępstw • Rodzaje przestępstw • Niektóre okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną • Kara • Rodzaje kar • Środki karne • Kara śmierci • Kara śmierci w Polsce • Wybrane pojęcia

4. Przestępstwo • Przestępstwo to dokonany przez człowieka zawiniony i społecznie niebezpieczny czyn, który jest zabroniony pod groźbą kary. • W przestępstwie występują cztery elementy: • podmiot przestępstwa: • sprawca, • przedmiot przestępstwa: • dobro, przeciwko któremu przestępstwo było skierowane (np. życie, mienie), • strona przedmiotowa: • sposób i okoliczności popełnienia czynu (m.in. czas, narzędzie, miejsce), • strona podmiotowa: • - subiektywne okoliczności sprawy (m.in. związane z psychiką sprawcy).

5. Sposoby popełniania przestępstw Sprawstwo – sprawcą jest osoba, która sama lub wspólnie z inną osobą dopuszcza się przestępstwa, a także osoba kierująca popełnieniem przestępstwa przez inną osobę lub zlecająca popełnienie przestępstwa. Podżeganie – nakłanianie innej osoby do popełnienia przestępstwa. Podżegacz jest traktowany jak sprawca – osoba, która chce popełnić przestępstwo, wyręczając się inną osobą. Pomocnictwo – umożliwienie lub ułatwienie popełnienia przestępstwa (np. przez dostarczenie narzędzi, udzielenie informacji). Usiłowanie – sprawca podejmuje działania zmierzające do popełnienia przestępstwa, jednak nie następuje skutek w postaci przestępstwa (np. nieudana próba zastrzelenia człowieka). Przygotowanie – podjęcie czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zabronionego.

6. Rodzaje przestępstw Podział przestępstw ze względu na: Wysokość kary Zbrodnie – czyny zagrożone karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności, Występki – czyny zagrożone karą pozbawienia wolności trwającą dłużej niż miesiąc, grzywną powyżej 30 dziennych stawek wynagrodzenia sprawcy lub karą ograniczenia wolności. Sposób ścigania Ściganie z urzędu – ścigane przez organy państwa niezależnie od woli pokrzywdzonego, Ścigane na wniosek – ścigane na wniosek osoby pokrzywdzonej. Rodzaj winy Umyślne – przestępca działał z zamiarem popełnienia przestępstwa, Nieumyślne – popełnione w wyniku niedbalstwa lub lekkomyślności.

7. Niektóre okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną Niepoczytalność to sytuacja , w której człowiek nie rozumie znaczenia swoich czynów lub nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Przyczyną może być niedorozwój umysłowy lub choroba psychiczna. Obrona konieczna to działanie, które zmierza do odparcia zamachu na dobro społeczne lub dobro jednostki. W obronie koniecznej człowiek podejmuje takie działania, które w innych okolicznościach byłyby karane. Stan wyższej konieczności to poświęcenie cudzego dobra, aby zapobiec zagrożeniu dobra społecznego lub dobra jednostki. Poświęcenie cudzego dobra jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy niebezpieczeństwa nie można uniknąć w inny sposób, a dobro chronione ma większą wartość niż dobro poświecone.

8. Niektóre okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną Rozkaz jest wyłączony z odpowiedzialności karnej tylko w sytuacji, gdy wykonujący go żołnierz lub policjant nie zdaje sobie sprawy, że popełnia czyn zabroniony. Odpowiedzialność ponosi osoba, która wydała rozkaz. Działanie w granicach uprawnienia dotyczy postępowania osób, które wykonują swoje obowiązki służbowe i działają w granicach swoich uprawnień. Eksperyment medyczny – osoba przeprowadzająca eksperyment nie ponosi odpowiedzialności, jeśli może on przynieść duże korzyści medyczne, gospodarcze itp., a uczestnik robi to dobrowolnie i jest poinformowany o wszelkich niebezpieczeństwach z tym związanych.

9. Kara • Kara to środek przymusu stosowany przez państwo wobec osoby uznanej za winną popełnienia przestępstwa. • Kara spełnia kilka funkcji: • odstraszającą – zapobiega popełnianiu podobnych czynów przez inne podmioty, • represyjną – zaspokaja społeczne poczucie sprawiedliwości, • resocjalizacyjną – umożliwia przestępcy powrót do uczciwego życia, • izolacyjną – oddziela przestępcę od społeczeństwa i uniemożliwia popełnienia kolejnych przestępstw.

10. Rodzaje kar Pozbawienie wolności – polski kodeks karny przewiduje trzy rodzaje tej kary: od miesiąca do 15 lat pozbawienia wolności, 25 lat oraz dożywotnie pozbawienie wolności. Kary te są odbywane w zakładach karnych. Ograniczenie wolności – może trwać od miesiąca do 12 miesięcy i polega na wykonywaniu pracy nakazanej przez sąd. W takiej sytuacji skazany nie może zmieniać bez zgody sądu swojego miejsca pobytu.

