GARD C3. Kronik Havayolu Hastalıklarının Gelişimini Önleme

1. GARD C3.Kronik Havayolu Hastalıklarının Gelişimini Önleme Prof.Dr. Celal KARLIKAYA

2. Çakışabilecek Çıkarlarım! 2009 ERS Kongre Aİ Mayıs 2010 ATS Kongre Chiesi ERS 2011 Kongre Bilim

3. Çalışma Grupları C1.Kronik Hava Yolu Hastalıklarının ve Kontrol programının izlenmesi ve değerlendirilmesi Ali Kocabaş Rıfat Özacar C.2.Oluşturulan programın ve hastalıkların kamuoyuna benimsetilip, savunulması Füsun Yıldız Gülbin Bingöl Karakoç C.3.Hastalık gelişimin önlenmesi (BİRİNCİL KORUMA) Celal Karlıkaya Hasan Yüksel, Hasan Bayram, AyşınŞakar Coşkun C.4.Hastalıkların erken dönemde saptanması ve ilerlemesinin önlenmesi Dilşad Mungan Nurdan Köktürk C.5.Hastalıklarının etkin tedavisi, komplikasyonların gelişiminin önlenmesi ve bu hastalıklara yönelik rehabilitasyon hizmetleri sunulması Pınar Ergün Cansın Saçkesen

4. Koruyucu Hekimlik (Göğüs Hastalıkları) Neden? (Teorik Temel) • Toplum sağlığı hem belirleyen, hem de geliştiren bir ortamdır • Günümüzde “gönenç devleti” neoliberal ve neokonservatif bir saldırı ve küçülme döneminde olduğu halde, yakın gelecekte ortadan kaybolmayacaktır; güçlü olmayı ve pek çok insana güç-aktarmayı sürdürecektir. Bu güç-aktarıcı işlev, toplumu sağlığı geliştiren bir ortam olarak görmenin özünü oluşturmaktadır Doç. Dr. Birgül PİYAL

5. Kendiniz için değil, bağlı bulunduğunuz ulus için elbirliği ile çalışınız. Çalışmaların en yükseği budur.MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

6. Göğüs Hastalıkları Uzmanları İçin GARD ile gelen olanaklar Ulusal Düzeyde: Çeşitli paydaşlar üzerinden veya direkt görüş, öneri iletme, projeler geliştirme, projelere dahil olma Yerel Düzeyde: İl Kurullarına değişik paydaş temsilciliği yoluyla katılım, görüş, öneri iletme, projeler geliştirme, projelere dahil olma Bilgi ve bilim üretme!

7. Sağlığın Geliştirilmesinde Yaklaşımlar Tıbbi yaklaşım: Sağlık hizmetleri koruyucu, tedavi edici ve esenlendirici (rehabilitasyon) hizmetlerden oluşur Sağlık çalışanlarına düşen sorumluluk ve görev, sağlık eğitimi yolu ile kişileri kendi sağlıklarından sorumlu olacak (self responsibility) şekilde bilinçlendirmek, öz bakım (self care) konusunda eğitmek, kişileri (sağlam ve hasta) sosyal çevreleri ile bir bütün olarak ele almak ve onları bu çevrenin iyileştirilmesi yönünde güdüleyerek kendi sağlıklarına olan olumsuzlukları yok etmelerine destek vermektir

8. Sağlığın Geliştirilmesinde Yaklaşımlar Yaşam tarzı / davranışsal yaklaşım : Temel ilkesi, tek tek kişilerin sigara, yağlı beslenme, fizik inaktivite gibi davranışlarını değiştirmeleri değil, bu davranışları değiştirmenin toplumun tümü tarafından benimsenen bir yaşam tarzı olmasına çalışmaktır Yani, kişisel yaklaşımdan çok toplumsal yaklaşım: Örneğin, “sağlığın geliştirilmesi” yaklaşımına göre sigara içen bir kişinin sigarayı bırakması için çabalamak yetmez; o toplumun sigara içmeye karşı tutum almasının sağlanması ve normal sosyal davranışın sigara içmemek olduğunun benimsetilmesi gerekir. Bu programlar içinde bir çok sektörünün ve meslek grubunun rolü vardır. Bunlar arasında sağlık çalışanlarının rolü yadsınamayacak kadar önemlidir

