PRAWO CYTATU W FILMIE

1. PRAWO CYTATU W FILMIE Plus CAMERIMAGE FORUM 2008 X Muza a Temida Łódź, 3 grudnia 2008 r. Lucyna Sas-Swadźba radca prawny

2. Prawo cytatu ”Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości” art. 29 ust. 1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

3. Cytat Przytoczenie w dziele własnym w całości lub w części cudzej pracy bez wprowadzania żadnych zmian.

4. Otwarty katalog dzieł w których może być stosowany cytat - dzieła piśmiennicze (literackie, poezja, publicystyczne, prezentacje multimedialne, strony WWW etc.)- naukowe,- plastyczne,- muzyczne,- audiowizualne, w tym filmowe

5. Warunki jakie muszą zostać spełnione dla skorzystania z prawa cytatu • Stworzenie własnego utworu stanowiącego samoistną całość, • Zachowanie podrzędnej roli cytatu w stosunku do stworzonego utworu, • Korzystanie z cytatu w celu: wyjaśniania, analizy krytycznej, nauczania, lub gdy przemawiają za tym „prawa gatunku twórczości”, • Prawidłowe oznaczenie cytatu, • Zakaz naruszania normalnego korzystania z utworu lub godzenia w słuszne interesy twórcy.

6. Cytat jest dozwolony: tylko w utworze stanowiącym samoistną całość Utwór - każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia Jeśli brak własnej twórczości, to brak również uzasadnienia ograniczania cudzych praw autorskich.

7. Dopuszczalna wielkość cytatu Brak możliwości stworzenia - ze względu na różnorodność stanów faktycznych - ogólnej reguły, określającej proporcje utworu przejmowanego do utworu własnego. • brak definicji w przepisach i orzecznictwie sądowym, • indywidualny kontekst i cel zamieszczenia cytatu decydujące dla oceny dozwolonej wielkości cytatu, • zakaz przejmowania cytatu o rozmiarze prowadzącym do reprodukcji dzieła.

8. Tomasz Sarnecki 1989

10. „Przytoczenie cudzego utworu nawet w całości jest dozwolone, jeżeli następuje w celu określonym w art. 29 ust. 1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.), o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przy czym przytaczany utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu twórczości własnej, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne dzieło.” Orzeczenie SN z 23 listopada 2004 r., I CK 232/04, OSNC 2005, nr 11, poz. 195

11. Cel cytatu Wyjaśnianie i nauczanie • cytat ma służyć przekazaniu informacji, przedstawieniu poglądów, poparciu własnych argumentów, wytłumaczeniu przeprowadzanych wywodów, • cytat nie może eliminować potrzeby zaznajomienia się dziełem, z którego pochodzi, • cytat nie może być zamieszczany w celu oszczędzenia sobie wysiłku.

12. Analiza krytyczna Zamieszczenie cytatu umożliwia odbiorcy recenzji, krytyki czy analizy zapoznanie się z analizowanym dziełem lub jego fragmentem w celu zrozumienia jego krytyki.

13. Prawa gatunku twórczości Cytat możliwy w przypadku samodzielnej twórczości nawiązującej w sposób jednoznaczny do cudzego dzieła – konieczność wykazania, że cytat jest niezbędny do osiągnięcia zamierzonego efektu twórczego a pomiędzy cytatem i tworzonym utworem występuje uzasadniony twórczo związek.

14. Cytat uzasadniony prawami gatunku twórczości - parodia, pastisz, karykatura polityczna, • kolaż, grafika użytkowa, tkanina artystyczna, • cytat jako motto, • cytat jako „upiększenie tekstu” w dziełach literackich i poezji, • cytat jako zwiększenie atrakcyjności własnego przekazu, • cytat w wariacji muzycznej opartej na motywie cudzego utworu, • sampling, • cytat w utworze reklamowym, • found footage film.

15. Oznaczenie cytatu „Można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości. Twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia, chyba, że ustawa stanowi inaczej” art. 34 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

16. Wymogi prawidłowego oznaczenia cytatu • sposób oznaczenia cytatu musi zapewniać jego rozpoznawalność (np. ujęcie cytatu w cudzysłów, oznaczenie go innym kolorem lub przypisem), • w przypadku anonimowego opublikowania utworu podanie informacji, że cytat pochodzi od anonimowego twórcy, • podanie źródła (tytuł całego utworu, lokalizacja utworu: tytuł i nr czasopisma, podanie nadawcy, miejsca wystawienia, adres strony WWW, etc.), • istniejące zwyczaje a oznaczenie cytatu, • przesłanka „uwzględniania istniejących możliwości” (cytat muzyczny, cytat plastyczny, cytat filmowy).

