KAYITLI EKONOMİYE GEÇİŞTE ALINACAK TEDBİRLERİN ALT KOMİSYONU TEMEL ÇERÇEVE METİNİ

1. Vergi Konseyi KAYITLI EKONOMİYE GEÇİŞTE ALINACAK TEDBİRLERİN ALT KOMİSYONU TEMEL ÇERÇEVE METİNİ HAZİRAN, 2003

2. Vergi Konseyi MEVCUT DURUM ANALİZİ • Olumlu Yönler • Olumsuz Yönler

3. Vergi Konseyi MEVCUT DURUM ANALİZİ Çalışma Grubumuz çalışma konusu ile ilgili içinde bulunulan durumu aşağıdaki şekilde analiz etmiştir. 1- Olumlu Yönler * Kayıt dışı ekonomi ile mücadele konusunda özellikle son yıllarda toplumun tüm kesimlerinde fikir birliği oluşması * Sivil toplum örgütlerinin duyarlılığı * Medyanın vergi kayıp ve kaçaklarının üzerine ısrarla ve sistemli bir şekilde gitmesi * Maliye Bakanlığı’nın gerek merkez ve gerekse taşra teşkilatında çalışan yöneticilerinin ve personelin fedakar bir görev anlayışına sahip olmaları * VEDOP uygulamasının mevcudiyeti * Özellikle Merkezi Denetim elemanlarının ve Gelir İdaresi üst düzey yöneticilerinin yeterli ölçüde hukuk, ekonomi ve uygulama birikimine sahip olmaları

4. Vergi Konseyi MEVCUT DURUM ANALİZİ 2-Olumsuz Yönler 2.1. Yapısal Nedenler Ekonominin Gelişmişlik Derecesi • Kişi başına düşen yıllık gelir çok düşüktür. Bu düşüklük, bölgeler arası farklılıklar nedeniyle, bazı bölgelerde önemli boyutlara ulaşmaktadır . • Ekonomide kurumlaşmış işletme sayısı çok azdır. Dolayısıyla, işletmelerin çoğunda iç kontrol sistemleri bulunmamaktadır . • Ekonomide uzun yıllardır yüksek oranlı kronik enflasyon yaşanmaktadır . • Ekonomide sermaye ve para piyasalar yeterli ölçüde gelişmemiştir. • Türk halkı hala nakitle ödeme alışkanlığını sürdürmekte; Ekonomide ödemelerin önemli bir kısmı banka sisteminden geçmemekte; modern ödeme araçları (kredi kartı, çek,.. vb ) yeterince kullanılmamaktadır . • Ekonomik faaliyetlerin izlenebilmesinde en önemli Araçlar olan çek ve senet gibi belgeler yaygın olarak kullanılmamakta ya da kötüye kullanılmaktadır . • Ekonomide işsizliğin ve kayıt dışı istihdamın boyutu yüksektir .

5. MEVCUT DURUM ANALİZİ Sosyolojik Yapı • Ülkemizdeki kentleşme hızının yüksekliğine, gerekli alt yapımı oluşturulma hızı yetişememektedir . • Gelir dağılımının adaletsiz olması dikkate alındığında, düşük gelir gruplarında zaruri ihtiyaçların giderilmesi vergiden daha önemli bir unsur olmaktadır . • Toplumun önemli kesiminin sosyal güvenceleri yok denecek kadar az veya yetersizdir. Bu eksiklik, kişileri, geleceklerini bireysel olarak garantiye almaya yönlendirmektedir • Kişilerin kurallara uyma alışkanlıkları zayıftır. Psikolojik Unsurlar • Vergi sisteminin adil olmadığı konusunda kişilerde yaygın kanaat bulunmaktadır • Vatandaşlar, ödenen vergilerin hizmet olarak kendilerine dönmediğine inanmaktadırlar . • Vatandaşların büyük bir kısmı Devlete ödenen vergilerin harcanması gereken yerlere harcanmadığına inanmaktadırlar . • Bazı mükelleflerin gerçek vergilerini ödemedeki kayıtsızlıkları, diğer mükelleflerin de bu yükümlülüklerini tam olarak yerine getirmede bilinçli olarak sapmalara yol açmaktadır .