9. Sağlığın Geliştirilmesinde Yaklaşımlar Sosyal çevre yaklaşımı: • Toplumların tam iyilik halinde olabilmeleri bazı koşulların ve kaynakların var olmasına bağlıdır. Sağlığın geliştirilmesinin önkoşulları ve hatta amacı da bu faktörlerin var edilmesi ve iyileştirilmesidir. Ottawa Bildirgesi’ne göre sağlığın önkoşulları şunlardır: Barış, barınma, eğitim, gıda, gelir, sürekli bir ekosistem, sürdürülebilir kaynaklar, sosyal adalet ve hakkaniyet • Görüldüğü gibi, bu faktörlerin çoğu, sağlık sektörü dışında kalan sektörlerin ilgi alanlarına girmektedir. Barışı sağlamak, dengeli ve hakça bir gelir dağılımını gerçekleştirmek, toplumun, özellikle kadınların eğitim düzeylerini yükseltmek, ekosistemi korumak gibi işler bir çok sektörün ortaklaşa başarabilecekleri hedeflerdir Prof. Dr. Zafer ÖZTEK

10. Türkiye’de Durum • 4 milyon ASTIM • Çocuklukta % 2-15, erişkinde % 2-5 (%3.87) • Türkiye’de ki ölüm nedenleri içinde ilk 20 hastalık içinde, • Kırsal alan kadınlarda 17.sırada • 5 milyon KOAH • %5.8 oranıyla 3.sırada

11. Hastalık Gelişimi İçin Risk Faktörleri Major: • Tütün dumanı • Çevresel tütün dumanı • Diğer iç ortam hava kirliliği • Dış ortam hava kirliliği • Allerjenler • Mesleki toz ve kimyasallar Minör • Diyet ve beslenme • Post enfeksiyöz (özellikle tüberküloz)

14. C3, paydaşlar 1 TÜRK TORAKS DERNEĞİ DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ Türkiye Ofisi TÜRKİYE ULUSAL ALLERJİ ve KLİNİK İMMÜNOLOJİ DERNEĞİ HAVA KİRLENMESİ ARAŞTIRMALARI VE DENETİMİ TÜRK MİLLİ KOMİTESİ SAĞLIK BAKANLIĞI: TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ BULAŞICI OLMAYAN HASTALIKLAR VE KRONİK DURUMLAR DAİRE BAŞKANLIĞI SOLUNUM SİSTEMİ HASTALIKLARI ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ ANA ÇOCUK SAĞLIĞI VE AİLE PLANLAMASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ AVRUPA BİRLİĞİ KOORDİNASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI KANSERLE SAVAŞ DAİRESİ BAŞKANLIĞI VEREM SAVAŞI DAİRESİ BAŞKANLIĞI REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

15. C3 paydaşlar 2 BAYINDIRLIK VE İSKAN BAKANLIĞI PRATİSYEN HEKİMLİK DERNEĞİ TIBBİ ONKOLOJİ DERNEĞİ TÜRK TABİPLERİ BİRLİĞİ TÜRKİYE BELEDİYELER BİRLİĞİ SAĞLIKLI KENTLER BİRLİĞİ SİGARA VE SAĞLIK ULUSAL KOMİTESİ (SSUK) TÜRK ECZACILARI BİRLİĞİ HALK SAĞLIĞI UZMANLARI DERNEĞİ TÜRKİYE AİLE HEKİMLERİ UZMANLIK DERNEĞİ TÜRK TABİPLERİ BİRLİĞİ TÜRKİYE BELEDİYELER BİRLİĞİ İÇİŞLERİ BAKANLIĞI GENÇLİK VE SPOR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

16. Ulusal ve İl düzeyindeki kurullar aracılığı ile yerel düzeyde benzer bir ortam ortaya çıkmaktadır KRONİK HAVA YOLU HASTALIKLARI KONTROL PROGRAMI ÖRGÜTLENMESİ KHH Kontrol Programı Genel Kurulu Yürütme Kurulu SB Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Çalışma Grupları İl Kurulları

17. Hedef 3: Hastalık Gelişiminin Önlenmesi 9 strateji • tütün kullanımına başlamanın ve kullananların azaltılması • çevresel tütün dumanına maruziyetin azaltılması • iç ortam hava kirliliğinin azaltılması • dış ortam hava kirliliğinin azaltılması • mesleksel risk faktörlerinin azaltılması • allerjen temasının azaltılması • çocukluk ve erişkin solunumsal enfeksiyonların önlenmesi • düzenli egzersizin özendirilmesi ve yaygınlaştırılması - • sağlıklı beslenmenin teşvik edilmesi, obezitenin engellenmesi

