Jerzy Woźnicki Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, 16 października 2008

1. KODEKS DOBRYCH PRAKTYK SZKÓŁ WYŻSZYCH W FUNKCJONOWANIU UCZELNIOdniesienie do uwarunkowań współdziałania uczelni Jerzy Woźnicki Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, 16 października 2008 Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

2. Spis treści Wprowadzenie Zasady „Good Governance” Kodeks Dobrych Praktyk Szkół Wyższych Odniesienie do uwarunkowań współdziałania uczelni V. Podsumowanie Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

3. I. WPROWADZENIE • Fundacja Rektorów Polskich została utworzona w 2001 r. przez, działających jako obywatele, 80 rektorów uczelni akademickich, z inicjatywy członków Prezydium KRASP kadencji 1999-2002, • FRP, wspólnie z Konsorcjum Uczelni Niepaństwowych, utworzyła następnie Instytut Społeczeństwa Wiedzy, • Działające wspólnie pozarządowe instytucje pożytku publicznego: FRP-ISW, stały się wiodącym w kraju, niezależnym „THINK-TANK-iem”, wspierającym politykę edukacyjną, naukową i proinnowacyjną w Polsce, współpracującym z krajowymi i europejskimi instytucjami partnerskimi, • FRP i KRASP łączy umowa o partnerstwie strategicznym Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

4. FRP-ISW: obszar przykładowych dokonań FRP • Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym • Kodeks Dobrych Praktyk Szkół Wyższych • Szkoły letnie i seminaria + publikacje ISW • Kodeks partnerstwa „Nauka – Gospodarka” • Raport pt. Budżetowe instrumenty finansowania B+R w Polsce: 2005-15 • Seminaria dla doktorantów + publikacje Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

5. ISW – działalność międzynarodowa New generation of Policy Documents and Laws on Higher Education • Organizacja, wspólnie z UNESCO-CEPES, pod patronatem Prezydenta RP, przy wsparciu FRP oraz KRASP, przy udziale MEiN, międzynarodowej konferencji pt. „New generation of Policy Documents and Laws on Higher Education: Their Thrust in the Context of the Pillars of the Bologna Process” – w ramach działań Bologna Follow-up Group, listopad 2004 r. Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

6. FRP – działalność międzynarodowa Demography and Higher Education in Europe • Międzynarodowa konferencja pn. Demography and Higher Education in Europe. An Institutional Perspective, 12-13 Października 2007, Bukareszt, Rumunia: - Organizatorem jest UNESCO-CEPES, przy współpracy Elias Foundation of the Romanian Academy, OECD oraz Instytutu Społeczeństwa Wiedzy - Raport pt. A study on current and prospective impact of demography on Higher Education in Poland – publikacja FRP • European Benchmarking Initiative – seminarium organizowane przez ISW w 2009 r. Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

7. FRP-ISW w liczbach:6 lat działalnościwww.frp.org.pl Dzieło-osiągnięte efekty: • 72 projekty zrealizowane; • 210 wybitnych ekspertów współpracujących przy różnych projektach; • Ponad 2000 osób uczestniczących w konferencjach, projektach i seminariach; • 40 doktorantów uczestniczących w seminariach ISW; • 24 wydawnictwa książkowe; • Łączny nakład wydawnictw monograficznych rozdystrybuowanych nieodpłatnie – 12500; • Liczba książek i wydawnictw monograficznych dostępnych nieodpłatnie na stronie internetowej – 11. Zasoby: • Interaktywna strona internetowa; ponad 100 000 odwiedzin, ok 600 000 odsłon; • 12 stałych współpracowników; • Zespół 5-10 wolontariuszy studenckich; • Stała siedziba, doskonale położona i wyposażona, o powierzchni ponad 300 m2; • Łączna liczba organizacji i instytucji partnerskich – 35, • Liczba członków Zgromadzenia Fundatorów FRP-ISW – ponad 120 rektorów i rektorów-seniorów. Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

8. II. ZASADY „GOOD GOVERNANCE” • Motto naszego działania: „Higher Education Governance: between democratic culture, academic aspirations and market forces” Nawiązujemy tu do prac prowadzonych w ostatnich latach przez Higher Education and Research Division, Council of Europe Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

9. Governance Can be described and analysed as a set of practices whereby independent political and/or economic actors coordinate and/orhierarchically control their activities and interactions. Governance structures are therefore formal and informal institutional devices through which political and economical actors organize and manage their interdependencies, Pojęcie governance może być analizowane i opisywane także jako zbiór dobrych praktyk, albowiem struktury governance mają charakter instytucjonalny - formalny i nieformalny Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

