Główne etapy historii retoryki

1. Główne etapy historii retoryki M. Korolko, Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1990.

2. Czynniki sprzyjające rozwojowi retoryki: • właściwa demokracji ateńskie wolność słowa, • szeroki udział obywateli w życiu publicznym, • równość wobec prawa wszystkich wolnych obywateli • równość w obejmowaniu urzędów państwowych oraz prawo przemawiania na zgromadzeniach ludowych, • kultura starożytna Hellady, Retoryka w Grecji

3. sofiści Koraks i jego uczeń Tejzjasz (V w. p.n.e.) – wsławili się wystąpieniami w sądach w licznych procesach na Sycylii, • rozwój związany z pedagogiczną działalnością sofistów oraz z filozoficznymi poglądami (relatywizmem poznawczym), • ideał człowieka, który dzięki nabytym umiejętnościom przekonywania i szerokim horyzontem intelektualnym zostaje przywódcą ludu, tzw. demagogiem, • pierwszy podręcznik retoryki („sztuka przekonywania”) – Koraks (ok. 460 p.n.e.), Pierwsi teoretycy retoryki opisowej

4. sofista z Sycylii, • uznawany za najwybitniejszego retora sofistycznego, • przybył do Aten na czele poselstwa domagającego się pomocy Syrakuzom, • efekt przemówienia nie zależy od treści, ale od zręczności stylistycznej mówcy wywierającego wrażenie na słuchaczach, Gorgiasz

5. uczeń Gorgiasza, • był przez długi czas logografem (układał przemówienia sądowe na zamówienie), • założył pierwszą szkołę ogólnokształcącą w Europie, gdzie nauka retoryki była najważniejszym przedmiotem, • odejście od relatywizmu etycznego sofistów – tylko prawda zawarta w słowie i jego waga moralna przesądzają o skuteczności argumentacji, zaś szata zewnętrzna jest środkiem pomocniczym, Isokrates

6. zwalczał retorykę sofistyczną, określając ją mianem rutyny i schlebiania, • retoryka to umiejętność kierowania duszami za pomocą słów, • doskonały mówca to filozof, który uczciwie stosuje zasady dialektyki, Platon

7. krytykując retorykę sofistów, zmodyfikował retorykę Platona, kładąc większy nacisk na formalny charakter retoryki, • estetyka wymowy powinna iść w parze z etycznymi zaletami mówcy, • o zaufaniu słuchaczy do mówcy decyduje etos, tj. autorytet mówcy, Arystoteles

8. uczeń Arystotelesa, • odróżnił literaturę od retoryki, pierwszą odnosząc do sztuki mającej na widoku rzecz, zaś drugą jako sztukę mającą na widoku słuchaczy, • akcentował funkcje dykcji, mimiki i gestykulacji, • podzielił style na trzy rodzaje: wzniosły, średni i niski, Teofrast

9. przedstawiciel filozofii stoickiej, • autor dzieła „Sztuka retoryczna, które wywarło duże znaczenie na nauczanie retoryki w republikańskim Rzymie, • podzielił zagadnienia retoryczne na ogólne (tezy) i konkretne sprawy sporne (hipotezy), Hermagoras z Temmos

10. przedstawiciel szkoły epikurejskiej, • opisał wzajemny stosunek filozofii i retoryki, opowiadając się za wyższością filozofii, odmawiając retoryce związku z moralnością, • uznawał, że w sztuce retorycznej zawsze pozostaje element przypadkowości, Filodemos z Gadary

11. omówił efekty dźwiękowe słów, zajmując się zasadami ich doboru, • wskazywał, że treść musi mieć pierwszeństwo, ale nawet znajomość reguł logicznych i stylistycznych, bez smaku literackiego na niewiele się zdają, Dionizjos z Halikarnasu

12. azjanizm – obejmował styl bogaty, kwiecisty, przeładowany efektami, rozwinął się pod wpływem Wschodu, • attycyzm – styl rygorystyczny, odwołujący się do klasycznej powagi, prostoty i jasności, Style retoryczne w Grecji

13. twórca pierwszej narodowej szkoły wymowy w Rzymie (93 r.) • nauczał w niej zlatynizowanej retoryki w języku łacińskim, Lucius Plotius Gallus

14. wybitny retor, • twórca wielu traktatów o retoryce, w szczególności „O mówcy”, • uważał, że dobry mówca powinien połączyć rzetelne wykształcenie filozoficzne i sprawność w rzemiośle krasomówczym, Cyceron (Marcus Tullius Cicero)

15. Marek Fabiusz Kwintylian – twórca traktatu „Kształcenie mówcy” – najpełniejszego podręcznika retoryki antycznej uwzględniającego osiągnięcia Greków i Rzymian, Rozwój retoryki w szkołach

16. rozwój oratorstwa kościelnego – retoryka stała się służebnicą teologii praktycznej (kaznodziejstwa), Retoryka w Bizancjum

17. początkowo retoryka została zdominowana przez dialektykę, • Od XII w. w ośrodkach uniwersyteckich (Bolonia, Paryż) dokonywała się integracja retoryki i gramatyki, Retoryka w średniowiecznej Europie

18. odkrycie na nowo dzieł antycznych retorów, • dla odrodzenia retoryki istotne znaczenie miało odkrycie techniki druku prowadzące do wykorzystania zasad retorycznych w sztuce pisania, Retoryka w czasach nowożytnych

19. retoryka na powrót stała się podstawą wykształcenia uniwersyteckiego, • utożsamianie polityki z retoryką, • „prawda jest tym, co powoduje, że mówca budzi wrażenie, iż w tym, co do czego chce przekonać słuchacza, sam przedtem był przekonany. Osiąga się to głównie elokwencją, ale także tym, co w mowie nazywamy prawdą” (Francesco Filelfo), Retoryka w renesansie

20. cyceronianizm – pierwsza połowa XV w. we Włoszech, • ramizm – kraje kalwińskie, zainicjowana przez Piotra Ramusa, który zredukował retorykę do zagadnień językowo-stylistycznych, • neocyceronianizm – XVI-XVII w., opozycyjna wobec ramizmu, przywróciła retoryce elementy wartości intelektualnych, Nurty czasów nowożytnych

21. powrót do azjanizmu, tj. bogatości stylu, • retorykę nazywano „panią formy i ozdób”, • pozbawienie retoryki elementów dialektyczno-logicznych, Retoryka w baroku

22. zwycięstwo gramatyki nad retoryką, • według de Condillaca dotychczasowa retoryka tak uczyła mówić, aby nic rozsądnego nie powiedzieć, wysunął tezę, że gramatyce (sztuce mówienia) ma towarzyszyć retoryka (sztuka pisania) oraz logika (sztuka rozumowania i myślenia), ale w gruncie rzeczy wszystkie te umiejętności stapiają się w jedną sztukę ścisłego rozwijania myśli – kto umie myśleć, ten umie rozumować i potrafi to wyrazić, aby dobrze mówić i dobrze pisać, wystarczy tak mówić, jak się myśli, a pisać, tak jak się mówi, Retoryka w oświeceniu

23. upadek retoryki szkolnej, • triumf oryginalności nad autorytetem, Retoryka w romantyzmie