18. Hedef 3: Hastalık Gelişiminin Önlenmesi 9 strateji • tütün kullanımına başlamanın ve kullananların azaltılması • çevresel tütün dumanına maruziyetin azaltılması • iç ortam hava kirliliğinin azaltılması • dış ortam hava kirliliğinin azaltılması • mesleksel risk faktörlerinin azaltılması • allerjen temasının azaltılması • çocukluk ve erişkin solunumsal enfeksiyonların önlenmesi • düzenli egzersizin özendirilmesi ve yaygınlaştırılması - • sağlıklı beslenmenin teşvik edilmesi, obezitenin engellenmesi

19. Ulusal Tütün Kontrol Programı Eylem Planı (2008–2012)’nınuygulanması 1. İl KHHÖP Kurullarında İl Tütün Kontrol Kurullarının temsil edilmesi 2. KOAH ve astımlı hastaların tütün bırakma tedavisi konusunda öncelikle hekimlerin performansına dahil edilmesi, kanıta dayalı ilaçların belli prensipler içinde geri ödeme kapsamına girmesi. Sağlık personelinin sigarayı bırakması konusunda da öncelikle solunum yolu hastalığı ile uğraşan sağlık personeline öncelik verilmesi. KHH ile uğraşan personelin sigara içen görüntüsünden kurtarılması (gerekirse her il kurulu sağlık müdürlüğü bütçesinden sağlık personeli için ilaç yardımı yapmalıdır) 3. KHH hastalarının dosyalarına sigara sorgularının sistematik bir şekilde işlenmesi 4. Hekimlerin sigara bıraktırma konusundaki eğitimleri (On-line) 5. TTD’nin “Sigarayı bırakıyoruz” kitapçığının SB’ca sağlık personeline uyarlanarak (ör. doktorlar sigarayı bırakıyor gibi) dağıtılması 6. TTD’nin “Sigarayı bırakıyoruz” kitapçığı MEB da öğretmenlere ve yöneticilere MEB ile birlikte gözden geçirilerek (ör. Öğretmenler sigarayı bırakıyor gibi) dağıtılacak. 7. Yeni küresel gençlik tütün raporunun sonuçlarının değerlendirilmesi 8. SSUK’un paydaşlara davet edilmesi 9. 5Ö stratejisinin (sertifikalı hekim olmayan durumda ÖÖG stratejilerinin) VSD.lerinde uygulamaya konulması ve hasta dosyalarında tespit edilmesi

20. Hedef 3: Hastalık Gelişiminin Önlenmesi 9 strateji • tütün kullanımına başlamanın ve kullananların azaltılması • çevresel tütün dumanına maruziyetin azaltılması • iç ortam hava kirliliğinin azaltılması • dış ortam hava kirliliğinin azaltılması • mesleksel risk faktörlerinin azaltılması • allerjen temasının azaltılması • çocukluk ve erişkin solunumsal enfeksiyonların önlenmesi • düzenli egzersizin özendirilmesi ve yaygınlaştırılması - • sağlıklı beslenmenin teşvik edilmesi, obezitenin engellenmesi

21. Ulusal Tütün Kontrol Programı Eylem Planı (2008-2012) 1. TTB, tabip odaları, TTB uzmanlık dernekleri eşgüdüm kurulu, pratisyen hekim kongreleri (kurslar düzenleyerek) yollarıyla tütün kontrolünün teşvik edilmesi ve gündemde tutulması 2. İşyeri hekimleri derneği, esnaf ve sanatkarlar odaları birliği, valiliklere tütün kontrolü farkındalığı yaratmak için yazı yazılması 3. Pratisyen hekimlerin tütün kontrolü konusunda eğitimi

22. Hedef 3: Hastalık Gelişiminin Önlenmesi 9 strateji • tütün kullanımına başlamanın ve kullananların azaltılması • çevresel tütün dumanına maruziyetin azaltılması • iç ortam hava kirliliğinin azaltılması • dış ortam hava kirliliğinin azaltılması • mesleksel risk faktörlerinin azaltılması • allerjen temasının azaltılması • çocukluk ve erişkin solunumsal enfeksiyonların önlenmesi • düzenli egzersizin özendirilmesi ve yaygınlaştırılması - • sağlıklı beslenmenin teşvik edilmesi, obezitenin engellenmesi