10. Pojęcie „good governance” „fitness of purpose” - „fitness for purpose” Wniosek: pojecie „good governance” oznacza: • przystosowywanie się do celu/zamiaru/zamysłu • przystosowywanie zamiaru/celu do zamysłu Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

11. Kultura instytucjonalna uczelni Zbiór istotnych uwarunkowań, do których powinien odwoływać się Rektor, obejmuje także przesłanki wynikające ze sfery którą nazwać możemy „pamięcią uczelni”, kształtującą – obok innych czynników – jej tożsamość. Sfera ta mieści się w pojęciu „kultury instytucjonalnej uczelni”. Jest odpowiednikiem pojęcia… Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

12. … Kultura organizacji (odwołując się do literatury) • Określa w ogólności swoistą osobowość organizacji jako osoby prawnej, jako instytucji • Odwołuje się do zbiorowej percepcji, wspólnego postrzegania pewnych cech i reguł własnej organizacji, które nakazują w określony, ten sam lub podobny, sposób podchodzić do problemów członkom zbiorowości, bez względu na występujące wśród nich naturalne różnice Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

13. Kultura instytucjonalna a etos • Etos jest pojęciem bardziej symbolicznym odwołującym się przede wszystkim do wartości etycznych, dostarczając ogólnych dla danej grupy wzorców postępowania wynikających z norm moralnych, tradycji i respektowanych zasad. • Kultura organizacji silniej odzwierciedla się w praktyce i w działaniu, obejmuje całokształt dorobku instytucji w kształtowaniu reguł jej funkcjonowania, w tym reguły o charakterze lub znaczeniu zarządczym. • Etos w istotny sposób wpływa na kulturę organizacji. Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

14. Na gruncie szkolnictwa wyższego Mówimy o kulturze instytucjonalnej uczelni, która nakłada ograniczenia i ukierunkowuje działania i zachowania organów i kierowników / menedżerów akademickich wszystkich szczebli. Ale poszczególne uczelnie różnią się swoją kulturą. Współcześnie obserwujemy coraz częściej, że te różnice rosną. Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

15. III. KODEKS DOBRYCH PRAKTYK SZKÓŁ WYŻSZYCH • Twarde prawo – miękkie prawo • Kodeks kulturowy / Kodeks dobrych praktyk • Przegląd regulacji Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

16. Geneza inicjatywy Zgromadzenie z zadowoleniem przyjmuje rozpoczęcie prac nad projektem takiego Kodeksu przez Fundację Rektorów Polskich i apeluje do przyszłych władz KRASP o wsparcie tej cennej inicjatywy. (z Uchwały Zgromadzenia Plenarnego KRASP z dnia 23 maja 2005 r. w sprawie potrzeby stworzenia Kodeksu dobrych praktyk uczelni akademickich) www.frp.org.pl

17. Historia prac W dniu 12 grudnia 2006 r. Komisja powołana z inicjatywy i przez Fundację Rektorów Polskich, do opracowania projektu Kodeksu pt: „Dobre praktyki w szkołach wyższych" zakończyła prace. Prezes FRP przekazał projekt Kodeksu Przewodniczącemu KRASP (treść listu). Kodeks został zaprezentowany na posiedzeniu Prezydium KRASP w dniu 12 stycznia br w Łodzi. Prezydium KRASP zadecydowało o udostępnieniu tego dokumentu rektorom członkom KRASP, z prośbą o uwagi. www.frp.org.pl

18. Skład Zespołu Projekt Kodeksu został opracowany przez Komisję w składzie: ks. prof. A. Szostek (przewodniczący), prof. nzw. E. Chmielecka, (sekretarz), profesorowie: W. Gasparski, A. Koźmiński, Z. Szawarski, J. Woźnicki oraz mgr M. Chałupka, powołaną i działającą w FRP w okresie od października 2005 r. do grudnia 2006 r. Członkowie tej Komisji z tytułu udziału w pracach nad Kodeksem nie pobierali wynagrodzenia, traktując swoje zadanie jako działanie pro publico bono. www.frp.org.pl

19. Grupa Redakcyjna Kodeks został napisany przez Grupę Redakcyjną w składzie: • Prof. Ewa Chmielecka • Ks. Prof. Andrzej Szostek • Prof. Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

