SZTUKA ROMAŃSKA I GOTYCKA

1. SZTUKA ROMAŃSKA • I GOTYCKA

2. SZTUKA ROMAŃSKA Objęła ona zasięgiem północne Włochy (Lombardię i Toskanię) w VIII wieku, a w dalszej kolejności, zwłaszcza pod koniec X i w pierwszej połowie XI wieku Dalmację, hiszpańską Katalonię, tereny wzdłuż dolin Rodanu i Renu (Francję, zwłaszcza Prowansję i Sabaudię, zachodnie Niemcy - Alzację, Nadrenię) aż po Niderlandy.

3. SZTUKA ROMAŃSKA • Cechy charakterystyczne architektury romańskiej: • grube mury, • sklepienie kolebkowe (o kształcie walca, ciężkie, masywne) lub krzyżowe (dwie skrzyżowane kolebki, tworzące krzyż), • prostota form, • mało zdobień, • w kościołach jedynie rzeźby bądź płaskorzeźby, • budowle z zasady są obronne, • okna małe, wąskie jak strzelnice, • położone wysoko, • zakończone półkolistym łukiem, • jedna lub trzy nawy, z których środkowa jest największa, • mroczne wnętrza, • ołtarz zorientowany na wschód (w stronę grobu Chrystusa).

4. SZTUKA ROMAŃSKA Charakterystyczną cechą wnętrz romańskich jest ich „mroczność” W tym czasie, gdy ludzie byli uzależnieni od światła naturalnego, głównym jego źródłem były okna a tylko w niewielkim stopniu świece. Lecz ówczesna technika nie pozwalała na zbudowanie murów z dużymi otworami okiennymi, ponieważ ciężar budowli spoczywał właśnie na tych murach – nie tak ja w późniejszym gotyku, gdzie dzięki zastosowaniu konstrukcji filarowo-żebrowej ciężar został zupełnie inaczej rozłożony. Stosowanie takich romańskich konstrukcji spowodowało również, że sklepienia nie były tak fantazyjne jak w gotyku. Najczęściej spotyka się sklepienia kolebkowe lub krzyżowe (składające się z dwóch, prostopadłych względem siebie sklepień kolebkowych).

5. MALARSTWO ROMAŃSKIE Romańskie malarstwo ścienne było również związane z architekturą - tworzyło wielkie kompozycje wypełniające apsydy bazylik i pokrywające ich sklepienia. Malowidła przedstawiające postać Chrystusa w majestacie, sceny z życia ludzi, zwierzęta, ptaki i rośliny - obwodzono konturem wypełnionym kolorem. Były więc płaskie i linearne, o ograniczonej skali barw (ochra żółta i czerwona, zieleń i błękit). W skryptoriach klasztornych Anglii, Francji, Niemiec i Austrii uprawiano malarstwo miniaturowe.

6. RZEŹBA ROMAŃSKA Rzeźba romańska była przede wszystkim rzeźbą architektoniczną, wypełniała portale i tympanony, pokrywała głowice kolumn, trzony filarów oraz węgary. Prezentowała w prostej, ornamentalnej lub znakowej formie logiczne przesłanie dostępne dla ogółu wiernych. Przemawiała do nich wyrazistą, ostro zarysowaną i ekspresyjną formą, która odznaczała się hieratycznością przedstawień i charakterystycznymi, wydłużonymi proporcjami. Tematów dostarczał Stary i Nowy Testament oraz żywoty świętych. W ornamencie dominowała plecionka, częste były również motywy zwierzęce i roślinne symbolizujące m.in. walkę dobra ze złem.

7. ZABYTKI W SZTUCE ROMAŃSKIEJ • W EUROPIE: • zamek Tower (Londyn) • kościół św. Magdaleny (Valezy, Francja) • opactwo benedyktynów (Cluny, Francja) • kościół św. Michała (Entraiques, Francja) • W POLSCE : • Klasztor benedyktynów w Tyńcu • rotunda św. Mikołaja w Cieszynie • kościół św. Andrzeja (Kraków) • kolegiata w Tumie (okolice Łęczycy) • krypta św. Leonarda (Wawel) • płyta Wiślicka • drzwi katedry gnieźnieńskiej

8. SZTUKA GOTYCKA Styl w architekturze i sztukach plastycznych panujący w Europie w okresie dojrzałego i późnego średniowiecza. Stanowi szczytowe osiągnięcie kultury rycerskiej, mieszczańskiej a także dworskiej. Rozwijał się w kilku fazach od połowy XII w. i trwał do końca XV w. Sztuka gotycka powstała ok. 1140 we Francji i początkowo rozwijała się w rejonie Ile-de-France, od XIII w. objęła Europę Zachodnią (Francja, pn. Hiszpania), Europę Środkową (Niemcy, Szwajcaria, Czechy, Węgry, Polska), Europę południowo-północną, Włochy, na północy Anglię i południową część Skandynawii. Dzięki wyprawom krzyżowym dotarła na Cypr i na Bliski Wschód.