23. İç ortam hava kirliliği İç ortamlar, insanların zamanlarının yaklaşık %80-90’ını geçirdiği konutlar, okullar, resmi binalar, kapalı spor salonları, eğlence yerleri ve taşıtlar gibi mekanlardır DSÖ’ye göre iç ortam kirliliğinin küresel hastalık yükünün %2,7’sinden sorumlu, sekizinci neden. DALY kaybı dış ortam hava kirliliğinin 5 katı

24. Tıbbi Sonuçlar • İç ortam sigara maruziyeti • «Biyomass» maruziyeti • Bina ile ilgili hastalıklar • Sağlıksız bina sendromu • lejyoner hastalığı • astım • hipersensitivitepnömoniti • nemlendirici ateşi • kronik allerjik rinit

25. 2008 • İç ortam hava kirliliğinin azaltılması konusunda ülkemizdeki sorunları tespit etmek ve alınacak önlemleri belirlemek üzere Tıp Bilimleri, Mühendislik Bilimleri, Sanayi Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı… gibi taraflardan oluşacak bir kurula rapor hazırlatılması • Boya-badana, mobilyalar, yemek pişirme yöntemleri gibi iç ortam hava kirlenme kaynakları konusunda hazırlanan resmi rapor doğrultusunda Halk eğitimi, yanında MEB gibi özellikle çocukların yararlandığı iç ortamlar için kaliteli malzemeler ile ilgili öneriler getirilmesi gibi olası yöntemler ve ilgili mevzuat düzenlemeleri • Daha temiz ısınma yöntemlerinin kullanılması ve denetlenmesi için kurumlar (belediyeler ve çevre il orman müdürlükleri) nezdinde girişimde bulunulması

26. Böylesine kapsamlı bir mücadele için toplumda ortak dil, benzer bilinç düzeyi gelişmesi için iletişime, toplumsal harekete, bu konuda yapılacak çalışmaların ve hizmetin yaygınlaştırılmasına ve teknik gelişmeye gereksinim vardır • Bu amaçlara yönelik olarak öncelikle il GARD kurullarının hazırlayacakları raporlar ve eylemler için temel bilgileri sağlayacak bir kitap yayınlanmıştır

27. Hazırlanan “Türkiye’nin Hava Kirliliği ve İklim Değişikliği Sorunlarına Sağlık Açısından Yaklaşım” kitabında yer alan bilgiler doğrultusunda İl GARD Kurullarınca o ile ait raporlamaların yapılması (Ek 3) Hazırlanan “Türkiye’nin Hava Kirliliği ve İklim Değişikliği Sorunlarına Sağlık Açısından Yaklaşım” kitabı ve AID raporundaki öneriler doğrultusunda 2. Çalışma grubu ile birlikte halk eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları yapılması (Ek 4) Türkiye’de iç ortam hava kalitesi standartlarını belirlemek ve mevzuat geliştirme çalışmalarına öncülük etmek üzere bir alt çalışma grubu kurulması 4. Ölçüm ve denetlemeden sorumlu kurum ve kuruluşların belirlenmesi

28. Hedef 3: Hastalık Gelişiminin Önlenmesi 9 strateji • tütün kullanımına başlamanın ve kullananların azaltılması • çevresel tütün dumanına maruziyetin azaltılması • iç ortam hava kirliliğinin azaltılması • dış ortam hava kirliliğinin azaltılması • mesleksel risk faktörlerinin azaltılması • allerjen temasının azaltılması • çocukluk ve erişkin solunumsal enfeksiyonların önlenmesi • düzenli egzersizin özendirilmesi ve yaygınlaştırılması - • sağlıklı beslenmenin teşvik edilmesi, obezitenin engellenmesi