6. MEVCUT DURUM ANALİZİ 2.2.Vergi Sisteminden Kaynaklanan Nedenler Vergi Sisteminin Adil Olmaması, • Gelir üzerinden alınan vergiler beyan esasına dayanmakla birlikte, vergi tahsilatı büyük ölçüde vergi kesintisi ile sağlanmaktadır. Gelir vergisinde, beyan esasını zedeleyen götürü unsurlar (basit usul, hayat standardı esası, ...vb. yaygındır. • Emek ve sermaye gelirlerinin farklı vergilendirilmelerini öngören ayırma kuramı etkin bir şekilde uygulanamamaktadır. “Uniter vergilenme esası” politika olarak benimsenmişse de tam anlamıyla uygulamaya konulamamıştır. Asgari ücret üzerinden vergi alınırken ücret dışındaki diğer bazı gelirler yüksek istisna hadleri nedeniyle vergi dışı bırakılmaktadır. • Vergi teşvik sisteminin selektif olmaması nedeniyle, teşvikler, kendilerinden beklenen yaran sağlamadığı gibi vergi kayıp ve kaçağının kaynağı haline gelmektedir. • Ekonomide yaşanan yüksek oranı kronik enflasyon, işletmeleri, finans yapılarına göre farklı oranda da olsa olumsuz etkilemektedir. • Katma değer vergisinde farkı mal ve hizmetlere uygulanan farklı vergi oranlan verginin tarafsızlığını ortadan kaldırmaktadır . • Vergi aflarının sık sık yapılması ve devamlı surette gündemde tutulması adaletsiz vergi yapısının daha da genişlenmesine zemin hazırlamaktadır. Bu durum aynı zamanda, vergisel ödevlerini tam ve zamanında yerine getirenlerin haklı tepkilerine neden olmaktadır .

7. 2.3 Vergi Mevzuatı Dışındaki Yasal Düzenlemeler • SSK primlerinin yüksek, şahsi indirimlerin düşük belirlenmesi, kayıt dışı istihdamı artırılmaktadır . • Sınır ticaretinin kontrol altında tutulamaması, kayıt dışı üretim ve/veya ticaretin bir halkasını oluşturmaktadır. • Mali müşavirlik mesleğini ifa edenlere, hizmet verdikleri müşterileri olan işletmelerin iç kontrol sistemlerini kurma mecburiyeti getirilmemiştir • Gelir idaresi Dolaşımdaki kurum ve kuruluşlar kayıt dışılığı önlemede işbirliği içinde değildir. Bu kurum ve kuruluşların bazıları şunlardır: • Belediyeler (işyeri ruhsatı, inşaat ruhsatı bildirime yükümlülüğü, Pazar yerleri bakımından), • Borsalar, Üretici Birlikleri, Toptancı Halleri, • Tapu, • Noterler (gayrimenkul, taşıt, satış vaadi sözleşmeleri belli miktarı aşan borç-alacak ilişkileri sözleşmeleri v.b. bakımından) • Nüfus İdaresi, • TEDAŞ, • Gümrük • Sosyal Güvenlik Kuruluşları, • Akaryakıt Üretici ve Dağıtıcıları, • Odalar Bu kurum ve kuruluşların görev sahalarına ilişkin elde ettikleri bilgilerin Gelir idaresine Bildirimi konusunda yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Bu kuruluşların faaliyetleri ile ilgili düzenlemelerinin vergilendirme ile ilgili uyumu sağlanmalıdır. Bu yolla istihbarat merkezinin etkisi artırılmalıdır.

8. MEVCUT DURUM ANALİZİ Vergi sisteminin sistematiği bozulmuştur: • Vergi yasalarında, çok kapsamlı olmasa bile, her yıl değişiklik yapılmaktadır. Yapılan bu değişikliklerin bir çoğu vergi yasa maddeleri arasındaki uyumu ortadan kaldırmıştır. • Vergi sisteminde çok sayıda istisna, muafiyet ve indirimler bulunmakta, bunların hesaplanmasına ilişkin özel düzenlemeler Vergi sistemindeki karmaşıklığı daha da arttırmaktadır . • Vergi yasalarına ilişkin uygulamalara, büyük ölçüde, yasalara eklenen geçici ve ek maddeler yön vermektedir . • Özel kanunlarda Vergilendirmeye ilişkin hükümlere yer verilmektedir . Gelir İdaresi ve Vergi denetiminde yeniden yapılanma gereği: Bugünkü örgütlenme yapısıyla Gelir idaresi ve Vergi denetim birimleri kayıt dışı ekonomi ile yeterince etkin bir şekilde mücadele edebilecek durumda değildir . Vergi yargı organlarının etkin ve hazır çalışamamaktadır: • Vergi uyuşmazlıklarının çözümü uzun zaman almaktadır . • 647 sayılı Kanunun hakime verdiği takdir yetkileri nedeniyle hürriyet bağlayıcı cezalar etkin bir şekilde uygulanamamaktadır. • Vergi yargısında görev alan üyelerde mesleki uzmanlaşma eksikliğinin sıkıntıları yaşanmaktadır .

