V/M-Salon 25-11-2010

1. V/M-Salon25-11-2010 Hoe maken we seksualiteit bespreekbaar in de zorg/hulpverlening?

2. Egbert Kruijver – seksuoloog NVVS Revalidatie • Sophia Kliniek Volwassenen Den Haag • Sophia Polikliniek Jongeren Den Haag • Sophia Polikliniek Westeinde ZH Den Haag • Sophia Polikliniek Gouda 1e lijn • Seksuologiepraktijk Nieuwegein • Praktijk voor Seksuologische Hulpverlening Woerden Psychiatrie • Altrecht GGz Utrecht / Den Dolder

3. Doelen vanmiddag • Inleiding • Seksualiteit bespreekbaar maken • Vragen & Discussie

10. Intimiteit en seksualiteit zijn altijd gelinkt aan: Sekse – Leeftijd - Seksuele oriëntatie – Lichaam Gezondheid - Medicijnen Persoonlijke ervaringen - Coping – Cognities Overtuigingen - Seksueel gedrag – Levensfase Urgentie/Belang/Interesse Opvoeding – (sub)Cultuur - Religie – Genderrol Kansen op de relatiemarkt - Relationele dynamiek = is mijn puzzel leuk of lastig?

12. “Bio-psycho-sociaal” model De seksuele respons = multi-factorieel proces van reageren. Biologisch/ somatisch Sociaal/relatie Opvoeding/cultuur Psychisch/ psychologisch

13. Invloeden op seksualiteit: Sociaal / Relationeel Conflict leefstijl Relatie Communicatie Rolverandering Levensfase Maatschappij Cultuur Religie Biologisch Man / vrouw Hormonen (chronische ) Ziekte Handicap Spierspanning Vermoeidheid Medicatie Psychologisch Angst Lichaamsbeeld Zelfbeeld Coping Stress Rouw Depressie Vermijding

14. Seksuele disfuncties Verminderd Verlangen Teveel verlangen = Verschil in verlangen verlangen opwinding orgasme herstel Erectiestoornis Opwindings- stoornis bij de vrouw Vaginisme Dyspareunie Premature ejaculatie Vertraagd orgasme Orgasme stoornis Seksuele dissatisfactie Priapisme

15. Seksueel functioneren Verlangen Opwinding / Plateau Orgasme Herstel

16. WWW.SEKSUOLOOG.COM

17. Het belangrijkste in de seks?

18. De erogene zones (omgaan met)verschillen

19. Man-vrouw verschillen Intimiteit &Seksualiteit Intimiteit Seksualiteit

20. Seksuele problemen kunnen voorkomen: • Zonder psychiatrische ziekte • Door de psychiatrische ziekte • Door de medicatie 26% 26% Bron: Trudy Griffioen, psychiater GGZ-Midden Brabant

21. Quantum model(Schnarch, 1991) totale niveau van stimulatie = lichamelijke gevoeligheid + zintuiglijke prikkel +/- mentale toestand bodymind

22. Seks bespreekbaar? • Bespreek in 2 of 3 tallen: • Mag je erover spreken? • Wil je erover spreken? • Kan je erover spreken?

23. Hoe maak je seks bespreekbaar? • Vraag jezelf eerst af: • Mag je erover spreken? • Wil je erover spreken? • Kan je erover spreken? • Legitimering in visie van de organisatie/afdeling/team • Persoonlijke houding = voel je je erbij op je gemak? • Kennis & vaardigheden & een beetje lef

24. Je voelt je er niet bij op je gemak? • Belemmerende overtuigingen • Praten over seks is en blijft privé/taboe – in elke cultuur • Seksualiteit raakt je altijd als persoon • Patient/client decompenseert als ik over seks begin • Met de ene patiënt wel, de andere absoluut niet • Het is niet mijn taak/bevoegdheid, maar die van mijn collega • Als ze vragen hebben, dan hoor ik het wel

25. Je voelt je er wél bij op je gemak? • Bevorderende overtuigingen • Ik durf mijn grenzen te verleggen / te experimenteren • Ik hoef niet voor alles een oplossing te hebben • Ik hoef niet alles te weten • Ik wil de puzzelde patient erkenning geven • Praten over seks leer je door het te doen!