29. Dış ortam Hava Kirliliği http://www.havaizleme.gov.tr/Default.htm

31. Dış ortam hava kirliliğinin azaltılması ile ilgili mevzuatın taranması, ek öneriler ve gerekli ek taraflar varsa önerilmek üzere komisyon kurulması • Çevre ve Orman Bakanlığı’nca hazırlanan ve yayınlanmak üzere Başbakanlığa gönderilen Dış Ortam Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmelik Taslağı’nın taraflarca benimsetilerek görev dağılımının planlanması • AB direktiflerine uygun bir şekilde partikül ölçülmesi ve ülke genelinde yaygınlaştırılması. Her ildeki otomatik hava kalitesi (cevreorman.gov.tr) kirliliği ölçüm merkezlerine ulaşmak ve buna dayalı periyodik raporlar yayınlanması • Egzoz emisyon kontrollerinin arttırılması için emniyet genel müdürlüğü ile temas kurulması • Baca dumanlarının şikayeti için çevre bakanlığının sitesinin etkin kullanılmasının sağlanması • Endüstriyel hava kirliliği olan bölgeler için (Yatağan, Dilovası ..gibi) daha yakından takip ve kamuoyu bilgilendirilmesi için sistemler kurulması ve bu tip bölgesel akciğer sağlığı riskini araştırmak ve izlemek üzere üniversiteler ve bakanlıklar arasında işbirliğinin teşvik edilmesi • Belediyelerin yeşil alanı arttırmaları konusunda işbirliği yollarının aranması • Çevreye zararlı olmayan enerji kaynaklarının teşviki yönünden ilgili kurumlarla iletişim kurulması ve halk bilincinin artırılması • Hava kirliliği ölçüm laboratuvarları için alt yapı eksiklilerinin takibi • GARD web sayfasından hava kirliliği verilerinin yayınlanması veya link konulması

32. Dış ortam hava kirliliği parametrelerinin Avrupa birliği standartlarına çekilmesi (13 parametreye çıkarılması) • 2008 yılında gerçekleşen çevre kirliği için 81 ilde 116 merkez kuruldu. Bu sayı 209 a çıkarılacak. Ayrıca 8 bölgede temiz hava izlem merkezi kurulacak • Endüstriyel hava kirleticilerin ve motorlu taşıt yakıt kalitesinin Avrupa birliği standartlarına getirilmesi (Sanayi Bakanlığının Paydaşlara davet edilmesi). EPDK düzeyinde kırsal motorinin kullanım oranları ile ilgili bilgi verildi • Baca temizliği ve ölçümü tebliğini hazırlanması • “Isınma amaçlı yakma istemleri üretimde tip emisyon belgesi yönetmeliğinin” uygulanması- • Sanayi bakanlığı bu gruba davet edilmesi • Dış ortam hava kalitesi indeksi çevre bakanlığı web.inde yayınlanması • Çevresel mineral lif maruziteyi (asbest, erionite..) olarak bir dış ortam hava kirliliği nedeni olarak eklenmesi. Bu konuda çözüm önerileri için Kanser savaş daire başkanlığı aracılığıyla bilgi istenmesi) Türkiye’de yaklaşık 17 Milyon nüfusun çevresel teması olduğu tespiti yapıldı • Sanayide (Örn: Balata..yalıtım..) kullanılan asbestin toplum sağlığı yönünden değerlendirilmesi • Sağlıklı Kentler birliğinin paydaşlara davet edilmesi (iletişim kuruldu) • Isınma ve bina standartları konusunda koordinasyon için Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın paydaşlara davet edilmesi

33. Rapor başlıkları • Hava Kirleticileri • Hava Kirleticilerinin Sınıflandırılması • Kriter ve Toksik Hava Kirleticiler • Birincil ve İkincil Kirleticiler • Kirleticiler • Partikül Madde • Ozon (O3 • … • Hava Kirleticilerinin İnsan Sağlığı Üzerindeki Olumsuz Etkileri • Türkiye’deki Mevcut Durum ve Sorunlar • Hava Kirliliği Konusunda Yasal Düzenlemeler • Hava Kirliliği Düzeyinin ve Sağlık Parametreleri Üzerindeki Etkilerinin Azaltılması Konusunda Öneriler • Hava Kirliliği Konusunda Sağlık Bakanlığı Olarak Yapılabilecekler