9. Vergi yasalarından kaynaklanan hususlar • Genel olarak Vergi oranları yüksektir . • Vergi kanunlarında yer alan istisna ve muafiyetlerin fazlalığı Verginin tabanının daralttığı gibi belge düzenini de etkilemektedir . • Geçmişe yürüyen veya geçmişi esas alan yasalar yürürlüğe konmaktadır . • Vergi sistemi, gerekli ve yeterli oto-kontrol mekanizmalarından yoksundur. • Verginin hukukiliği ilkesinden sık sık uzaklaşılmakta, yasalarla düzenlenmesi gereken hususlar idari düzenlemelerle yönlendirilmektedir . • Vergi yasaları, ekonomik ve ticari alanda meydana gelen gelişmeler ve yeni hukuki müesseseler için gerekli hükümlerden mahrumdur . • Farklı Vergi kanunlarında benzer konulan düzenleyen hükümler arasında paralellik bulunmamaktadır . • Katma değer Vergisinde 5 farklı oran bulunması (%1, 8, l8, 26, 40) vergi tabanı üzerinde olumsuz etkiler yaratmakta; idare ve mükellefler tarafından uygulanmasını zorlaştırmak suretiyle Verginin etkinliğini azaltmaktadır. • Maliye Bakanlığı, kayıt dışı ekonominin önlenmesi iyin verilen bazı yetkileri ya hiç kullanmamakta ya da kullanılan yetkiler etkin şekilde uygulanamamaktadır . • Uzlaşma müessesesi, Vergi kayıp ve kaçağının yaptırımı olan cezaların etkinliğini ortadan kaldıran bir yapıya bürünmüştür . • Sık sık vergi affı öngören yasalara ve uygulamalara yer verilmektedir . • Hukuksal çerçevesi oluşturulamayan elektronik ticaret vergi kayıp ve kaçağı için uygun bir zemin oluşturmaktadır.

10. OLUMSUZ YAKLAŞIMLAR • Düşük ve kötü bir dağılıma haiz bir milli gelirin olduğu bir ülkede vergilendirmenin zorlukları. • Büyük kentlerde kurumlaşmış şirketlerin azlığı, halka açıklığın az olması, dış denetimin olmaması, aile şirketleri şeklinde yapılanma. • Yüksek oranlı enflasyonun olumsuz etkileri. • Türk halkının nakit ödeme alışkanlığını sürdürüyor olması. Kredi kartı kullanımının halen yeterli seviyelerde bulunmaması. (Bunun yapılan bütün işlemlerin bankacılık sisteminden geçirilerek aşılması isteniyor.) • Erken emeklilik nedeniyle sosyal güvenlik kurumlarının üzerindeki yükün artışına paralel yükselen sosyal güvenlik kesintilerinden kaçınmak amacıyla kayıt dışı işçi çalıştırma ve buna paralel olarak diğer ticari işlemlerin de kayıt dışına çekilmesi. • Sosyolojik yapı (kentleşme hızına yetişemeyen altyapı hizmetleri) • Düşük gelire sahip insanların fatura almadığı zaman %18 eksik ödeme yapması durumunun vergi sistemine balta vurduğu. • Vatandaşlardaki “ödediği verginin kendisine geri dönmediği”, “harcanması gereken yerlere değil siyasal tercihlere yönlendirildiği” inancı. • Vergi mevzuatı dışındaki yasal düzenlemeler. (Sınır ticaretine hakim olamamak örneği verildi.) • Mali müşavirlik sisteminin hayata istenildiği şekilde geçirilememesi. • Vergi sisteminin adil olmadığı, sistematiğinin 1980’den sonra yapılan aşırı değişiklikler (aynı zamanda hukuka aykırı olmaları) nedeniyle bozulduğuna değinildi.

11. Maliye Teftiş Kurulu ile Hesap Uzmanları Kurulu’nun kendi aralarında uzlaşmaya varmaları gerektiği yönünde fikir beyan edildi. • Maliye Bakanlığı Gelir İdaresinin yeniden yapılanması gerektiği yönünde görüş bildirildi. • Mükellef ihtiyaçlarının (mükellefle birlikte çalışarak) tespit edilmesi. • Teknolojinin yaygınlaştırılması, etkin bir bilgi havuzu oluşturulması, personel reformunun yapılması, vergi dairelerindeki tüm işlemlerin formatlara sadık kalınarak yapılması, vergi inceleme birimlerinin kendi aralarında belirli konularda uzmanlaşmaya gitmeleri gerektiğine değinildi. • Mükelleflerin gerçek gelirlerinin kavranamaması yüzünden çok ciddi bir vergi direncinin oluştuğu vurgulandı. • Enflasyon muhasebesinin hayata geçirilmesinin önemli bir sorunu çözeceği vurgulandı. • Merkez Bankasının ilan ettiği reeskont faizleri ile gerçek hayattaki oranlar arasındaki farklara değinildi. • Karşılıklar konusunun 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 288’inci maddesi kapsamında çözülmesi gerektiği; bu maddenin teorik değil, uygulama maddesi olduğu belirtildi. • Bir bilgi havuzu oluşturulmasınınve tüm işlemlerin bankacılık sektöründen geçirilmesinin (çek, kredi kartı vb.) sistemde çok önemli bir değişikliğe yol açacağı savunuldu.

