O ι ενδείξεις.

1. Oι ενδείξεις.

2. Συνέχεια του μαθήματος «design η γλώσσα των (αντικειμένων) προϊόντων» όπου ασχοληθήκαμε με τα χαρακτηριστικά της τάξης και της πολυπλοκότητας, δηλαδή με την «γραμματική» της γλώσσας των προϊόντων, με τα φορμαλιστικά μέσα της μορφολογίας (τους βασικούς νόμους). • Τώρα θα ασχοληθούμε με την σημαντική (σημασιολογία;) δηλαδή με τις ενδειξιακές λειτουργίες των προϊόντων, διαφοροποιώντας ενδείξεις και σύμβολα. • Όταν μιλάμε για ενδείξεις (αν το δούμε απλά) εννοούμε τα σήματακαι τις φόρμες ενός προϊόντος που μας εξηγούν άμεσα τις πρακτικές λειτουργίες. • Τα σύμβολα παραπέμπουν έμμεσα σε ανώτερα κοινωνικά συμφραζόμενα (context).

3. Όλοι μας γνωρίζουμε περιπτώσεις που μπερδευόμαστε με αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Π.χ. δεν μπορούμε να βγάλουμε εισιτήριο στον αυτόματο, ή χρησιμοποιώντας το καινούριο κινητό τηλέφωνο, ή σε δημόσια κτίρια πιέζοντας την πόρτα που έπρεπε να τραβήξουμε. • Τέτοια παραδείγματα δηλώνουν ότι συνεχώς καθημερινά αντιλαμβανόμαστε ενδείξεις, ότι τις ερμηνεύουμε και στη συνέχεια αντιδράμε σωστά ή λάθος. Αυτό γίνεται συνήθως μέσω γνώσης ή συμβατικότητας (convention) (συνήθειας). Μόνο όταν η αντίδρασή μας δεν επιφέρει το σωστό αποτέλεσμα, αρχίζουμε την ενεργή δράση και απασχόληση με το αντικείμενο. Ψάχνουμε για ενδείξεις, γιατί δεν λειτούργησε όπως περιμέναμε, και το ποιος είναι ο τρόπος λειτουργίας. • Οι ενδείξεις μεταφέρουν δύο έννοιες:

4. Πρώτον: • Την ένδειξη του είδους, την κατηγορία προϊόντος. Μέσω συγκεκριμένου αριθμού και εκλογής ενδείξεων, και με μία ειδική διάταξη αναγνωρίζουμε ότι «αυτό είναι κινητό τηλέφωνο», «τηλεκοντρόλ» ή «επιτραπέζιος υπολογιστής». • Χονδρικά μπορούμε να πούμε ότι, τουλάχιστον σήμερα, τα χαρακτηριστικά του κινητού είναι πληκτρολόγιο, οθόνη, είσοδος και έξοδος ήχου. Και η κεραία ακόμα εξαφανίζεται. • Ο υπολογιστής τσέπης διαθέτει πληκτρολόγιο και οθόνη. • Το τηλεκοντρόλ μόνο πληκτρολόγιο.

5. Δεύτερον: • Οι λειτουργικές ενδείξεις μας δείχνουν τις πρακτικές λειτουργίες του προϊόντος. Μεσολαβούν μεταξύ ανθρώπου και τεχνικής, εξηγούν το προϊόν και κανονίζουν τον εύκολο και αλάνθαστο τρόπο χρήσης. Μία ενδειξιακά σωστά σχεδιασμένη λαβή δείχνει αν είναι για πίεση ή για περιστροφή. Ένας συρόμενος διακόπτης δείχνει πώς θα τον αγγίξουμε, σε ποια κατεύθυνση θα τον μετακινήσουμε, αν θα χρειαστούμε λίγη ή πολλή δύναμη για αυτό, αν είναι βαθμιαία ή αβαθμίδωτα ρυθμιζόμενος. Όλες αυτές οι πληροφορίες μπορούν να μεταδοθούν και μόνο με φορμαλιστικά στοιχεία.