34. 1. Yerel düzeyde sorun ve çözüm önerilerinin tespiti 2. Hazırlanan “Türkiye’nin Hava Kirliliği ve İklim Değişikliği Sorunlarına Sağlık Açısından Yaklaşım” kitabı doğrultusunda 2. Çalışma grubu ile birlikte halk eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları yapılması (Ek 4) 3. Her İlde Hava Kirliliği, Çevre ve Akciğer Sağlığı konusunda bilincin ve duyarlılığın geliştirilmesi amacıyla İL (ve/veya ilçe) GARD Ormanları oluşturulması 4. Şehir merkezlerinde yeşil alanların nitelik ve nicelik olarak geliştirilmesi, allerjik polen yönünden uygun bitkilendirme yapılması (Poleni az bitkilerin listesi) 5. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca yayınlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinin yüklediği sorumlulukların taraflarca yerine getirilmesi 6. Taşıt araçlarından kaynaklanan egzoz emisyonların kontrolü için takip edilmesi 7. Isınma kaynaklı hava kirliliği şikayetleri için halk bilincinin yükseltilmesi ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın internet sitesinin etkin kullanılmasının sağlanması, BIMER aracılığıyla şikayet yapılabileceği bilgisinin yaygınlaştırılması 8. Temiz enerji kaynaklarının özendirilmesi 9. Endüstriyel kaynaklı hava kirliliğinin olduğu bölgelerin (Yatağan, Dilovası, Çorlu-Çerkezköy..vb) daha yakından takibi ve kamuoyu bilgilendirilmesi için sistem kurulması ve Akciğer sağlığını tehdit eden benzeri bölgeleri araştırmak ve izlemek üzere üniversiteler ve Bakanlıklar arasında işbirliğinin sağlanması 10. Dış ortam hava kirliliği parametrelerinin Avrupa Birliği standartlarına çekilmesi (13 parametreye çıkarılması) 11. Baca temizliği ve ölçümü tebliğinin hazırlanması 12. Isınma amaçlı yakma sistemleri üretiminde tip emisyon belgesi uygulamasının yaygınlaştırılması 13. Çevresel mineral lif maruziyetinin (asbest, erionite..) bir dış ortam hava kirliliği parametresi olarak Hava Kirliliği İndeksine eklenmesi ve Türkiye’de yaklaşık 20 Milyon nüfusu etkileyen coğrafyada ölçümlerinin yapılması 14. Hava kalitesi modellemeleri, hava kirliliği tahmin ve tespitleri yapılarak risk haritasının çıkarılması 15. Hava kalitesi ve iklim değişikliği değerlendirme çalışmalarında; hava, su, toprak ve insan arasındaki geçişler dikkate alınarak multidisipliner bir çalışma ile bir veri bankası kurulması 16. Hava kirletici kaynakların belirlenmesi kapsamında “uzun menzilli taşınım izleme istasyonları”nın sayısının arttırılması

35. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ Yerküre yüzey sıcaklığı 1850 yılından itibaren 0,76 ºC artmıştır. Engelleyici çözümler hayata geçirilemezse XXI. Yüzyılda bu artışın ortalama 1,8-4,0 °C olacağı, en kötü senaryo ile ise bu seviyenin 6,4°C düzeyine yükseleceği tahmin edilmektedir

36. 1- Kuş gribi 2- Kene (tick-borne babesia) ve Kırım Kongo Kanamalı Ateşi 3- Kolera 4- Ebola 5- Parazitler 6- Veba 7- Lyme hastalığı 8- Zararlı deniz yosunları (red tides of algal blooms) 9- Kızıl humma (red valley fever) 10- Uyku hastalığı 11- Verem (tüberküloz) (göçlere bağlı artış) 12- Sarı humma (yellow fever)

37. Kuraklık ve çölleşmedeki artış sonucu daha fazla kum fırtınası görülebilecektir

38. İklim Değişikliği • Sera Gazları, Küresel Isınma ve İklim Değişikliği • İklim Değişikliğinin Nedenleri • İklim Değişikliğinin Nedenleri • Türkiye’deki Durum • İklim Değişikliğinin Sağlık Üzerine Etkileri • Çözüm Önerileri • İklim Değişimini ve Etkilerini Önleyici Çalışmalar • Uyum Çalışmaları • İklim Değişikliği ve Hava Kalitesi ile İlgili Kurum ve Kuruluşlar

39. Bir sonraki aşama ise İl GARD Kurullarının hazırlayacağı raporlar ve eylem planları ile adeta Türkiye’nin hava kirliliği ve iklim değişikliği haritasının çıkarılması ve sağlık risklerinin ortaya konmasıdır