20. Debata nad projektem Problematyka Kodeksu była dwukrotnie, we wrześniu 2005 r. i we wrześniu 2006 r., przedmiotem debaty na posiedzeniach Zgromadzenia Fundatorów Fundacji Rektorów Polskich i Instytutu Społeczeństwa Wiedzy. Prace nad Kodeksem zostały poprzedzone debatą członków tego Zgromadzenia z udziałem m.in. prof. G. Domańskiego i prof. M. Grabskiego, którzy przedstawili referaty otwierające dyskusję. www.frp.org.pl

21. Akceptacja KRASP i uchwalenie Kodeksu Tekst projektu Kodeksu w styczniu 2007 r. został przedstawiony Prezydium KRASP, a następnie – po wprowadzeniu poprawek wynikających z dyskusji środowiskowej – w dniu 26 kwietnia 2007 r. Kodeks został uchwalony przez Zgromadzenie Plenarne KRASP, które zadecydowało o uroczystym ogłoszeniu Kodeksu w dniu 8 czerwca 2007 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim, w czasie uroczystości Dziesięciolecia KRASP. www.frp.org.pl

22. KDPSW jako dokument KRASP i EUA Kodeks wzbudzał duże zainteresowanie poza granicami naszego kraju.Dlatego Kodeks w tłumaczeniu na język angielski został przedstawiony rektorom krajów europejskich jako dokument FRP-KRASP, na konferencji EUA w październiku 2007 r. we Wrocławiu. www.frp.org.pl

23. Dobre praktyki w szkołach wyższych – spis treści • Preambuła • Zasady fundamentalne (ujęte w 10 punktach) • Dobre praktyki w działaniach rektora i senatu uczelni • Dobre praktyki w działaniach rektora (ujęte w 16 punktach) • Dobre praktyki senatu (ujęte w 9 punktach) • Normy końcowe (ujęte w 3 punktach) www.frp.org.pl

24. Zasady fundamentalne • Zasada służby publicznej • Zasada bezstronności w sprawach publicznych • Zasada legalizmu • Zasada autonomii i odpowiedzialności • Zasada podziału i równowagi władzy w uczelni • Zasada kreatywności • Zasada przejrzystości • Zasada subsydiarności • Zasada poszanowania godności i tolerancji • Zasada ponadnarodowej powszechności www.frp.org.pl

25. Dobre praktyki w działaniach rektora i senatu uczelni. Dla prawidłowego i sprawnego prowadzenia uczelni kluczowe znaczenie ma właściwe rozumienie i respektowanie podziału kompetencji i zasad współpracy pomiędzy rektorem a senatem. Podział kompetencji wyraża się m. in. tym, że: a. działalność rektora jest oceniania przez senat; b. rektor ex officio przewodniczy senatowi, zachowując prawo do zawieszania wykonywania uchwały senatu, jeśli w jego mniemaniu naruszają one ważny interes uczelni; c. senat wyraża opinię społeczności akademickiej uczelni, ale rektor publicznie tę opinię przedstawia; d. rektor reprezentuje uczelnię na zewnątrz i jest przełożonym pracowników, studentów i doktorantów; www.frp.org.pl

26. Dobre praktyki w działaniach rektora i senatu uczelni –c.d. e. uchwały senatu są wiążące dla innych jej organów oraz pracowników, studentów i doktorantów wtedy, gdy zostały podjęte w zakresie jego kompetencji, które są jawne i ściśle określone w ustawie oraz w statucie, ale rektor podejmuje decyzje we wszystkich sprawach dotyczących uczelni, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych przez ustawę lub statut do kompetencji innych organów lub kanclerza (i w tym sensie wobec rektora stosowana jest zasada domniemania kompetencji). www.frp.org.pl

27. Senat a Rektor Do senatu, który nie jest przełożonym rektora, należy określanie założeń, kierunków i wytycznych dla rad wydziałów, a także wyrażanie zgody w zasadniczych sprawach dotyczących uczelni, wskazanych w odpowiednich przepisach prawa, do rektora natomiast należą wszelkie działania wykonawcze. www.frp.org.pl

28. Senat a Rektor Senat nie powinien więc przejmować kompetencji rektora, on zaś nie powinien przerzucać na senat odpowiedzialności za decyzje należące do niego, nawet w trybie wniosku o sformułowanie opinii przez senat, która to opinia mogłaby być traktowana jako wiążąca rektora. www.frp.org.pl