6. Έχουμε όμως και απτικά όπως και ακουστικά στοιχεία που είναι επίσης ενδείξεις. Μέσω απτικής μετάδοσης μπορούμε να επιβεβαιώσουμε για τον χρήστη ότι η βύθιση του πλήκτρου είναι αρκετή για τη σύνδεση κάποιας λειτουργίας. Ένα κοφτό ακουστικό σινιάλο μας δίνει το κατάλληλο feedback πχ στο τηλέφωνο. Ακόμα και μέσω οσμής μπορούμε να διακρίνουμε αν πρόκειται για δερμάτινο ή πλαστικό υλικό. • Μπορούμε να διακρίνουμε επίσης μεταξύ φυσικών και τεχνητών ενδείξεων. Χαρακτηριστικό των φυσικών ενδείξεων είναι το γεγονός ότι αυτές είναι μέρος μίας περίπλοκης περίπτωσης. Δηλαδή μαύρα σύννεφα και πτώση του βαρόμετρου είναι φυσικές ενδείξεις ότι σε λίγο θα προκύψει βροχή. • Σε ένα ράφι που κρατιέται μέσω διαγωνίων στηριγμάτων, δεν δείχνουν τα στηρίγματα απλά σταθερότητα, αλλά και ότι είναι μέρος του γεγονότος, ότι παίρνουν άμεσα μέρος στην στατική του ραφιού.

7. Με την ίδια ακρίβεια λειτουργούν και οι τεχνητές ενδείξεις, δηλαδή για τις καταστάσεις και τις λειτουργίες των προϊόντων. Σε αντίθεση όμως προς τις φυσικές ενδείξεις δεν είναι μέρος της περίπτωσης, αλλά ανθρώπινη τοποθέτηση. Τοποθετούνται για να εξυπηρετήσουν καταστάσεις που από μόνες τους μέσω αισθήσεων δεν είναι αντιληπτές. Δημιουργούν δηλαδή μία σχέση για καταστάσεις που μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα. • Το σφύριγμα μας εξηγεί ότι το τρένο (καράβι) θα φύγει. Το σφύριγμα δεν είναι μέρος της μετακίνησης. Μία κάσα μας εξηγεί ότι κάποιος πέθανε. Η κάσα δεν είναι μέρος του θανάτου, αλλά μετά από αυτόν. Είναι τεχνητές και δεν έχουν σχέση με τα γεγονότα που ενδεικνύουν, αλλά μόνο τεχνική σημασία. • Το ίδιο ισχύει και για το κόκκινο φανάρι, που μας λεει «σταμάτα» χωρίς να παίρνει μέρος στην λειτουργία του σταματήματος όπως τα φρένα. • Το interface του υπολογιστή, έχει το αρχείο ή το καλάθι αχρήστων που τακτοποιούμε ή πετάμε κείμενα ή εικόνες. Είναι τεχνητές ενδείξεις και τις αποκαλούμε εικονικές.

8. Στην σήμανση έχουμε ενδείξεις για πεζούς ή αυτοκίνητα, όπως και για συσκευασίες που θα μεταφερθούν έχουμε διεθνή σήματα για εύθραυστα προϊόντα ή ευπαθή για υγρασία, και οι ενδείξεις τους είναι το ποτήρι ή η ομπρέλα. Όλα ενδείξεις για περιεχόμενα που δεν βλέπουμε. Εικονικές ενδείξεις έχουν το πλεονέκτημα της εύκολης αντίληψης και κατανόησης, άσχετα αν τις βλέπουμε για πρώτη φορά ή όχι. Αρκεί να γνωρίζουμε το καλάθι αχρήστων και την ομπρέλα. • Παρότι αυτό είναι αυτονόητο, δεν κάνει να αγνοήσουμε ότι δεν υπάρχουν σύνορα το τι μπορεί να σημαίνει μία ένδειξη. Επειδή οι ενδείξεις δεν είναι ιδιότητες, αλλά σήματα λειτουργίας σε μία συγκεκριμένη σχέση. Η ίδια ένδειξη μπορεί σε άλλη σχέση να έχει τελείως διαφορετική σημασία. Απλό παράδειγμα με την κόκκινη ένδειξη: • Σε διασταύρωση σημαίνει στάση, • Σε ηλεκτρικό σίδερο, ότι αυτή τη στιγμή ζεσταίνεται, • Στο αυτοκίνητο δείχνει το τέλος του αμαξώματος,.