41. Hedef 3: Hastalık Gelişiminin Önlenmesi 9 strateji • tütün kullanımına başlamanın ve kullananların azaltılması • çevresel tütün dumanına maruziyetin azaltılması • iç ortam hava kirliliğinin azaltılması • dış ortam hava kirliliğinin azaltılması • mesleksel risk faktörlerinin azaltılması • allerjen temasının azaltılması • çocukluk ve erişkin solunumsal enfeksiyonların önlenmesi • düzenli egzersizin özendirilmesi ve yaygınlaştırılması - • sağlıklı beslenmenin teşvik edilmesi, obezitenin engellenmesi

42. C. 3. 5. Mesleksel risk faktörlerinin azaltılması 1. Öncelikle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın işyeri hava kirliliği inceleme, araştırma ve denetimden sorumlu birimleri ile işbirliği yapılması, ayrıca işyeri açma izni verilmesi esnasında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın işyerinin sağlıklı bir ortamı hazırlanmasına ait denetimin tam yapılmasının sağlanması 2. Ulusal Pnömokonyoz Eylem Planı ile koordinasyon sağlanması 3. İşyeri hekimlerinin eğitimi 4. Meslek ve çalışan uyumu konusunda (yaş, cinsiyet vs) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve diğer ilgili taraflarla bilgi alışverişinde bulunulması ve olası faaliyetlerin belirlenmesi 5. İş sağlığı bilimsel danışma kurulu oluşturulması veya var olan kurullarla işbirliği 6.Toplum Sağlığı Merkezleri sorumlu hekimlerinin bu sürece dahil edilmeleri 1. KHH açısından mesleki risk listesinin belirlenmesi 2. İşçi sağlığı yerine çalışan sağlığı tanımının yeniden yapılması (Orta-uzun vade) 3. Tıp fakültelerinde meslek hastalıkları AD larının oluşturulması YÖK e önerilmesi 4. İşyeri hekimliği kursunda mesleki hastalıklar açıından solunum sistemi hastalıkarı modülü yapılacak. 5. Odalar borsalar birliği, esnaf sanatkarlar birliği ve valiliklere küçük, orta ve büyük ölçekli işyeri ve çıraklık eğitim merkezlerine farkındalılığı oluşturmak üzere broşür hazırlanması (KİM NEZAMAN??) 6. Lateks e bağlı sağlık çalışanının maruziyetinin azaltılması açısından önlemler alınması (KİM NE ZAMAN??) 7. Tarım bakanlığının (tarımsal ilaçlama, anız yakma, gıda allerjileri, kümes hayvancılığı gibi spesifk sorunlar, mevsimlik işçi sorunları, tezek gibi biomas yakıtı kullanılması gibi konularda) koordinasyon için bu gruba alınması. 8. Ulusal Pnomökonyoz Eylem Planında tüberküloz birlikteliğinin yer verilmesi yönünde koordinasyon sağlanması

43. 1. Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerine Temel İş Sağlığı Hizmetlerinin Entegrasyonunun sağlanması 2. Ulusal Pnömokonyoz Eylem Planı ile koordinasyon sağlanması 3. İşyeri hekimlerinin eğitiminde GARD Eğitim Modülünün Mesleki Hastalıklar Eğitim Programına alınması için İSGÜM’le işbirliği yapılması 4. Aile Hekimliği Bilgi Sistemine ve Hastane yazılım sistemlerine meslek hastalıkları kodlarının entegrasyonunun sağlanması 5. Çalışanların iş sağlığı hizmetlerine bütünüyle erişiminin sağlanması

44. Hedef 3: Hastalık Gelişiminin Önlenmesi 9 strateji • tütün kullanımına başlamanın ve kullananların azaltılması • çevresel tütün dumanına maruziyetin azaltılması • iç ortam hava kirliliğinin azaltılması • dış ortam hava kirliliğinin azaltılması • mesleksel risk faktörlerinin azaltılması • allerjen temasının azaltılması • çocukluk ve erişkin solunumsal enfeksiyonların önlenmesi • düzenli egzersizin özendirilmesi ve yaygınlaştırılması - • sağlıklı beslenmenin teşvik edilmesi, obezitenin engellenmesi

