Workshop Moreel beraad GVR 16 april 2013 Groot Klimmendaal, Arnhem Grietje Dresen

1. Workshop Moreel beraad GVR 16 april 2013Groot Klimmendaal, ArnhemGrietje Dresen

2. Wat is ethiek? Ethiek = systematische reflectie op meer spontane ‘moraal’ (‘normen & waarden’) (Vgl. titel NRC-cursusEthiek: ‘Normen en waarden, kritisch bekeken’ )

3. Drie niveau’s van ‘ethische advisering’ in instelling:[term ‘ethische advisering’ komt uit Beroepsstandaard VGVZ:behoort bij beroepsprofiel van de geestelijk verzorger] 1) Individuele gesprekken (belangrijk werkveld GV): • ‘morele counseling’in gesprekken met patiënt, naasten en/of behandelaars. N.b.: counseling is géén “advisering”, maar maïeutisch! 2) Team-niveau(GV geen eerst-verantwoordelijke, vaak wel rol): • ‘Moreel beraad’. Interdisciplinair, onder verantwoordelijkheid van Commissie Ethiek of kwaliteitsfunctionaris, niet van GV! Maar GV speelt vaak wel een rol bij implementatie en ‘borging’, bijv. door kundig voorzitten. • Onderwijs aan bijv. verpleegkundigen (klinische les) 3) Niveau van instelling als geheel(GV niet verantwoordelijk, wel potentieel belangrijk, via kundigheid en inzet) • Ethische commissie (interdisciplinair) • Onderwijs en bijscholing Department of Spiritual and Pastoral Care

4. bedenk: ook andere behandelaars hebben1) persoonlijke ‘normen en waarden’ (vaak ‘heilig’), èn2) beroepsethiek (in hun opleiding gehad)3) wisselwerking tussen 1) en 2) • Alle behandelaars hebben persoonlijke ‘normen en waarden’, via opvoeding, geloof, persoonlijke ontwikkeling; maar vaak geen oefening of scholing in het kritisch reflecteren daarop, of ter discussie stellen ervan. • Alle behandelaars hebben in hun opleiding ‘ethiek’ gehad, toegespitst op eigen discipline. Vaak a.d.h.v. de 4 ‘principes’ van bio-medische ethiek van Beauchamp & Childress (1979): 1) goed doen; 2) niet-schaden; 3) autonomie; 4) rechtvaardigheid. Deze principes corrigeerden in jaren ‘70 de meer klassieke, paternalistischer medische ethiek (autonomie > informed consent belangrijker) • De ‘emancipatorische’ 4 principes tegenwoordig vaak weer gecorrigeerd vanuit ‘zorgethiek’, waarin relationaliteit, context van patiënt, verantwoordelijkheden en asymetrie in zorgrelatie meer mee-gedacht(zie ook laatste dia: Tronto) • ‘Medische ethiek’ gedefinieerd vanuit professioneel handelen (ethiek voor artsen, voor verpleegkundigen, etc.); maar gericht op belang patiënt (waar doen we goed aan voor deze patiënt, in dit geval?). • Ethiek-beleid dan ook meestal onderdeel van kwaliteitszorg , en vallend onder verantwoordelijkheid directie (Beleidsplan ethiek, verplicht) Department of Spiritual and Pastoral Care

5. Definitie: Moreel beraad Moreel beraad is: • een gestructureerd en georganiseerd teamgesprek over een moreel probleem in de behandeling/zorg van een afzonderlijke patiënt. • Casus is meestal vooraf ingebracht (soms ter plekke) • Het teamgesprek is altijd beperkt in tijd! • Proces en tijd (afronding!) worden bewaakt door een ‘voorzitter’, bij voorkeur a.d.h.v. een voor deelnemers zichtbaar (of reeds bekend) stappenplan. • Het doel is een gesprek/discussie * over de morele aspecten van de casus * om te beslissen hoe in deze ‘goed’ te handelen: wat is, in ethisch opzicht, het goede om te doen? * of om een casus onder dit opzicht te evalueren Dienst Geestelijke Verzorging en Pastoraat

6. Diverse methodes voor moreel beraad • Probleemgeoriënteerde methodes • Nijmeegse methode • Utrechts stappenplan • Omgaan met dilemma’s • Houdingsgeoriënteerde methodes • Socratische methode • Casuistry • Zorgethisch gespreksmodel • Hermeneutische methode Dienst Geestelijke Verzorging en Pastoraat

7. Excurs: de Nijmeegsemethodevoormoreelberaad(probleemgericht; goedgeleid, in ca. 30 min. afteronden) • Wat is de morelevraag/ morele dilemma in deze casus? Essentieel begin! 1a)Om wiensmoreleprobleemgaat het? Wiezijn de betrokkenbelanghebbenden?Wie is verantwoordelijk? Wie is de ‘probleem-eigenaar’ van het gesignaleerdeprobleem? • Achtergrond-informatie, voorzovernodig(in tijdbeperken!): • Medische, verpleegkundige (etc.) gegevens • Levensbeschouwelijke en sociale context (van patiënt) • Organisatorischeaspectenm.b.t. zorg (klinisch en/of in thuissituatie) • Juridischeaspecten; wetgeving in casu 3) Welkebelangen, waarden en (e.v.) rechtenzijn in geding? Denkhierbijo.a. aan: • Watdientwelzijn van de patiënt (e.v. van ‘systeem’) / kanschaden? • Autonomie van de patiënt (watwil de patiënt, of dienssysteem) • Verantwoordelijkheid van de zorgverleners (waaronderook: rechten van derden/ rechtvaardigheidmeewegen) 4) Besluitvorming • Opnieuwbenoemen/samenvatten van het moreleprobleem. • Afwegen: welkewaarden en/of rechtenwegenhier het zwaarst? • Watbeslissen we omtedoen (of, retrospectief:evaluatie) • Wiemoetwatdoen? (of:watmoeten we in vervolgandersdoen?) Dienst Geestelijke Verzorging en Pastoraat

8. Excurs bij ‘zorgethiek’: 4 soorten zorg (onderscheid door Joan Tronto (1993), MoralBoundaries) 1) Zorgenom (caring about) In casu: Constaterenwatnodigis; omziennaar 2) Zorgendat(taking care of) In casu: Wie is verantwoordelijkheid? 3) Zorgverlenen (care-giving) In casu:Wiekan/zalhierfeitelijkzorgverlenen? 4) Zorgontvangen (care-receiving)In casu: Hoe stelt de zorg-ontvangerzich op? Wat is dienseigenaandeel in de (asymetrische) zorgrelatie?