9. Όπως σε όλα τα σήματα εξαρτάται η ένδειξη από το είδος του αντικειμένου, την περίπτωση, τον χώρο και τον χρόνο. Μετά έχουμε το ιστορικό και πολιτιστικό background, όπως και τις ειδικές γνώσεις του λήπτη. • Όταν ένας Ευρωπαίος κουνήσει το κεφάλι του δεξιά –αριστερά εννοεί άρνηση, στις Ινδίες σημαίνει συμφωνία. Μία λειτουργία ή μία κατάσταση μπορεί όμως και με δύο ή περισσότερες ενδείξεις να εξηγεί το ίδιο πράγμα. • Στην Ευρώπη είναι το μαύρο χρώμα πένθους, στην Ασία το άσπρο. Αλλά και στον ίδιο πολιτιστικό χώρο μπορούνε να συνυπάρχουν διαφορετικές ενδείξεις παράλληλες για τον ίδιο σκοπό. • Συνήθως έχουμε τα κόκκινα φανάρια στις διασταυρώσεις, αλλά καταλαβαίνουμε τι δείχνει και ο τροχονόμος όταν σηκώσει το χέρι του στη μέση του δρόμου. Η συνέπεια τέτοιου είδους ενδείξεων, δηλαδή σε εξάρτηση από πολιτιστικό χώρο και σχέση, είναι ότι πρέπει να μάθουμε την σημασία τους για να αποφύγουμε λάθη.

10. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΝΔΕΙΞΕΩΝ ΣΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ. • Στην πράξη είναι φυσικά ενδιαφέρον να δούμε ποιες λειτουργίες προϊόντων μπορούν να σχεδιαστούν με ενδείξεις και με ποια μέσα γίνεται αυτό. • Πρώτα από όλα εξετάζουμε τον προσανατολισμό ενός προϊόντος, την σταθερή στάση(σταθερότητα), την ανθεκτικότητα, την τροποποίηση, την ρύθμιση, την χρηστική ικανότητα, ακρίβεια και την σχέση με το ανθρώπινο σώμα. • Αυτές είναι οι βασικές οκτώ λειτουργίες που μπορούμε να σχεδιάσουμε ένα προϊόν δείχνοντας και εξηγώντας την ποιότητά τους. Φυσικά μπορούμε να φανταστούμε και παραπέρα ότι θα μπορούν να υπάρχουν τόσες ενδείξεις όσες υπάρχουν και λειτουργίες.

11. Παραδείγματα: Χαρακτηριστικά στοιβάσματος σε συστήματα καρέκλας ή πιατικά ή σερβίτσια, κλπ. Ενδείξεις εξόδων αέρα και ήχου. Ενδείξεις κλειδώσεων, διπλώσεων, ανοιγοκλεισιμάτων, περιστροφών. Ενδείξεις ενώσεων εξαρτημάτων, καλωδίων για σταθερή ή κινητή χρήση. Ενδείξεις αποσυναρμολόγησης. Ακόμα και ο τρόπος παραγωγής διαβάζεται και έχει ενδείξεις, χωρίς αυτό να έχει γίνει θεληματικά (καλούπι πλαστικού). Τελικά έχουμε σε μηχανικά προϊόντα και ενδείξεις που εξηγούνται από μόνες τους: Γραφομηχανή, ποδήλατο, τρυπάνι, ακόμα και οι λειτουργίες γραναζιών, μοχλών ή αξόνων, κλπ.

