Prof Dr Süheyla ÜNAL

1. Prof Dr Süheyla ÜNAL

2. Duygu • Organizmayı harekete yönelten bir psikofizyolojik uyarılmanın öznel farkındalığı • Bedensel gösterime sahip • Yoğunluk, tip, kaynak, uyarılma, değer, self-regülasyon gibi birçok boyuta sahip • Ahlağın kaynağı See de Sousa, R. (2003). Emotion. The Stanford Encyclopedia of Philosophy at http://plato.stanford.edu/entries/emotion

3. Duygunun işlevleri • Düşünce yavaş işleyen ancak oldukça ayrışmış tepkilere götüren bir süreçtir ve yaşamın sürdürülmesinde her zaman uygun çözümü getirmez • Duygu hızlı ve ayrışmamış tepkiye yol açar • Karar verme süreçleri için her ikisi de gereklidir ve birlikte işlev görürler • Duygusal süreçlerin kesintiye uğraması yüksek düzey bilişsel işlevleri bozar

4. Duygunun işlevleri • Olayların önemini değerlendirme • Değer atfetme, öncelikleri belirleme • Hayatı yaşamaya değer kılma • Tehlike sinyali oluşturarak yaşamı koruma • Eyleme yöneltme • Sosyal etkileşimi düzenleme • Sözel olmayan iletişimi kolaylaştırma • Kendilik gelişimini sağlama

5. Duyguların bileşenleri Yaşam olayının önemi

6. Duygu terimleri • Duygu (Emotion) • kısa(sn, dak), indüklenen alanın aktivasyonu ile vücutta oluşan değişiklikler • Çarpıntı, terleme • His (Feelings) • Aktivasyonun sonuçlarını psikofizyolojik olarak hissetme, bilinçli olarak adlandırma • Öfke, kızgınlık • Duygudurum (Mood) • uzun (saatler, günler, aylar) • Neşeli, depresif… • Huy (Traits) – yaşam boyu süren duygusal özellikler • Dışadönük, içedönük, çekingen

7. Duygu oluşum süreci • Uyaranları algılama • Algılara fizyolojik tepki verme • Ortaya çıkan duruma bilişsel süreçlerle anlam yükleme • Yaşanılan durumu kültürel normlar üzerinden ifade etme

8. Duygu oluşum süreci

9. Duygunun biyolojik bileşenleri • Davranışsal: Durumla bağlantılı kas etkinliği • Otonomik: Enerjiyi harekete geçirerek, eylemi kolaylaştırır • Hormonal: Otonomik tepkiyi güçlendirir

10. Duygunun biyolojik bileşenleri

11. Positive valence pleasant relaxation joy Low arousal High arousal fear anger sadness Negative valence Duygunun 2 boyutu • Değer • Uyarılma Panksepp 1998

12. İlkel temel değerler • E1: The SEEKING system: general motivation, seeking, expectancy • E2: The RAGE system: rage/anger • E3: The FEAR system: fear/anxiety • E4: The LUST system: lust/sexuality • E5: The CARE system: providing maternal care/nurturance • E6: The PANIC system: panic/separation, need of care • E7: The PLAY system: roughousing play/joy

13. Damasio’ya göre duygu oluşumu • Organizma bir uyaranla karşılaştığında beynin somatosensoriyel haritalarındaki temsilcileri aktive olur (aynalama) ve bedendeki geribildirimle “his öncesi” duygular ortaya çıkar • Aktive olan temsilciler bir gelecek senaryosu oluşturarak, duyumun iyi ya da kötü olarak değerlendirilmesine neden olur

14. Damasio’ya göre duygu oluşumu • Bedenin durumu alarma geçirici ya da bir aktiviteye yönlendirici tarzda olabilir • Bu aktivasyon karar verme süreçlerinde bilinçdışı düzeyde etkili olan “gut hislerinin” temelini oluşturur ve diğer nöral alanları tepkiye hazır hale getirir • Davranışsal tepki ile durum değişir, duygular oluşur

15. Damasio’ya göre duygu oluşumu • İlk sıra nöral haritalar bedenin durumundaki değişikliği “beden döngüsü” ya da “eğer öyleyse beden döngüsü” aracılığı temsil edilirler • 1. Yol “beden döngüsü” aracılığı ile prefrontal kortekste aktivasyon oluşturur. Buradaki aktivasyon somatosensoriyel kortekse iletilir. • 2. Yol “as if” yolu aracılığı ile doğrudan somatosensoriyel kortekse iletilir • Kortekste verilen anlamla hisler oluşur

