PARAZYTOLOGIA LEKARSKA

1. Zbigniew Pokora PARAZYTOLOGIA LEKARSKA 1. PIERWOTNIAKI (PROTOZOA)

2. Aksonema– zespół włókienek osiowych wzmacniających strukturę cytoplazmy, aksonemy dość dobrze są widoczne w trofozoicie Giardia intestinalis. Aksostyl– sztywna pałeczka osiowa, wzmacniająca strukturę cytoplazmy u Trichomonadida. Amfizoiczny organizmto organizm zdolny istnieć zarówno w fazie wolnożyjącej, jak i pasożytniczej, przykładami pełzaki rodzajów Naegleria, Acanthamoeba, Balamuthia. Antroponoza – parazytoza człowieka, która nie jest przenoszona na zwierzęta. Antropozoonoza– parazytoza wywoływana u człowieka przez patogeny w zasadzie swoiste dla zwierząt (przykładem włośnica). Autogamia to proces płciowy u orzęsków polegający na łączeniu się haploidalnych jąder pochodzących z tego samego osobnika. Bradyzoitto, obecne we wnętrzu cysty, stadium troficzne Toxoplasma gondii, morfologicznie podobne do tachyzoitu, różniące się jednak wolniejszym czasem generacji (czasem niezbędnym dla podwojenia liczby komórek), większą opornością na działanie pepsyny i wyższą zawartością cukrów złożonych.

3. Choroba infekcyjna (morbus infectionis) to choroba zakaźna powodowana przez mikroorganizmy (wirusy, riketsje, bakterie, grzyby). Choroba inwazyjnato natomiast choroba zakaźna o etiologii pasożytniczej. Ciało sierpowate (aparat parabazalny) – fragmenty mikrotubularnego szkieletu tarczy przyssawkowej widoczne w cystach Giardia. Endopoligenia– forma rozmnażania bezpłciowego obecna w cyklach niektórych Apicomplexa, polegająca na wytwarzaniu w obrębie trofozoitu macierzystego więcej niż dwóch komórek potomnych. Endodyogenia– forma bezpłciowego rozmnażania Toxoplasma gondii, polegająca na wytworzeniu w obrębie trofozoitu macierzystego 2 komórek potomnych. Kariosom (endosom) to skupienie chromatyny w środkowej części jądra niektórych pierwotniaków, którego kształt i wielkość może mieć znaczenie diagnostyczne (różnicowanoie pełzaków). NIE MYLIĆ Z KINETOSOMEM.

4. Hemozoina– pozostałości polimeru heminy, związanego z beta-hematyną, która powstaje w wodniczce pokarmowej endoerytrocytalnych schizontów zarodźców (Plasmodium spp.). Hipnozoit – obecne w hepatocytach stadium spoczynkowe Plasmodium vivax, P. ovale, inicjujące wtórną schizogonię endoerytrocytalną. Hydrogenosom – organellum obecne w komórkach niektórych beztlenowych pierwotniaków (Entamoeba histolytica, Trichomonas spp., ale nie Giardia), zawierające liczne enzymy oksydoredukcyjne szlaku transportu elektronów. Kariomastigonty– kompleksy złożone z 1 jądra komórkowego i 4 wici, charakterystyczne dla wiciowców rzędu Diplomonadida, zwykle w trofozoicie tych pierwotniaków obecne są 2 kariomastigonty ułożone w symetrii osiowej, jak u Giardia intestinalis. Kinetoplast (=blefaroplast) – organellum obecne w pobliżu kinetosomu u wiciowców rzędu Kinetoplasmida, stanowiące część dużego mitochondrium. Kinetoplasty widzieliście w preparatach trofozoitów Trypanosoma (forma trypomastigota) i Leishmania (forma promastigota).

5. Kompleks apikalny – charakterystyczny dla Apicomplexa aparat, składający się z pierścienia szczytowego (apikalnego), konoidu i roptrii; razem z włókienkami subpellikularnymi wzmacnia przedni biegun komórki, ułatwiając wnikanie pasożyta do komórki żywiciela, obecne w kompleksie roptrie wykazują ponadto aktywność sekrecyjną, produkowane przez nie kinazy serynowo-treoninowe zdolne są modyfikować replikację pasożyta, przez skracanie fazy duplikacji jego komórek, a także interferować ze ścieżkami sygnalizacyjnymi w komórce żywiciela, zakłócając wytwarzanie w niej, zagrażającej temu patogenowi, interleukiny 12. Kosta– element cytoszkieletu u Trichomonadida, biegnący równolegle do podstawy błony falującej. Lekooporność– zdolność szczepów mikroorganizmów/pasożytów do przeżycia i ewentualnego namnażania się w obecności leku, stosowanego w stężeniach, które normalnie je niszczą lub powstrzymują ich rozmnażanie się. Limax – nieprecyzyjne i chyba nieuzasadnione określenie pełzaków amfizoicznych.

6. Malaria– w różnicowaniu klinicznym warto pamiętać o takich kryteriach jak: okres wylęgania schorzenia, periodyka ataku (w godzinach), czas trwania pierwszego ataku (w tygodniach), czy czas trwania nawrotów choroby (miesiące/lata). W różnicowaniu laboratoryjnym, opartym na analizie barwionego rozmazu krwi, należy zwracać uwagę zwłaszcza na: zmianę morfologii zarażonych krwinek, wielkość i liczbę trofozoitów w krwince, liczbę merozoitów powstałych z pojedynczego schizonta, morfologię i barwę pigmentu w dojrzałym schizoncie, czas pojawiania się we krwi obwodowej, wielkość, kształt i względną liczebność gametocytów; różnicowanie na makro- i mikrogametocyty nie ma praktycznego znaczenia.