9. SZTUKA GOTYCKA • Jako cechy architektury gotyckiej można wymienić: monumentalizm budowli, • kościoły wysokie, • smukłe, • jasno oświetlone, • akcentowanie kierunków wertykalnych (w górę), • sklepienie krzyżowo-żebrowe, • ostre łuki, • mury silnie przeprute, • ogromne okna, zajmujące często całe ściany, • zakończone ostrym łukiem, • wypełnione witrażami (obrazami tworzonymi z kawałków kolorowego szkła), • kościoły zwykle trzynawowe (rzadko 5), • bazyliki z półkolistym chórem, • nad głównym portalem zwykle mieściła się rozeta (okrągłe okno z witrażem).

10. SZTUKA GOTYCKA Styl gotycki był przede wszystkim stylem sakralnym opartym na systemie myśli religijnej związanej ze scholastyką, jej zasadzie jedności i podporządkowania w traktowaniu świata jako tworu Bożego. Toteż jedną z podstawowych cech sztuki gotyckiej był uniwersalizm widoczny w obowiązującej wykładni podstawowych prawd wiary. Realizował ją język artystyczny operujący symbolem, alegorią, schematem i typem ikonograficznym. Gotyk miał trzy fazy rozwojowe: wczesną (francuską primaire 1150-1200, angielską Early English 1175-1270, niemiecką Früchgotik 1230-1300, dojrzałą francuską rayonnant 1200-1250, angielską Dekorated Style 1270-1350, niemiecką Hochgotik 1300-1350, późną francuską flamboyant

11. MALARSTWO GOTYCKIE Cechą charakterystyczną malarstwa gotyckiego, jest pokazywanie człowieka takim, jaki jest naprawdę: w wyglądzie, w odczuciach, a także w otoczeniu. To dążenie do realizmu przejawiło się w: ukazywaniu indywiduanych cech postaci, przeżyć człowieka (wyraz twarzy, gest), a także w ukazaniu człowieka w naturalnym otoczeniu - krajobrazie lub wnętrzu. Z tym wszystkim wiązała się konieczność wydobycia efektu plastyczności i głębi przez zastosowanie światłocienia i perspektywy.

12. RZEŹBA GOTYCKA Rzeźba gotycka miała charakter religijny o skomplikowanym programie ikonograficznym w układach typologicznych ze Starego i Nowego Testamentu. Jej ewolucja przebiegała od idealizmu poprzez realizm do dużej ekspresji. Początkowo była silnie związana z architekturą i skoncentrowana na portalach-głowicach, stopniowo nabierała samodzielności. Wprowadzono postać ludzką wielkości naturalnej przy filarach oraz do rzeźby nagrobnej. Najpopularniejsze tematy realizowane były zarówno w kamieniu, jak i polichromowanym drewnie. Stanowiły je: Pieta, krucyfiks, Madonna z Dzieciątkiem na ręku, Chrystus Bolesny.

13. ARCHITEKTURA GOTYCKA W dziedzinie architektury styl gotycki wieńczy ciągłość rozwoju konstrukcji i systemu dekoracji architektonicznej. Dotychczasowe sklepienia romańskie (kolebkowe i krzyżowe) miały ograniczoną żywotność (widoczną w rozwarciu spoin i załamaniu zworników), aniżeli podobne fragmenty sklepień o łuku prostym podwyższonym. Toteż zaczęto konstruować ostrołukowe sklepienia z żebrami z którymi współpracuje system podpór obejmujący filary, szkarpy, łuki. Pozwoliło to na wprowadzenie systemu szkieletowego, zdjęcie części ciężaru ze ściany, znaczne jej podwyższenie oraz wprowadzenie dużych okien witrażowych.Styl gotycki był przede wszystkim stylem sakralnym.

14. ZABYTKI W SZTUCE GOTYCKIEJ • W POLSCE: • Collegium Maius (Kraków) • kościół Mariacki (Kraków) • bazylika Mariacka (Gdańsk) • ratusz wrocławski i toruński • zamek krzyżacki (Malbork) • sukiennice (Kraków) • barbakan (Kraków) • ołtarz wykonany przez Wita Stwosza (kościół Mariacki, Kraków) • grobowiec króla Kazimierz Wielkiego (Wawel) • W EUROPIE: • katedra Notre Dame (Paryż, Francja) • opactwo westminsterskie (Londyn, Wielka Brytania) • budynki uniwersytetu w Oxfordzie (Wielka Brytania) • most Karola (Praga, Czechy) • katedra w Kolonii (Niemcy) • freski - kościoły w Padwie oraz Asyżu (Włochy)

15. KONIEC Monika Nowak Kl.1F