45. Alerjen temasının azaltılması konusunda ilgili taraflardan oluşan bir komisyon kurulması, mevcut durum raporu hazırlanması, farkındalık artıran kampanyalar yapılması, ilgili mevzuatın güncellenmesi • Bu konuda ilgili taraflardan oluşan bir komisyon kurulması, Rapor hazırlatılması, Mevcut durum raporu hazırlanması, • Farkındalık artıran kampanyalar yapılması, • İlgili mevzuatın güncellenmesi • AİD.nin rapor ve önerisinin alınması • Birinci basamağa yönelik “Allerjiden korunma kitapçığı” yazılıp dağıtılması • Allerjikhastalıkların artışında rol alan biyojenik hava kirleticilerin ölçüm izleme çalışmalarının (kaynaklarının belirlenmesi, etkilerinin ve kaynakların kontrolü) yapılması

46. Hedef 3: Hastalık Gelişiminin Önlenmesi 9 strateji • tütün kullanımına başlamanın ve kullananların azaltılması • çevresel tütün dumanına maruziyetin azaltılması • iç ortam hava kirliliğinin azaltılması • dış ortam hava kirliliğinin azaltılması • mesleksel risk faktörlerinin azaltılması • allerjen temasının azaltılması • çocukluk ve erişkin solunumsal enfeksiyonların önlenmesi • düzenli egzersizin özendirilmesi ve yaygınlaştırılması - • sağlıklı beslenmenin teşvik edilmesi, obezitenin engellenmesi

47. Çocukluk ve erişkin solunumsal infeksiyonların önlenmesi konusunda çocuklar için sağlıklı bir ev içi ortam ve yatak odasının sağlanması ve buna yönelik farkındalık yaratan kampanyalar. • Rutin aşılamanın çocuklarda infeksiyon ve KSH önlemedeki yerinin vurgulanmasına yönelik farkındalık yaratan kampanyalar • Genel Pediatri uygulamasına çocukları sigaradan korumanın yerleştirilmesi (anne sütü gibi) • Preamatüriteyebağlı kronik solunum yolu problemlerinin önlenmesi ile ilgili yapılabilecek etkinlikleri geliştirebilmek üzere ilgili taraflarla fikir alış verişi yapılması ve olası faaliyetlerin belirlenmesi • Okul, kreş, otobüs vs çocukların toplu yaşadığı yerlerde temiz havanın sağlanması. Bu konuda mevcut yönetmenliğin yeniden değerlendirilmesi ve güncellenmesi, olası geliştirmelerin belirlenmesi • Beyaz Bayrak Projesinde kullanılan kriterlerdeki iç ortam hava sağlığını geliştirme yönündeki maddelerin geliştirilmesi, okul yapı elemanlarının kalitesi gibi standartları belirleme ve geliştirme çalışması • Çocukların Akciğer sağlığı açısından sağlıkta ve hastalıkta beslenmesinin ideale getirilmesi • Bu konuda farkındalık yaratan kampanyalar yapılması

48. 1. Okul sağlığı konusunda SB hazırladığı Okul Sağlığı kitabı doğrultusunda yeni politikaların ortaya konması (Okulda sağlık personeli vs) 2. Türkiyede okul öncesi wheezingprevalansının belirlenmesi 3. Okul öncesi vizing ayırıcı tanı ve tedavisi konusunda birinci basamağa eğitim verilmesi 4. Enfeksiyon kontrolü amacıyla polikliniklerde öksüren olgulara öncelik verilmesinin sağlanması 5. Tüberküloz tedavisi görmüşlerde KHYH olma riskinin belirlenmesine yönelik ülke çapında araştırma yapılması 6. TB Kontrol Programının ve DGT uygulamalarına diğer paydaşlarca desteklenerek yüksek tedavi başarı oranlarına sahip olunması ve dolaylı olarak sekel lezyonların en az seviyede kalmasının sağlanması

49. Pediatri çalışma grubu kurulması ve mevcut durum analizinin yapılması

50. Hedef 3: Hastalık Gelişiminin Önlenmesi 9 strateji • tütün kullanımına başlamanın ve kullananların azaltılması • çevresel tütün dumanına maruziyetin azaltılması • iç ortam hava kirliliğinin azaltılması • dış ortam hava kirliliğinin azaltılması • mesleksel risk faktörlerinin azaltılması • allerjen temasının azaltılması • çocukluk ve erişkin solunumsal enfeksiyonların önlenmesi • düzenli egzersizin özendirilmesi ve yaygınlaştırılması - • sağlıklı beslenmenin teşvik edilmesi, obezitenin engellenmesi