12. GÖRÜŞLER • Bu tür hazırlık çalışmalarında Maliye teşkilatına teknoloji sağlanması ve çalışanlarının özlük haklarının geliştirilmesi gibi para harcamayı gerektiren yönlerin her zaman atlandığı, sadece yasal/idari düzenlemeler boyutu ile uğraşıldığı; cephede çalışan insanların yeterli donanıma tabi tutulmadığı eleştirisi yapıldı. Sadece kanun değişiminin yeterli olmadığı, Bakanlığa olmazsa olmaz koşul olarak “teknolojik yatırım yapılması gerektiği iletilmeli” görüşü belirtildi. (“Yönetmek harcamakla olur.” denildi.) • Vergi dairelerinin daha compact hale getirilmesi ve işlem yoğunluğundan kurtarılması görüşüne yer verildi. • Çözümün kayıt dışı kalmanın avantajlarının azaltılması ve maliyetlerininartırılmasından geçtiği vurgulandı. • Kayıt dışı istihdamın kendisini fonlamak adına kayıt dışı ekonomiyi getirdiği, bunun için öncelikle kayıt dışı istihdamın ele alınması gerektiği vurgulandı. • Bu görüşe karşılık olarak kayıt dışı ekonomiyi kayıt içine almayı siyasilerin mi, ekonomik sistemin mi istediğinin saptanmasının gerektiği ve ne yapılırsayapılsın öncelikle düzenlemelerin hukuksal olarak güvenli ve istikrarlı olduğuna mükelleflerin inandırılması gerektiği vurgulandı. • Bankacılık sisteminin denetlenmediği vurgulandı. (Örnek olarak bankacılık sisteminin tüm hesapları aile bireyleriarasında 12 milyara göre dağıtması gösterildi.) • Her vergi dairesinin ayrı bir Maliye Bakanlığı gibi davrandığı, aynı konulara farklı cevap verdiği gibi sorunlara değinildi. Yukarıdan aşağı değil de aşağıdan yukarı yapılanmanın gerekliliğine değinildi. Hazırlık yapılırken katılımcı demokrasi uygulanması gerektiği, ilgili kuruluşlara danışılması gerekliliğine değinildi.

13. Devlet personel rejimi ile ilgili düzenleme yapılmasının zorluğuna değinildi. • Kayıt dışı faaliyet gösterdiği tespit edilen mükelleflerin sadece usulsüzlük cezası ile cezalandırıldığı, bunun da caydırıcı olmadığı vurgulandı. • Kayıt dışı faaliyet gösterenleri saptamakla işin bitmediği, ikametgah değişiklikleri nedeniyle bu kişilere ulaşılması probleminin varlığına değinildi. • Vergi dairelerinin bankalar gibi şube şeklinde küçük birimler halinde yaygın yapılanmasının daha etkin takip ve denetim sağlayacağı görüşü ileri sürüldü. Karşı görüş olarak vergi dairelerinin belli noktalara toplamasının fakat tahsilat ve denetimin ayrı ekiplerce yapılması ileri sürüldü. • Yeminli müşavirler odalarının denetim anlamında sisteme katkılarının önemi vurgulandı. • Ödemelerin bankalar aracılığıyla yapılmasının maliyet artırdığı bu nedenle çek yaprağı maliyetinin olmaması, havale masrafı üzerinden alınan BSMV’nin KDV’den indirilmesi gerektiği ileri sürüldü. • Çalışan ve üreten ekonomide (emek yoğun yatırımlarda) işçilik ve muhtasarda indirilmiş oran uygulamasının kayıt dışını azaltacağı görüşüne yer verildi. • Vatandaşlık, vergi ve seçmen numarasının tek bi,r numara haline getirilmesi önerildi.

14. Önerilerin ekonomiye uygun olması gerektiği; irrasyonel, gayri ekonomik önerilerin hayata geçirilmesinin imkansızlığı vurgulandı. • Çıkar çakışması yaratılması ve bunun bir otokontrol aracı haline getirilmesi gereği vurgulandı. • Damga vergisi ve harçlardan kaçınmak için işlemlerin kısmen ya da tamamen kayıt dışı kaldığı, damga vergisi ve harçların kaldırılmasının kayıtdışı ekonomi ile mücadelede imkan yaratacağı ileri sürüldü. • Gecikme faizi ve gecikme zammının faiz olarak alınması gerekirken yüksek oranlar uygulanmak suretiyle kısmen faiz kısmen ceza olarak uygulandığı, sistemin TEFE’ye bağlanmasının gerekliliği vurgulandı. • Kayıt dışı ekonominin reel hayatta bıraktığı izlerin takip edilerek kolaylıkla bulunabileceği ileri sürüldü. • Tüm istisna kazançların beyan edilerek ekonomik faaliyetlerin kayıt altına alınması, ancak belirli hadlerin altında kalan gelirlerin vergilendirilmemesi uygulamasına devam edilmesi, fakat istisnadan yararlanmanın beyan şartına bağlanması ileri sürüldü. • Her türlü işlemlerin bankacılık sektöründen geçmesi ile ilgili düzenlemelerin özel hukuk dallarında yapılmasının gerekliliği vurgulandı. • Bankadan ödenmeyen KDV’nin indirilemeyeceği konusunun hukuki boyutunun değerlendirilmesi önerildi.