16. Insula/SII, SI Insula/SII, SI VM VM Amygdala Amygdala Sensory nuclei and neurotransmitter cell bodies in brainstem Effector structures in brainstem (Hypothalamus, autonomic centers, & PAG) Somatic state “Body Loop” “As If Body Loop” Once somatic states from primary inducers are induced, signals from these somatic states are relayed to the brain. Representations of these signals can remain covert at the level of the brainstem, or can reach the insular/ SII, SI cortices and posterior cingulate cortices and be perceived as a feeling. • "as if" loop in which reactivation signals are transmitted directly to the somatosensory cortex (i.e. bypass the body)

17. Damasio’ya göre duygu oluşumu • Bu bedensel temsilciler bir koordinasyon ve bütünlük içinde gelişim göstererek proto-selfi oluştururlar • Her duygusal yaşantı proto-selfi etkiler ve değiştirir • Proto-selfteki değişiklikler ikinci sıra nöral yapılarda haritalanır • Olaylar yaşandıkça duyguların indüklediği alanlardaki aktivite ve proto-self ikinci sıra yapılar olarak organize edilir, yapısal özelliklere dönüşür

18. 2 3 1 Damasio’nun şeması map of object X time 13 2 assembly of second-order map map of proto-self at inaugural instant map of proto-self modified

19. Duygular • Birincil-Temel • Uyumsal • Doğuştan • Evrensel • Biyolojik, fiziksel durumlarla bağlantılı • İkincil • Birincil duyguların karışımı • Daha komplike • Edinilir ya da öğrenilir

20. Temel Bilinçli/Sosyal Motivasyonel Öfke Mutluluk Tiksinti Sürpriz Üzüntü Korku Utanç Endişe Gurur Suçluluk Açlık Susuzluk Ağrı Duygudurum Yaşamı devam ettirici Hipotalamus, Beyin sapı Sosyal ilişkileri belirler Sosyal davranışı düzenler Kortikal yapılar Subkortikal yapılar

21. Temel duygular • Öfke, mutluluk, tiksinme, sürpriz, üzüntü, korku (Ekman & Friesen, 2003)

23. Circumplex model Pozitif Negatif Norepinefrin Dopamin

24. Plutchik Üç boyutlu Circumplex Model

25. Değer-uyarılma modeli

27. Bölgesel beyin aktivitesi modeli (Heller 1993) Sağ hemisfer aktivasyonu olumsuz duyguları ortaya çıkarır pre (amigdala) Sol hemisfer aktivasyonu olumlu duyguları ortaya çıkarır Negatif afektif durumlar sol hemisferi baskılar

28. ARCHITECTURE PARAMETERS COGNITIVE ARCHITECTURE Duygu- biliş işbirliği STATES /TRAITS Processing Module Parameters (Attention / Working Memory) Capacity Speed Inferencing speed & biases Cue selection & delays Situation selection & delays ... Structural Architecture topology Weights on intermodule links Long term memory Content & structure Attention Situation Assessment Traits Extraversion Stability Conscientiousness Aggressiveness Expectation Generator Affect Appraiser Affective States Anxiety Anger Sadness Joy Goal Manager Action Selection

29. Duygu kuramları • James-Lange kuramı • Cannon-Bard kuramı

30. Action Tendency Stimulus Appraisal Feeling Duygu kuramları • Arnold’un kuramı:Bilişsel değerlendirme eylemi belirler, hisler bu sürecin sonucu oluşur • Lazarus’un kuramı: Duyguları uyaran uyarılar bilişsel değerlendirmeyi tetiklerler. Bunu duygular ve fizyolojik uyarılma izler

31. Duygu kuramları • Yüz ifadesi geribildirimi kuramı: yüz ifadelerinden kalkan duyumlar kişinin ne hissettiğini anlamasına yardımcı olur

32. Affective state / behaviour Stimulus + / - feedback Appraisal Regulation Duygu kuramları • Phillips’in üç aşama modeli: • Uyaranın değerlendirilmesi • Duygu tepkisinin oluşumu (OSS, nöroendokrin, motor, bilinç) • Tepkinin düzenlenmesi

33. Günümüzdeki duygu modeli

34. Nöromodülasyon (Fellous, 2004) Nöromodülatör merkezler Neuromodülatörler …Nöronlardaki bilgi işleme süreçlerini değiştirirler ….Farklı reseptör ailelerini aktive ederler …Farklı sürelerde etki gösterirler Nöronlar Duygular bir nöron aktivitesi paternleri olmaktan çok dinamik bir nöromodulasyon paternleridir