17. „Wymaganiu wyraźnego wymienienia źródła, z którego pochodzi fragment cudzego dzieła (art. 21 § 1), nie czyni zadość wymienienie tego dzieła w zestawieniu literatury bez jakiegokolwiek wyjaśnienia ani zasady, ani stopnia wykorzystania tego dzieła, a w szczególności bez wskazania, że dokonano z niego przedruku określonej części” orzeczenie SN z 29 grudnia 1971 r. I CR 191/71, OSNC 1972/7-8 poz. 133

18. Generalna klauzula „Dozwolony użytek utworów nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.” art. 35 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

19. Cytat filmowy w reklamie • Uzasadniony ze względu na prawa gatunku twórczości rozumiane: • Sensu stricte – tylko jeżeli reklama nawiązuje w sposób jednoznaczny do utworu, z którego pochodzi cytat (Np. film reklamowy z fragmentami filmów wyświetlanych w kinie czy nadawanych przez stację telewizyjną – konieczny twórczy charakter), • Sensu largo – zamieszczenie cytatu wtedy, gdy twórca uzna, że jest to niezbędne dla powstania utworu – kontrowersyjna.

20. zaniechanie oznaczenia cytatu w reklamie – usprawiedliwia rozmiar i anonimowość reklamy i zakaz nadużywania przez twórcę praw podmiotowych, • Cytat nie może stanowić wyłącznej podstawy reklamy, • Parodia w reklamie jest dozwolona, • Cytat nie może prowadzić do uszczuplenia po stronie twórcy możliwości eksploatowania dzieła w normalny sposób (wykorzystanie nadmiernej ilości fragmentów filmu w folderze reklamowym wypożyczalni),

21. Found Footage Film Utwór tzw. „ready made” – nowy utwór stworzony w wyniku twórczego połączenia (miksowanie, klejenie, cięcie, spowalnianie lub przyśpieszanie akcji etc.) powszechnie znanych utworów lub ich fragmentów. Czy jest to plagiat? Nie ? - twórcy nie przywłaszczają sobie autorstwa cudzych dzieł ani nie wprowadzają odbiorców w błąd – fragmenty innych utworów wykorzystywane są w sposób świadomy i widoczny – reguły tej konwencji artystycznej znane są i twórcom i odbiorcom

22. Cytowanie - przejęcie rezultatów cudzej twórczości bez dokonywania w nich zmian, Cytat dozwolony w utworze stanowiącym samoistną całość, Film found footage – zmiany częstą techniką tworzenia, Film found footage – zbiór cytatów- samoistność przejawiająca się w twórczym doborze, zestawieniu, układzie i wykorzystaniu cytatów, Found footage film a prawo cytatu?

23. Dozwolony cel cytatu, Prawidłowe oznaczenie cytatu Prawa gatunku twórczości – found footage film jako kolaż, parodia, pastisz, Oznaczenie cytatu uzasadnione typem utworu przy uwzględnieniu istniejących możliwości,

24. Konsekwencje przekroczenia granic dozwolonego cytatu • Naruszenie autorskich praw osobistych - prawa do autorstwa utworu – poprzez brak lub nieprawidłowe oznaczenie cytatu, • nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania - poprzez cytowanie takich fragmentów, które fałszywie sugerują odbiorcy oryginalny kształt wykorzystywanego dzieła.

25. Naruszenie autorskich praw majątkowych • wyłącznego prawa do korzystania z utworu i rozporządzania nim oraz do wynagrodzenia – poprzez niezachowanie granic objętościowych lub celu cytatu • Odpowiedzialność karna - brak oznaczenia autorstwa i źródła cytatu może spełniać przesłanki plagiatu.

26. Roszczenia twórcy • Żądanie: • zaniechania działania (usunięcie cytowanych treści), • złożenia “publicznego oświadczenie o odpowiedniej treści i formie” (przeprosiny), • zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (także roszczenia majątkowe), • uiszczenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez twórcę cel społeczny.

27. Cytować czy płacić? • Szukać równowagi pomiędzy interesami twórców, których utwory wykorzystywane są do kreowania cudzej twórczości a interesami twórców kreatywnie wykorzystujących cudzy dorobek twórczy i interesem publicznym w postaci dostępu do dorobku kulturalnego. • Obowiązujące przepisy o dozwolonym użytku jako wkraczające w sferę praw wyłącznych nie usprawiedliwiają interpretacji rozszerzającej. • Decyzja czy wykorzystywać fragmenty dzieł audiowizualnych na zasadzie prawa cytatu czy poprzez wykorzystanie ogólnych przepisów ustawy autorskiej powinna być podejmowana w każdej sytuacji indywidualnie.

28. Dziękuję za uwagę