15. 3-Dünya Trendleri, Ülke Uygulamaları ve Gelecek Tasarımı Dünyada Kayıt Dışı Ekonomi Kayıt dışı ekonomi dünyanın pek çok ülkesinde görülen bir olgudur. Bazı seçilmiş ülkelerin kayıt dışı ekonomi verilerinin yer aldığı aşağıdaki Tablo bu durumu açıkça ortaya koymaktadır. Ülkeler Kayıt Dışı ekonomi/Ekonomi - Japonya, İsviçre, ABD, Avusturya % 8 – 10 - Nijerya, Mısır % 68-76 - Guetamala, Peru, Panama % 40 – 60 - Tayland % 70 - Sri Lanka, Malezya, G.Kore % 38 – 50 - Hong Kong, Singapur % 13 - Macaristan, Bulgaristan, Polonya % 28-43 - Romanya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti % 9-16 - Gürcistan, Azerbaycan, Ukrayna, Belarus % 28-43 - Rusya, Litvanya, İspanya, Belçika, Portekiz % 20-27 - Yunanistan, İtalya, İspanya, Belçika, Portekiz % 24-30 - İsveç, İrlanda, Norveç, Danimarka, Fransa, Hollanda, Almanya, İngiltere % 13-23 - Gelişmişlik Ülkeler Ortalaması % 15 - Gelişmekte Olan Ülkeler Ortalaması % 30 • Kaynak : Journal of Economics Literature, Mart 2000

16. Dünyada kayıt dışı ekonomi verileri ( oranları), ülkelerin kayıt dışı ekonomi büyüklüklerinin Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) değerlerine oranlanmasıyla hesaplanmaktadır. Bu şekilde hesaplanan verilerin kullanıldığı alanlardan biri de ülkeler arasında kayıt dışı ekonomi bakımından yapılacak kıyaslamalardır . • Kayıt dışı ekonomi oranlan bakımından dünyaya bakıldığında hemen hemen her ülkenin farklı oranlarda da olsa kayıt dışı ekonomiye sahip oldukları görülmektedir. Tablo: l 'de verildiği üzere Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, İsveç ve Singapur gibi gelişmiş ülkelerde kayıt dışı ekonomi oranlan % 8 ila % l5 arasındadır. Ancak vergi ve sosyal güvenlik yüklerinin % 70'lere ulaştığı İtalya ve İspanya gibi ülkelerdeki kayıt dışı ekonomi oranlan % 24-30 gibi daha yüksek bir aralıkta değişme göstermektedir. Bu farklılıklara karşı genel olarak gelişmiş ülkelerdeki ortalama kayıt dışı ekonomi oram % l5 civarında bulunmaktadır. • Uzak Doğu Asya ülkelerinden Sri Lanka ve G. Kore'de % 38-50, Macaristan, Bulgaristan ve Polonya gibi eski doğu bloku ülkelerinde ise % 28-43 arasında kayıt dışı ekonomi değerleri mevcuttur. Diğer yandan Nijerya, Mısır ve Tayland gibi ülkelerde kayıt dışı ekonomi büyüklüklerinin bu ülkelerin 'resmi ekonomilerinin' (GSMH) yaklaşık % 70'lerine ulaştığı görülmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde ortalama kayıt dışı ekonomi oram ise % 30 civarında seyretmektedir.

17. Türkiye'de Kayıt Dışı Ekonominin Boyutu • Niteliği gereği kayıt dışı ekonomiyi tam olarak ölçmek mümkün değildir. Bununla birlikte, kayıt dışı ekonominin boyutu dünya uygulamalarında olduğu gibi değişik yöntemlerle tahmin edilmeye çalışılmaktadır. Bu tahminlerde, hane halkı, işyeri, vergi... v.b. anketlerle doğrudan ölçme yöntemleri, çeşitli kaynaklardan elde edilen veriler arasındaki farklılıkların tespiti, vergiler üzerindeki örnek denetim yöntemleri, parasal göstergeler yöntemi... v.b. dolaylı ölçme yöntemleri kullanılmaktadır . • Bugüne kadar, doğrudan ve dolaylı ölçme yöntemleri kullanılarak Türkiye' deki kayıt dışı ekonominin boyutları konusunda tahminler yapılmıştır. Bu tahminlerde, kayıt dışı ekonominin boyutları, ölçüme tabi tutulan yıl, kullanılan yöntem ve ölçümüyapan araştırmacıyla göre farklılıklar arz etmektedir. Kuşkusuz tahminlerin güvenilirliği, tahminlerde kullanılan veriler ve yapılan varsayımların doğru ve gerçekçi olmasına bağlıdır. • Türkiye’de kayıt dışı ekonominin boyutlarına ilişkin olarak yapılan tahminler aşağıda bir tablo halinde özetlenmiştir.

