LİPİDLER Emilim-Sindirim ve Transport

1. LİPİDLER Emilim-Sindirim ve Transport Prof.Dr.M.Ferit GÜRSU F.Ü.Tıp Fak.Tıbbi Biyokimyaimya Anabilim Dalı (E-mail: mfgursu@firat.edu.tr)

2. Lipidlerin sindirimi 1.Lingual Lipaz (mide) 2.Gastrik Lipaz (mide) 3.Pankreatik Lipaz (pankreas) +KOLİPAZ 4.Kolesterol esteraz ve Fosfolipaz A2 (pankreas) enzimleri 5.Safra Tuzları (ince bağırsak)ve bağırsağın mekanik karıştırma etkisi 6.Kolesistokinin=pankreozimin ( bağısak endokrin hücreleri) Safra salgısı ve pankreas enzimleri + Mide motilitesi - 7.Sekretin ( bağırsak endokrin hücreleri) Pankreas bikarbonat salgısı + LİPİDLERİN SİNDİRİM VE ABSORBSİYONU

3. Portal dolaşım FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA Gastrik lipaz <12C FFA FFA FFA A FFA Lingual lipaz

4. FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA Safra tuzları

5. FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA

6. Kolipaz Pankreatik lipaz FA FFA 2 mol serbest yağ asidi FA FFA FA 1 mol MAG

7. Yağ asidi OH Kolesterol esteri Kolesterol Kolesterol ester hidrolaz FFA

8. Fosfolipaz A2 FFA FA FFA FA PO4 Alkol GLİSEROL BAZI Lizofosfolipaz

9. <12C Portal dolaşım Emilim duodenum ve jejenumda pasif difüzyonla olur ENTEROSİT FFA FFA FFA FFA A FFA FFA FFA FFA FFA Emilim öncesi 2. kez emülsifikasyon gerekmez

10. OH Kolesterol FFA MAG 12C ENTEROSİT FFA FFA FFA FFA FFA Emilim duodenum ve jejenumda pasif difüzyonla ve Na’a bağlı kotransportla olur Emilim öncesi 2. kez emülsifikasyon gerekir

11. OH Kolesterol FFA >12C FFA MAG

12. Açil-KoA sentetaz AÇİL-KoA FFA KoA ATP AMP FFA KoA FFA FFA Açil transferaz FFA MAG

13. Yağ asidi OH Kolesterol esteri Kolesterol AÇİL-KoA Açil transferaz KoA

14. SİSTEMİK DOLAŞIM-SOL SUBCLAVİAN VEN LENFATİK DOLAŞIM Apoprotein B48 barsak mukoza hücrelerinde sentezlenen bir proteindir. Eğer bu proteinin sentezlenmesinde bir problem olursa ŞL’la barsak mukoza hücrelerinde birikir ve konjenital abetalipoproteinemi hastalığı oluşur. A A

15. Ko-lipaz ve Lipaz Ko-lipaz, misellerin iç yüzüne bağlanır ve lipazın yüksek affinite ile bağlanabileceği bir yer oluşturur Lipaz, kolipazla 1/1 oranında bağlanır ve yağ damlacıklarını hidroliz eder

16. Fosfolipaz A2 fosfolipidlerden yağ asitlerini ayırır

17. Kolesterol esteraz kolesterol esterlerini parçalar

20. Besin lipidleri mideden duedonuma geçtiğinde hepatokinin (KCde safra yapımını uyaran) ve kolesistokinin (safra kesesinin boşaltılmasını uyaran) hormonlar yardımıyla lipidlerin sindirim ve emiliminde kullanılmak üzere safrayı ince bağırsağa boşaltmaktadır.Kimus içinde bulunan yağ asitleri, monoaçil gliseroller, peptonlar, peptitler ve kalsiyum iyonu da, ince bağırsaktaki mukoza hücrelerini uyararak kolesistokinin salgılatırlar.Kolesistokinin de hem pankreastan enzimce zengin sıvı hem de ince bağırsağa safra salgılanmasını uyarır.

21. Mideden gelen kimus etkisiyle duodenum lümeninde pH 4,5’ in altına düşünce duodenumdaki mukoza hücrelerinden sekretin salgılanır. Sekretin de pankreastan bikarbonatca zengin sıvı salgılanmasını uyarır.