29. Senat a Rektor Z drugiej strony podstawą działania rektora winny być zawsze, uchwalone przez senat kierunki działania uczelni, a także zasady i tryb postępowania odnoszące się do podejmowania decyzji przez organy jednoosobowe lub ustanowionych ich pełnomocników. www.frp.org.pl

30. Rektor liderem i strażnikiem etosu Pamiętać jednak należy, że stanowisko rektora wymaga nie tylko zarządzania, kierowania i reprezentowania uczelnią, ale – być może w jeszcze większym stopniu – przewodzenia swemu środowisku uczelnianemu. W tym sensie rektor jest strażnikiem etosu społeczności akademickiej, mobilizującym ją do wysiłku budowania i podtrzymywania wysokiej jakości dzieła uczelni oraz osiągania ambitnych celów rozwojowych. www.frp.org.pl

31. Dobre praktyki w działaniach rektora • Odpowiedzialność za rozwój uczelni. • Podział kompetencji. • Kultura posiedzeń senatu. • Odpowiedzialność finansowa. • Unikanie decyzji we własnej sprawie. • Unikanie konfliktu norm lub interesów. • Troska o poziom badań naukowych. • Troska o jakość kształcenia. Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

32. Dobre praktyki w działaniach rektora-cd • Wspieranie organizacji studenckich. • Poszanowanie tradycji uczelni. • Kontakty ze społecznością uczelni. • Kampania wyborcza. • Wybory rektora przez zgromadzenie elektorów. • Współpraca rektora z poprzednikami. • Rektor jako reprezentant uczelni. • Troska o właściwe miejsce uczelni w życiu publicznym. Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

33. Dobre praktyki w działaniach senatu • Współpraca senatu z rektorem • Współdziałanie senatu z radami wydziałów • Udział studentów w obradach senatu • Odpowiedzialność za program studiów • Inicjatywa senatu • Respektowanie przyjętego porządku obrad • Kultura głosowania • Dyskusja nad sprawozdaniem rektora • Zasada dyskrecji www.frp.org.pl

34. Normy końcowe • Zachowanie w przypadku konfliktu norm różnych kodeksów • Zakres ważności Kodeksu • Audyt wewnętrzny www.frp.org.pl

35. Normy końcowe • Zachowanie w przypadku konfliktu norm różnych kodeksów. W przypadku konfliktu zasad i norm określonych w niniejszym Kodeksie z zasadami i normami określającymi postępowanie związane z pełnieniem pozauczelnianych ról społecznych, osoby pełniące w uczelni funkcje kierownicze (jednoosobowe lub kolegialne) informują rektora o zaistnieniu takiego konfliktu oraz o ograniczeniach z tego wynikających. W przypadku, gdy dotyczy to rektora, organem powiadamianym przez niego jest senat. www.frp.org.pl

36. Normy końcowe 2. Zakres ważności Kodeksu. Powyższe zasady fundamentalne oraz dobre praktyki w kierowaniu uczelnią odnoszą się odpowiednio także do jednoosobowych i kolegialnych organów władzy niższych jej szczebli (dziekanów i rad wydziału, dyrektorów instytutów i ich rad itp.), z zachowaniem różnic kompetencyjnych wynikających ze statutu lub innych regulacji prawnych. www.frp.org.pl

37. Normy końcowe 3. Audyt wewnętrzny. Postuluje się, aby w uczelniach, które przyjęły w drodze głosowania senatu niniejszy Kodeks w całości lub w części, senat powoływał – na wniosek rektora – odpowiednią komisję, której zadaniem byłaby kontrola zgodności z nimi działań władz uczelni, lub też powierza te zadania już działającej komisji o właściwych uprawnieniach. Komisja składałaby senatowi coroczne sprawozdania ze swej działalności, mogłaby też zgłaszać propozycje poprawek do treści Kodeksu. www.frp.org.pl

38. Naszym celem jest „good governance” • Good governance is not guaranteed by established structures and procedures alone. It is necessary for the actors in governance of higher education to promote democratic culture as another building block of governance and as a basic principle of good governance Strasburg 2005 Jerzy Woźnicki www.frp.org.pl

39. Reguły prawne a reguły kulturowe Good governance in HE nie powstaje w następstwie stosowania jedynie określonych struktur i procedur. Od uczestników procesu wymaga się respektowania reguł kulturowych www.frp.org.pl

40. IV. ODNIESIENIA DO UWARUNKOWAŃ WSPÓŁDZIAŁANIA UCZELNI • Zasady dobrych praktyk powinny być okreslane wspólnie przez uczelnie i stosowane pod wspólnym nadzorem uczelni zainteresowanych kształtowaniem kultury instytucjonalnej • Wymaga to współdziałania uczelni, którego zacieśnianie jest niezbędne także w świetle narastających uwarunkowań konkurencyjnych w szkolnictwie wyższym na świecie. Wiąże się z tym międzynarodowa pozycja polskich uczleni.