18. AraştırmacılarTahmin YöntemleriYılıGSMH’ya %’si D. Hakioğlu Parasalcı Yaklaşım 1984 137,800 - Ekonometrik T. Derdiyok Parasalcı Yaklaşım 1984 27,300 Koçoğlu Duyarlılık Analizi 1987 19,600–26,500 T. Derdiyok Vergi Yaklaşımı 1989 46,940 D. Hakioğlu Ekonometrik 1989 18,000 A.F. Özsoylu GSMH Yaklaşımı 1990 7,500 Parasalcı Yaklaşım - Sabit Oran Yaklaşımı 1990 11,500 - İşlem Hacmi Yaklaşımı 1990 11,500 Z. Kasnakoğlu Parasalcı Yaklaşım 1990 7,748 - Ekonometrik 9,338 (Varsayımlardaki farklılıklara göre) 7,224 9,069

19. AraştırmacılarTahmin YöntemleriYılıGSMH’ya %’si T. Derdiyok Vergi Yaklaşımı - Vergi İnceleme 1991 40,400 - En düşük vergi oranı 1991 7,780 - Sıfır vergi oranı 1991 26,200 A. Temel Harcamalar Yaklaşımı 1991 1,500 B. A. Timtek Vergi Yaklaşımı 1991 16,400 K. Yazıcı Parasalcı Yaklaşım 1991 1,910 - Sabit Oran Yaklaşımı 1991 1,910 - İşlem Hacmi Yaklaşımı 1991 1,910 - Ekonometrik 1991 7,780 O. Altuğ Kayıt Dışı Ücret Yaklaşımı 1992 35,000 Ilgın Ekonometrik 1992 45,300-53,900 Ilgın Nakit Oranı 1993 54,300 Yamak Ekonometrik 1994 10,000 Z. Kasnakoğlu Nakit Oranı 1997 30,000-61,000 Ekonometrik 1997 9,000-13,000

20. Vergi Konseyi ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Mevcut durumun olumlu yönleri de kullanılmak suretiyle olumsuz yönlerinin giderilmesi için Çalışma Grubumuz aşağıda yer alan stratejilerin hedeflenmesini önermektedir. 0. Öneri : Toplumsal Mutabakat Sağlanmalıdır. 1. Öneri : Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadelede Etkinlik ve Politika İlkeleri Saptanmalıdır. 2. Öneri : Stratejik Eylem Planı Hazırlanmalıdır. 2.1. Acil Eylem Planı Hazırlanmalıdır. 2.2. Uzun Vadeli Eylem Planı Hazırlanmalıdır. 3. Öneri : Devlet Politikası Olarak Benimsenmelidir. 4. Öneri : Gelir İdaresinin Reorganizasyonu ve Vergi Denetimini Etkinleştirme (2. Grup) 5. Öneri : Vergi Kanunlarının Yeniden Düzenlenmesi ve Gerçek Gelir Üzerinden Vergi Alınması (3. Grup) 6. Öneri : Teknolojinin Yaygınlaştırılması. (5. Grup)

21. Vergi Konseyi ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 1. Öneri : Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadelede Etkinlik ve Politika İlkeleri Saptanmalıdır. Dünyada her ülke kayıt dışı ekonomi bakımından farklı koşul vegerçekleresahiptir. Bir ülke açısından ifade edilebilecek bir durum bir başka ülke açısından değerli olmayabilmektedir. Bu durum kayıt dışı ekonomiyle mücadelede ülke gerçeklerinin göz önünde bulundurulmasını gerekli kılmaktadır. Aksi halde alınacak önlemlerin etkinliğini sağlamak güç ya da imkansız olabilecektir.. Öte yandan kayıt dışı ekonominin aşağı çekilme sürecinde çok sayıda karmaşık değişkenle (alınacak önlemlere karşı baskı gruplarının tepki ve dirençleri gibi) karşılaşılacağı da bir gerçektir. Sağlanacak etkinliği ısmarlayabilecek bu tür değişkenlerin de önceden (başlangıç aşamasında) belirlenmesi gerekli olmaktadır. Sonuç olarak kayıt dışı ekonomiyle mücadelede etkinliğin sağlanmasında alınması lazım gelen önlemlerin neler olduğu kadar bu önlemlerin uygulamaya geçirilmesi de önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bakımdan mücadeleye girişmeden önce uygulamaya yönelik ilke ve esasların ülke gerçekleri bakımdan belirlenerek belli bir politikanın oluşturulması gereklidir.

22. Vergi Konseyi ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 2. Öneri : Stratejik Eylem Planı Hazırlanmalı : Kayıt dışı ekonomiyle mücadelede hangi önlemlerin, ne zaman ve ne şekilde uygulamaya sokulacağını önceden ortaya koyan stratejik bir eylem planı hazırlanmalıdır. Böyle bir eylem planıyla ulaşılması gerekli kayıt dışı ekonomi hedefi belirlenmeli, bunu sağlayabilecek önlemlerin neler oldukları ortaya konulmalı ve önlemlere ilişkin uygulama öncelikleri oluşturulmalıdır. Olası zorluk ve sınırlamalar öngörülüyorsa bunlar da eylem planında dikkate alınmalıdır. Erişilmesi istenen kayıt dışı ekonomi büyüklüğüyle ilgili hedefler kıs ve uzun vadeli olarak ortaya konulduktan sonra mümkün olabildiği ölçüde realize edilen sonuçlarla kıyaslanabilmelidir. Bu şekilde hazırlanan eylem planı ise belli bir stratejiye dayalı olarak yürütülmelidir.