7. Merogonia – forma schizogonii, polegająca na tworzeniu merozoitów ze stadium meronta. Oocysta– powstałe w efekcie gametogonii stadium rozwojowe Apicomplexa, zawierające zygotę, która po sporogonii tworzy sporozoity. Patogenność – zdolność patogena do wywoływania określonych zmian patologicznych lub chorób; POLSKI ODPOWIEDNIK – CHOROBOTWÓRCZOŚĆ. Pelta – mikrotubularna struktura powiązana z przednią częścią aksostylu u Trichomonadida. Piroplazmy– pierwotniaki (Apicomplexa) rzędu Piroplasmida, pasożytujące w erytrocytach i limfocytach kręgowców, będących żywicielami pośrednimi, ostatecznymi żywicielami są kleszcze; tu należy rodzaj Babesia. Plamki Maurera (ang. Maurer’s dots) – obecne w erytrocytach zarażonych Plasmodium falciparum.

8. Plamki Schuffnera (ang. Schuffner’s stippling) – obecne w erytrocytach zarażonych Plasmodium vivax, ale także P. ovale. Plamki Ziemanna(ang. Ziemann’s dots) – obecne w erytrocytach zarażonych Plasmodium malariae. Precysta – jak nazwa wskazuje, zaokrąglona forma trofozoitu, poprzedzająca stadium cysty. Pseudocysta – skupisko trofozoitów w komórce żywiciela lub otoczone jego tkanką; widzieliście na prezentowanych slajdach pseudocysty Toxoplasma gondii i Trypanosoma cruzi. Schizogonia– forma bezpłciowego rozmnażania w cyklach Apicomplexa, polegajaca na synchronicznym, powtarzalnym podziale komórki. Species inquirenda – gatunek o niejasnym stanowisku systematycznym, przykładem Pneumocystis carinii, obecnie w większości opracowań gatunek włączany do grzybów drożdżopodobnych, chociaż w porządnych podręcznikach parazytologii lekarskiej tradycyjnie omawiany razem z pierwotniakami.

9. Sporogonia – końcowy etap rozmnażania płciowego Apicomplexa, polegający na wielokrotnym podziale zygoty, przy czym pierwszy jej podział jest redukcyjnym. Sporocysta – stadium rozwojowe Apicomplexa, wewnątrz którego rozwijają się sporozoity, będące inwazyjnymi dla żywiciela pośredniego; z reguły sporocysta znajduje się wewnątrz oocysty. Tachyzoit – intensywnie odżywiające się i dzielące stadium rozwojowe (troficzne) Toxoplasma gondii. Wirulencja – zdolność patogenów do wnikania, rozmnażania się i wywoływania objawów chorobowych w zakażonym/zarażonym ustroju; POLSKI ODPOWIEDNIK – ZJADLIWOŚĆ. Wrota inwazji (porta invasionis) – miejsce wtargnięcia pasożyta do organizmu żywiciela. Zakażenie (infectio) – wnikanie i rozwój biologicznego czynnika chorobotwórczego (wirusy, riketsje, bakterie, grzyby) w ustroju człowieka lub zwierzęcia; NIE MYLIĆ Z ZARAŻENIEM (chociaż w angielskim termin infection stosowany jest rutynowo w obu kontekstach).

10. Zarażenie (invasio) – termin obejmujący zarówno proces zarażania, jak i stan zarażenia, stosowany w odróżnieniu od zakażania i zakażenia dla określania rozprzestrzeniania się i chorobotwórczego działania pierwotniaków i pasożytów tkankowych. Zoonoza – częsta u ludzi i innych kręgowców choroba zakaźna, która jest naturalnie przenoszona między zwierzętami i ludźmi. Wyróżnia się: zooantroponozę (żródłem zakażenia/zarażenia zwierząt są drobnoustroje/pasożyty ludzi), antropozoonozę (źródłem zakażenia/zarażenia ludzi są drobnoustroje/pasożyty zwierząt), amfiksenozę (infekcja/inwazja u ludzi i zwierząt przenoszona w obie strony). W klasyfikacji zoonoz, opartej na typie cyklu życiowego czynnika sprawczego (etiologicznego) wyróżnia się: 1) bezpośrednią zoonozę (zoonoza bezpośrednio przenoszona między kręgowcami lub przez przenosiciela mechanicznego, przykładem włośnica); 2) cyklozoonozę (w cyklu rozwojowym czynnika etiologicznego występuje więcej niż jeden gatunek kręgowca, brak jest bezkręgowca, przykładem tasiemczyce jelitowe (teniozy), bąblowice, cenuroza, cysticerkoza); 3) metazoonozę (w cyklu rozwojowym czynnika etiologicznego występuje bezkręgowiec, w którym zachodzi namnażanie i/lub rozwój, przykładem schisotosomozy i inne trematodozy); 4) saprozoonozę (część cyklu rozwojowego czynnika etiologicznego zachodzi poza organizmem zwierzęcym, przykładem glistnice, włosogłówczyca).