25. Lingual Lipase STEP 1 Gastrik Lipase Lipidlerin sindirim ve emilimi Lipids: Triaçilgliserol Kolesterol esterler Fosfolipidler MİDE STEP 2 Pankreas enzimleri: Lipaz (+kolipaz) Kolesterol esteraz Fosfolipaz A2 İNCE BARSAK PANKREAS STEP 4 Emülsifikasyon STEP 3 Karaciğer safra asitleri yapar ince barsağa gönderir KC STEP 5 Şilomikronlar lenfatik sisteme karışır

32. Şilomikronlar HDL den Apo CII ve Apo Eyi alır CE CE CE CE CE E CE CE E CE CE C E C Şilomikron artıkları KC ‘e taşınır E C E E E KC reseptörleri apo E yi tanır Kolesterol KC de yapılır ya da depo edilir Şilomikronlar lipoprotein lipaz ile dokulara trigliserid verir Lenf sistemi İnce barsak non-hepatikdokular ApoB48 Şilomikronlar ile birleşir KC Eksojen lipid transportu

33. VLDL tıpkı şilomikronlar gibi HDL den apo CII ve apo E alır VLDL KC’de sentez edilen apoB100 ile birleşir CE CE CE CE CE CE C E C E CE C E C E Safra asitleri Dokulardan alınan serbest kolesterol LDL yi oluşturur LDL apoB100 ler vasıtasıyla tanınır Apo E reseptöre bağlanır B B B B B B B B B B B Lipoprotein lipaz ile dokular TG ihtiyacını karşılar non-hepatikdokular KC İhtiyacı olan dokulara kolesterol verilir HDL scavenges kolesterol Endojen lipid transportu.

34. Lipoproteinlerin lipid, protein ve kolesterol içerikleri

35. Eksojen Lipid Transportu

36. Endojen Lipid Transportu

37. Ters Kolesterol Transportu

38. dietary fat Şilomikron artıkları şilomikronlar liver lipoprotein lipase fatty acids

39. lipoprotein lipase Insulin hormone-sensitive lipase liver TG VLDL carbohydrate fatty acid + fatty acids +

41. ÖZET • Yeni doğanlarda; kısa ve orta zincirli yağ asitleri içeren yağlar gastriklipaz ve dilin gerisindeki bezlerden sağlanan linguallipaz ile parçalanır. • Lipidler suda çözünmediklerinden enzimatik hidroliz emülsifikasyon ile olur.Emülsifikasyon ile lipid damlacıklarının enzim (pankreatiklipaz) ile temas yüzeyi artar. Emülsifikasyonda etkin güç safra asitleridir. • Diyetteki TAG, kolesterol esterleri, fosfolipidlerpankreatik enzimler ile enzimatik olarak yıkılırlar.

42. Hidroliz işlemi hormonal olarak kontrol edilir.Mukoza hücreleri küçük peptid yapılı kolesistokinin ve sekretin salgılar. • Kolesistokinin safra kesesinin kasılmasına ve safra salgılanmasına ve pankreasın ekzokrin hücrelerine etki ederek pankreatik enzimlerin salgılanmasına neden olur. • Kolesistokiningastrikmotiliteyi azaltır. Gastrik içeriğin ince bağırsağa geçişini yavaşlatır. • Sekretin ince bağırsakta düşük pH içeriğine (kimus sıvı) yanıt olarak pankreasdanbikarbonatca zengin sıvı salınımına sebep olur. Böylece asidik kimus nötralize olur. Enzimlerin aktivasyonu artar. • Pankreatiklipaz TAG lara etki ederek 2-monoaçilgliserolleri meydana getirir. Kolipaz ; pankreatiklipazın aktivitesi için gereklidir. Kolipaz pankreastan salgılanarak lipazı yağ-su arasında tutar ve lipazın dayanıklılığını arttırır. • Kolesterol esterleri pankreatik kolesterol esteraz , fosfolipidler önce fosfolipaz A2 daha sonra lizofosfolipazlar tarafından yıkılarak absorbe edilir. • Pirimer yıkılım ürünleri; serbest yağ asitleri, serbest kolesterol, 2-monoaçilgliseroller (%70-80) ve gliserilfosfokolinlerdir.

43. Yağ asitleri yağ açil CoA sentetaz (tiokinaz) ile aktif formuna dönüştürülürler. Yağ asit CoA deriveleri intestinal mukoza hücrelerinde 2-monoaçilgliseroller ile enzimatik (açiltransferazlar) TAG lara dönüşürler. • İntestinal mukoza hücrelerine giren tüm uzun zincirli (12 C dan büyük) yağ asitleri TAG sentezinde kullanılır. • Kısa ve orta zincirli (12 C ve daha küçük) yağ asitleri misellerin yapılarına girmedikleri gibi~ yağ asiti CoA derivelerine dönüşmezler, bunlar portal dolaşıma salınır, serum albumini ile karaciğere taşınırlar. • Çoğu TAG olan şilomikronlar; ekzojen kaynaklı TAG ların diğer dokulara (kas, yağ dokusu, KC ve böbrek) taşınımında kullanılır.

44. Şilomikron metabolizması

45. VLDL, LDL metabolizması

46. HDL metabolizması