23. Vergi Konseyi ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 2.1. Öneri : Acil Eylem Planı Hazırlanmalıdır. • Gelir Vergisi tarifesi, ilk dilimi yıllık asgari ücret tutarından ve oranı da % 5 den başlamak ve en üst dilimi de % 40 olmak üzere, artan Oranlı olarak yeniden düzenlenmelidir. • Gelir vergisi tarifesi tek olmalı, ancak emek gelirleri için (serbest meslek kazançları dahil) asgari gider indirimi ve her mükellef için genel indirim (belgelendirilmek koşuluyla) günün şartlarına uygun olarak belirlenmelidir • Vergilemede enflasyon sorun olmaktan çıkarılmalıdır. • Yatırım indirimi selektif bir teşvik aracı olarak görülmeli, diğer istisna ve muafiyetler de bu çerçevede fayda-maliyet analizine tabi tutularak gözden geçirilmelidir. İstisna ve muafiyetler nedeniyle ortaya çıkan kayıpların yıllık tutarları türlerine göre hesaplanmalı ve kamuya açıklanmalıdır. • Vergi stopajına ilişkin hükümler karmaşıklığı giderecek şekilde açık ve net olarak düzenlenmeli ve stopaj oranlan adaletsizliği ortadan kaldıracakbiçimde belirlenmelidir. Stopaj suretiyle vergileme asgari seviyede tutulmalıdır.

24. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ • Katma değer vergisinde oran farklılıkları kaldırılmalı, (biri düşük diğeri normal oran olmak üzere) en fazla iki oran belirlenmelidir. KDV'ndeki yüksek oranların uygulandığı mallarla diğer tüketim vergilerini bir vergi yapısı içinde birleştirecek Özel Tüketim Vergisi Kanunu çıkarılmış olup yaygın ve etkin bir şekilde uygulanması sağlanmalıdır. • Özel Tüketim Vergisi, ekonomik faaliyetleri kayıt altına almayı teminen tek aşamalı bir şans vergisi olarak düzenlenmeli kapsamına alınacak mal ve hizmetlerde belirli özellikler aranmalıdır. Böyle olması gerektiği halde Türkiye’de ÖTV bir KDV Kanunu gibi yasalaştırılmalıdır. Oysa Özel tüketim vergisi, kaçakçılığı yapılamayan ya da karaborsada olmayan ürünlerle sınırlandırılmalı, diğer yandan yüksek vergi oranı nedeniyle yurda kaçak olarak görülebilecek ve kayıt dışı olarak nakit karşılığı ücret artırabilecek ürünler (mücevher ve saatler gibi) kapsama dahil edilmemelidir . • Vergi sisteminde yer alan götürülükler (götürü gelir, götürü gider vb) asgariye indirilmelidir. • Zirai kazançları vergileme sistemi gözden geçirilmeli, kayıt dışı ekonomiyi besleyen yönleri için önemler alınmalıdır. • Mali afların çıkarılmaması anayasal bir hüküm haline getirilmelidir . • Gelirin ve vergi matrahlarının izlenmesi ve gerçek tutarlarının kavranması için oto-kontrol müesseseleri uygulamaya konulmalıdır.

25. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ • Vergi sistemine ilişkin temel değişmez tercihler yap1lmah ve buna ilişkin politikalar oluşturulmalıdır. Vergi yasaları sık sık değiştirilmemeli, olağanüstü durumlar hariç, mükellefe ciddi yükümlülük getiren yasal düzenlemelerin, Resmi Gazete'de yayımlandıktan en az bir yıl sonra yürürlüğe girmesini sağlayan genel bir anlayış benimsenmelidir . • Vergi sisteminde yer alan indirim, istisna ve muafiyetler tekrar gözden geçirilerek asgariye indirilmelidir. • Vergi yasalarında yer alan geçici maddeler g6zden geçirilerek geçici olma niteliğini kaybeden maddeler devamlı hale getirilmeli ve geçici maddelere mümkün olduğunca az yer verilmelidir • Gelir idaresi, yargıya giden uyuşmazlıkları azaltmak için gayret göstermeli ve gereken tedbirleri almalıdır. • Vergi yargısında, meslekten hukukçu üyelerin yanında, vergi ve vergi denetim nosyon ve tecrübesine sahip en az bir üyeye de yer verilmelidir. • ‘Bilirkişilik' kurumu gözden geçirilerek yeni baştan düzenlenmelidir. • Defter ve belge kaybında kayıp (zayi) belgesi almak için açılan nizasız (hasımsız) davalar nizalı hale (hasımlı) getirilmeli; defter ve belgelerini zayi eden kimselerce açılacak davalarda Maliye Bakanlığı hasım gösterilmelidir.

26. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ • VUK Mük. Md. 257/2 de yer alan ve nakit hareketlerinin izlenmesine imkan veren hüküm uygulamaya geçirilmelidir. • Vergi kimlik numarasının yaygınlaştırılmasının yanı sıra mükelleflerin belli tutan aşan ödeme veya karşılığındaki mal ve hak iktisaplarının bu kimlik numaralan dahilinde gerçekleştirilmesi sağlanmalı; bu yolla toplanan bilgileri gereği gibi değerlendirecek sağlıklı bir alt yapı kısa zamanda oluşturulmalıdır. Ayrıca, vergisini tam ve zamanında ödeyenlerin desteğinin alınması bakımından, bu uygulamada bu kesimin hedef alınmadığı, aksine böyle bir uygulamanın üzerlerindeki vergi yükünün azalması bakımından kendi yararlanma olduğu konusunda aydınlatmalıdır. • Kayıt dışı ekonomi ile ilgili mücadelenin alt yapısı sağlam bir şekilde oluşturulmalı ve vergi oranlan yıllar itibariyle kademeli olarak düşürülmelidir. Optimum vergi oranının kaç olması gerektiği iyi hesaplanmalı ve oran düşürülmesine ilişkin program önceden ilan edilmelidir. Güven tesisini olumsuz etkileyeceğinden, oran düşürülmesi programından geriye dönüş asla yapılmamalıdır . • Vergiye tabi gelirin tespitinde beyan edilen matrahın belli bir yüzdesi ile sınırlı olarak özel harcamaların ( eğitim ve sağlık harcamaları gibi) beyanname üzerinden indirilebilmesine izin verilmelidir.

27. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ • Finans ve ticari alanda görülen yeni enstrümanlar işin vergilendirmeye ilişkin hükümler vergi yasalarına konulmalıdır. • Belge düzenindeki zaafiyetleri azaltmak işin, ücretlilere uygulanan özel gider indirimi aylık esasa dönüştürülmeli; buna uygun olarak iade kapsamı yeniden gözden geçirilmelidir . • Belli tutan aşan ödemeler mutlaka bankalar (finans kurumları dahil) üzerinden geçirilmelidir. • Alışverişlerde kredi kartı ve çek gibi modern ödeme araçlarının kullanımı yaygınlaştırılmalıdır. • Hamiline yazılı çek, senet ve hisse senedi gibi menkul değerler nama yazılı hale getirilmelidir. • Kayıt dışı istihdamın azaltılması için SSK prim ve oranları düşürülmelidir.

28. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 2.2. Öneri : Uzun Vadeli Olanlar • Temettü üzerine kurumlar vergisi dahil vergi yükünün gelir vergisi tarifesindeki azami vergi yükünü aşmaması sağlanmalıdır . • Vergi yasalarındaki hükümler dışında diğer yasalarda vergilendirmeye ilişkin hükümler getirilmemelidir . • Vergi yasaları tümüyle gözden geçirilerek dil, ifade ve hükümler bakımından var olan olumsuzluklar giderilecek ve yanlış anlamalara imkan vermeyecek şekilde yeniden yazılmalıdır . • Yapılacak düzenlemelerde AB vergi mevzuatına uyumluluğun sağlanması da göz önünde bulundurulmalıdır . • Vergi yargısında uyuşmazlıkların çözümü hızlandırılmalı bu çerçevede uyuşmazlıkların öncelikle idari kademelerde çözülmesini sağlayıcı düzenlemeler yapılmalıdır. • Vergi yargısında hürriyeti kısıtlayıcı cezaların uygulanmasına sağlayacak tedbirler alınmalıdır

29. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ • Uzlaşma müessesesi caydırıcılığı önleyen bir yapıdan kurtulmalıdır . • Kısa vadede olmasa bile hiç olmazsa uzun vadede, vergi aflarının yasalaşmasını engelleyen anayasal hüküm getirilmelidir. • Vergi kimlik numarasal vatandaşlık numarasal dahil çeşitli kurumlarca verilen numaraların kullanımı MERNİS projesiyle entegrasyonu sağlanmalıdır. • Kayıt dışı ekonomi ile etkin bir şekilde mücadele edilebilmesi için Gelir idaresi ile vergi denetiminin yeniden yapılandırılması zorunludur .

30. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 3.Öneri : Devlet Politikası Olarak Benimsenmeli : Kayıt dışılıkla mücadele mutlak anlamda bir devler politikası olarak benimsenmelidir. Ancak bu takdirde mücadele uzun dönemli, kararlı, sürekli ve etkin bir biçimde yürütülebilecektir. Bu ilkenin; aynı zamanda mücadelenin genel kapsamı bakımından tutarlılık ve istikrarı sağlayacağı da açıktır. Örneğin Türkiye’de vergi kimlik numarası uygulaması kayıt dışı ekonomiyle mücadelenin önemli araçlarındandır. Başarıya ulaşılması bakımından bu uygulamanın benzer kararlılıkla takip eden yönetimlerce de yürütülmesine gereksinim bulunmaktadır. Bu ve benzer durumlar bir ülke gerçeği olarak mücadele gerekliliğinin, parti programı ya da hükümet politikası biçiminde olmaksızın devler politikası olarak benimsenmesine bağlı olmaktadır.