27. PLISSIT: P = Permissie geven Iedereen in de organisatie geeft toestemming voor aandacht vragen voor intimiteits- en seksualiteits vraagstukken (het mag). LI = Algemene beperkte informatie geven De meeste medewerkers kunnen beperkte informatie geven over algemene aspecten rond seksualiteit in relatie tot ziekte/probleem SS = Specifieke suggesties geven Sommige medewerkers kunnen vanuit hun rol of functie specifieke adviezen geven m.b.t. seksualiteit IT = Intensieve therapie geven Enkelen kunnen intensieve therapie geven m.b.t. seksualiteit (seksuoloog, relatie/psychotherapeut)

28. Tips: Legitimeren • Je mág intimiteit en seksualiteit / de intieme relatie bespreekbaar maken vanuit je functie als hulpverlener. • Het is professionele aandacht voor een belangrijk levensgebied voor patiënten en hun partners. • Vertrouw op je eigen inschatting tijdens het gesprek! Forceer de patiënt niet, en forceer jezelf niet! Experimenteren • Leidt het thema in – maak je eigen ‘bruggetje’ • Zoek woorden die bij je passen. Blijf bij jezelf, maar probeer wel. • Je kan nooit iets fout doen wanneer je respectvol bent en goed naar de patiënt luistert.

29. 3 routes om seksualiteit aandacht te geven: 1. Kort inleidend praatje: “het bruggetje” 2. Vraag naar veranderingen 3. Vraag naar behoefte aan informatie

30. “Een bruggetje maken” • Seksualiteit bespreekbaar maken moet je nooit abrupt doen, maar altijd inleiden. Dat doe je door niet direct en onverwacht te gaan vragen naar iemands seksuele zorgen of activiteiten, maar door een kort inleidend praatje te houden van een paar zinnen. • Dat stelt zowel de patiënt als jezelf op het gemak. Plus het geeft de patiënt de gelegenheid om aan te geven of hij/zij bereid is om op de vraag in te gaan.

31. Tips voor je eigen inleidende “bruggetje”Wat werkt = wat bij jou past! • Leidt in dat de volgende vraag over seksualiteit zal gaan • Benoem de mogelijke terughoudende reactie (daarmee verminder je weerstand) • Benoem het ‘waarom’ van de vraag (dit legitimeert dat je dit onderwerp aansnijdt) • Vraag of je de vraag mag stellen (en wacht de reactie af) • Hoe meer je je “bruggetje” eigen maakt, hoe vanzelfsprekender het wordt, en dat maakt het voor jezelf en daarmee voor de patiënt makkelijker.

32. “Vragen naar veranderingen” Een mooie, open manier van vragen is: “Ervaart u sinds… veranderingen in uw (intieme) relatie?” “Wat is er allemaal voor u veranderd sinds…?” “Ervaart u veranderingen in de intimiteit met uw partner of in uw eigen lichaamsbeleving.” Maak een variant die bij jou past.

33. “Behoefte aan informatie” • Een minder directe manier is: “Heeft u behoefte aan informatie over uw ziekte/aandoening in relatie tot intimiteit of seksualiteit?” Zodoende kan de ander wél aangeven iets met het onderwerp te willen, zonder per se te hoeven aangeven waar de zorgen op slaan.

34. Dank voor je aandacht!

35. Matrix Seksualiteit in relatie tot ziekte/aandoening(Bender en Nieuwstraten, 2006) context

36. Seksueel intimiderend gedrag • Het ligt niet aan jou! • Je bent altijd gerechtigd er iets van te zeggen • Wees je bewust van wat je uitstraalt • Wees je bewust van de aandoening van de patiënt • Het is een team-aangelegenheid • Openheid = Veiligheid • Benoem het gedrag en zeg dat het intimiderend overkomt • Biedt event. ellegante escape = voorkomt gezichtsverlies • Maak het breder = in team, samen strategie