41. ODNIESIENIA DO UWARUNKOWAŃ KONKURENCYJNYCH UCZELNI Zamiast diagnozy: Rankingi światowe i pozycja uczelni • Acadmic Ranking of World Universities – Shanghai Jiao Tong University (ARWU, SJTU) – top 500 • dwie polskie uczelnie: Uniwersytet Jagielloński oraz Uniwersytet Warszawski (miejsce 303-401) • World University Rankings – Times Higher Education Supplement (THES) – top 200 • brak polskich uczelni

42. RANKING SZANGHAJSKI Przykład użycia wskaźników (ARWU) ARWU – Academic Ranking of World Universities

43. Zestawienie rankingów ARWU (Szanghaj 2007)

44. World University Rankings – Times Higher Education Supplement (THES) Wagi poszczególnych wskaźników: • Peer Review Score (40%) • Employer Review (10%) • International Faculty Score (5%) • International Students Score (5%) • Faculty/Student Score (20%) • Citations/Faculty Score (20%).

45. World University Rankings – Times Higher Education Supplement (THES)

46. Wybrane uwagi na temat rankingów światowych Wnioski z rankingów międzynarodowych • preferencje - dla dużych uniwersytetów badawczych, - dla uczelni anglojęzycznych lub z istotną składową działalności międzynarodowej w tym kształcenia anglojęzycznego i badań wspólnych z poważnymi partnerami, • słabo wypadają w rankingu nawet bardzo dobre uczelnie specjalizujące się głównie w naukach społecznych i humanistycznych, (chcąc poprawić pozycje tych uczelni od 2005 r. zastosowano mnożnik 2 dla artykułów indeksowanych w SSCI), Krytyka rankingów międzynarodowych • kwestionowany wpływ laureatów Nobla sprzed kilkudziesięciu lat, • nieuwzględnianie wydawnictw książkowych,

47. V. FORMY WSPÓŁDZIAŁANIA UCZELNI TEZA: na przeszkodzie awansu polskich uczelni w rankingach światowych stoją: rozdrobnienie instytucjonalne wieloletnie niedofinansowanie DROGA DO POPRAWY SYTUACJI: współdziałanie uczelni – od porozumienia o współpracy do konsolidacji instytucjonalnej pozyskiwanie „premii” za efektywne zacieśnianie współdziałania uczelni prowadzącego do wymiernych efektów www.frp.org.pl

48. FORMY WSPÓŁDZIAŁANIA UCZELNI - wprowadzenie • Cytat z ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym: Art. 4 ust. 3 „Uczelnie, pełniąc misję odkrywania i przekazywania prawdy poprzez prowadzenie badań i kształcenie studentów, stanowią integralną część narodowego systemu edukacji i nauki.” Wspólna cecha narodowego systemu szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce: Podziały i nadmierne rozdrobnienie instytucjonalne. www.frp.org.pl

49. Wprowadzenie - dokończenie Wada ta jest cechą Europy. To dlatego Unia Europejska promuje integrację instytucjonalną w postaci sieci i konsorcjów. JAKIE ROZWIĄZANIA SĄ MOŻLIWE W POLSCE? www.frp.org.pl

50. Współpraca uczelni na gruncie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz ustawy o zasadach finansowania nauki • Słowa kluczowe: • związek uczelni (Art.28 ust. 1-7) • jednostki międzyuczelniane (Art.31 ust. 1-4) • jednostki wspólne (Art.31 ust. 1-4) • współdziałanie uczelni zawodowych z uczelniami akademickimi (Art.31 ust. 5) • wspólne prowadzenie studiów (Art.168 ust. 1-4) • środowiskowe studia doktoranckie (Art.195 ust. 2) • konsorcjum naukowo-przemysłowe • sieć naukowa www.frp.org.pl