11. Rodzaje kar Grzywna to kara o charakterze majątkowym polegająca na pomniejszeniu majątku skazanego. Jest wymierzana w wysokości od 10 do 360 stawek dziennych. Stawkę dzienną ustala się, biorąc pod uwagę m.in. dochody sprawcy, warunki majątkowe i rodzinne. Kara grzywny może występować samoistnie lub w połączeniu z karą pozbawienia wolności w zawieszeniu.

12. Środki karne • Środki karne to dodatkowe dolegliwości przewidziane przez prawo za dokonanie określonych przestępstw. • Najważniejsze środki karne: • pozbawienie praw publicznych – obejmuje utratę praw wyborczych, zakaz pełnienia funkcji publicznych, utratę odznaczeń i stopni wojskowych, • zakaz prowadzenia pojazdów – stosowany wobec sprawców wypadków drogowych. Polega na odebraniu prawa jazdy od roku do 10 lat, • zakaz wykonywania zawodu, zajmowania stanowiska lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej – stosowany wobec osób, które przy popełnieniu przestępstwa nadużyły uprawnień wynikających z pełnionego stanowiska, wykonywanego zawodu lub w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Zakaz może trwać od roku do 10 lat,

13. Środki karne • nawiązka – świadczenie pieniężne orzekane przez sąd na określony cel. Jej wysokość zależy od rodzaju przestępstwa i nie może przekraczać 20 – krotnego najniższego wynagrodzenia miesięcznego, • przepadek przedmiotów – polega na konfiskacie przedmiotów, które służyły do popełnienia przestępstwa, zostały nabyte w wyniku przestępstwa lub których wytwarzanie jest zabronione, • publiczne ogłoszenie wyroku – jego celem jest napiętnowanie sprawcy i wychowawcze oddziaływanie na społeczeństwo.

14. Kara śmierci Argumenty zwolenników • zdaniem zwolenników, kara śmierci ma działanie odstraszające, • wyklucza poczucie bezkarności morderców skazanych na dożywocie, a tym samym zapobiega popełnianiu przez nich dalszych przestępstw w więzieniu, • zapobiega możliwości szantażu ze strony przebywających na wolności wspólników skazanego, • jest to jedyna sprawiedliwa forma odpłaty za morderstwo i jako taka była stosowana we wszystkich epokach i kręgach kulturowych, • państwo nie musi płacić za utrzymanie skazanego, Krzesło elektryczne

15. Kara śmierci Argumenty przeciwników • zawsze istnieje prawdopodobieństwo pomyłki sądowej. Wykonanie kary śmierci uniemożliwia jej naprawienie, • nie ma przekonujących argumentów za tym, że stosowanie kary śmierci odstrasza przestępców (działanie odstraszające ma nie wysokość kary, lecz jej nieuchronność), • duża część ludzi uznaje ją za niehumanitarną, • kara śmierci odbiera skazanemu możliwość poprawy w przyszłości, • może być zastąpiona przez bezwzględne dożywocie, które izoluje mordercę od społeczeństwa.

16. Kara śmierci w Polsce W Polsce kary śmierci nie wykonuje się od 1988 roku, a ostatnia egzekucja została wykonana w kwietniu 1988 roku. Od 1995 roku obowiązywało moratorium na jej wykonywanie, a ostatecznie została zniesiona 1 września 1998 roku, kiedy wprowadzono nowy kodeks karny z 1997 roku i zamieniono ją na karę dożywotniego pozbawienie wolności. Postulat przywrócenia kary śmierci co jakiś czas powraca przywoływany przez niektóre partie polityczne.

17. Wybrane pojęcia Podejrzany Osoba, wobec której wydano akt o postawienie zarzutów.Oskarżony Osoba, przeciwko której wniesiono do sądu akt oskarżenia.Przestępca Człowiek skazany przez sąd.Skazany Osoba skazana prawomocnym wyrokiem.Świadek koronny Podejrzany, który zgodził się zeznawać, jako świadek w zamian za odstąpienie wykonania na nim kary lub jej złagodzenie. Osoba podejrzana o dokonanie morderstwa nie może zostać świadkiem koronnym. Może nim zostać podejrzany, którego zeznania mogą przyczynić się do zamknięcia sprawy. Świadek koronny nie podlega karze za popełnione przestępstwo. Ta instytucja ma ogromne znaczenie w rozbijaniu zorganizowanych grup przestępczych.

18. Wybrane pojęcia Świadek incognito Świadek nieujawniający swej tożsamości. W celu zapewnienia jego bezpieczeństwa, przesłuchanie może odbyć się w formie wideokonferencji, z zastosowaniem aparatury zmieniającej wizerunek i głos zeznającego. Dura lex, sedlex Twarde prawo, ale prawo; zgodnie z tą łacińską sentencją, powinniśmy zawsze przestrzegać obowiązującego prawa, bez względu na to jak surowe obowiązki i kary na nas nakłada. Stela z Kodeksem Hammurabiego (Luwr, Paryż)