35. Duygusal öğrenme • Bir koruyucu mekanizma olarak • Klasik koşullanmaş korku tepkileri • Yüz ifadelerinin duygusal içeriğinin işlenmesi

36. Duyguların anatomisi

38. Nöral duygu yolları • Philips ve ark’a göre • Ön sistem (amigdala, insula, ventral striatum, ACC’nin ventral bölgeleri) • Değerlendirme ve duyguların gelişim aşamalarını sağlar • Arka sistem (hipokampus, ACC’nin ve PFK’nın dorsal bölgeleri) • Duyguların regülasyonunu sağlar

39. Nöral duygu yolları • LeDoux’a göre korku yolları • Hızlı yol Görsel uyaran → Talamus → Amigdala • Yavaş yol Görsel uyaran → Talamus → Görme korteksi →Amigdala

40. Kortikal-subkortikal yapılar • Kortikal aktivasyon, bellek aracılığı ile duygusal uyaranın anlaşılmasını sağlar • Amigdalanın aktivasyonu visseral tepkileri uyarır

41. Papez halkası • Hipotalamus (mamiller cisimcik dahil) • Ön talamik çekirdek • Singulat girus • Hipokampus • Amigdala • OFK, MFK • Parahipokampal girus • Medial talamik çekirdek • Septal bölge • Prosensefalik bazal çekirdek • Bazı beyinsapı yapıları

42. Subkortikal yapılar • Hipotalamus • Beynin en büyük düzenleyici merkezi • Duygusal girdiler üzerine fizyolojik durumlar geliştirir • Endokrin ve otonom sinir sistemlerini kontrol eder • Amigdala • Duyguların temeli (özellikle korku ile ilişkili) • Duyusal girdileri değerlendirir ve bütünleştirir • “Duygusal” bağlantıları öğrenir • Duyguların ifadesi için motor sistemi etkiler

43. Subkortikal yapılar • Beyin sapı • Retiküler formasyon ve Lokus seruleus duygusal tepkilerin oluşumu • Alarm mekanizmaları • Uyku-uyanıklık döngüsü

44. Kortikal yapılar • PFK • Duyguların gelişiminde ve ifadesinde etkili • OFK • Duygusal ipuçlarını işlemek • Potansiyel ödülü değerlendirmek • ACG • Asıl uyarana dikkati yöneltmek • Duygu ile ilişkili bilgiyi işlemek

45. Kortikal yapılar & OSS • Sağ beyin • Sempatik tonus • Sweating; >BP;>HR • Glukoz mobilizasyonu • Kolesterol mobilizasyonu • Sol beyin • Parasempatik • Dinlenme durumu • Sindirim • Emilim

46. Sağ beyin Arka bölüm- duyuların analizi ve dikkat Ön bölüm-Niyet ve motor anlatım Yüz ifadesi gibi duygusal uyaranların değerlendirilmesi Konuşmanın duygusal tonu Olumsuz duyguların ifadesi Sol beyin Olumlu duyguların ifadesi Kortikal yapılar

47. Davranış aktivasyonu modeli (BİS/BAS) • BIS-Sağ frontal aktivasyon • Olumsuz duygular (Korku, kaygı) • Kaçma, kaçınma • BAS –Sol frontal aktivasyon • Olumlu duygular • Yaklaşma Gray

48. Baskınlık- çekiniklik modeli • Sol frontal aktivasyon-Baskınlık • Sağ frontal aktivasyon- Çekiniklik Demaree ve ark (2004)

49. Duyguları nasıl tanırız • Dört modalite aracılığı ile • Bilişsel/ Yorumsal • Somatik / Fizyolojik • Motivasyonel/ Davranışsal • Yaşantısal/ Öznel Ortony, 2001

50. Kaynaklar • EMOTIONwww.ualberta.ca/~hannah/ psyco377/Lec17_emotion_short.ppt • Motivation and Emotion Chapter 9 Introduction to Psychology Talbot • Eva Hudlicka The Rationality of Emotion… and the emotionality of reason 2005 www.cogsci.rpi.edu/cogworks/IMoCS/talks/Hudlicka.pdf • Bell V.Motivation and Emotion www.cf.ac.uk/psych/home/bellv1/ conf/VaughanMotivationEmotionLecture2004.ppt