12. Με την μικροηλεκτρονική όμως εξαφανίστηκαν πολλές μέσω αισθήσεων αντιληπτές λειτουργίες όπως και πολλές που καταλαβαίνουμε μέσω λογικής. Δηλαδή έχουμε μία κατάσταση καινούρια που έχει σημαντικές συνέπειες για την αυτοεξηγούμενη χρήση των προϊόντων και τον ενδειξιακό σχεδιασμό. Καινοτομίες όπως το touch-screen, οι υπέρυθροι αισθητήρες, ή στα κοντά η αναγνώριση μέσω γλώσσας, που φέρνουν ανακατατάξεις και ανανέωση στο σχεδιασμό ενδείξεων που σχεδιάστηκαν με βάση τη μηχανική. Ειδικά στον τομέα ηλεκτρονικών συσκευών πρέπει να γίνουν βήματα για καινούριες τεχνητές ενδείξεις, που να είναι απλές και αναμφίβολες στην ερμηνεία τους. Στην ιδανική μορφή τους θα κάνουν τις οδηγίες χρήσης περιττές. Υπάρχει μεγάλη ανάγκη ανασυγκρότησης επειδή η χρήση των microchips φέρνει όλο και περισσότερες λειτουργίες. Οι ικανότητες από πολλά ηλεκτρονικά μηχανήματα ξεπερνάνε σήμερα τις ανάγκες του χρήστη. Μιλάμε για την αθόρυβη επιδημία απόδοσης των προϊόντων, έτσι την αποκαλεί ο ψυχολόγος Donald Norman.

14. Φυσικά δεν αλλάζουν μόνο την χρήση των προϊόντων τέτοιου είδους καινοτομίες, αλλά πολλές φορές, λόγω καινούριων λειτουργιών και συνδυασμών, λείπουν τελείως τα πρότυπα και μαζί με αυτά οι ενδείξεις του είδους και της φύσης του. Ένα παράδειγμα γνωστό, το τηλέφωνο, παλιά με δίσκο επιλογής, βάση, ακουστικό και καλώδιο, δηλαδή με ενδείξεις του είδους του, που τις έχασε σιγά σιγά και μετάλλαξε σε μέγεθος πακέτου τσιγάρων. Καταλαβαίνουμε τώρα ότι ο όρος ‘’ενδείξεις’’ έχει μία τεράστια γκάμα αφού οι λειτουργίες των προϊόντων έχουν πολλαπλασιαστεί τόσο γρήγορα.

15. Ποιες από όλες τις λειτουργίες είναι σημαντικότερες; • Ποια χαρακτηριστικά του προϊόντος παίζουν δεύτερο ρόλο; • Φυσικά πρέπει σε κάθε καινούρια εξέλιξη προϊόντων να ξαναπαντήσουμε. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ελαφρύ, ευέλικτο, ρυθμιζόμενο στο ύψος, ταιριάζουν φυσικά περισσότερο σε φωτιστικό γραφείου από ότι σε σαλονιού.

18. Η φωτογραφική μηχανή Minox 35 μίλαγε από μόνη της με τη λεία στρογγυλεμένη μορφή της, και έλεγε «βάλε με στη τσέπη». Στην απόφαση για τις προτεραιότητες των ενδείξεων πρέπει πρώτα να σκεφτούμε το πώς, πού, γιατί, και από ποιόν θα χειριστεί το αντικείμενο αργότερα. Σε σχεδιασμό από επαγγελματικά μηχανήματα μπορούμε να αποκλείσουμε αρκετές ενδείξεις, επειδή προϋποθέτουμε τις υπαρκτές εμπειρίες του χρήστη. Κάθε φωτογράφος ξέρει πώς τοποθετείται το φιλμ. Ο ερασιτέχνης θέλει βοήθεια. Και το περιβάλλον χρήσης παίζει διαφορετικούς ρόλους. Αν μπορούμε να πούμε ότι στο προσωπικό μας περιβάλλον το διάβασμα οδηγιών χρήσης δεν είναι και τόσο ενοχλητικό, δεν ισχύει το ίδιο στο δημόσιο χώρο.

19. Ηλεκτρονικοί τηλεφωνικοί κατάλογοι, αυτόματοι ανάληψης χρημάτων, ή εισιτηρίων, ασανσέρ, δημόσιες τουαλέτες, κλπ πρέπει να σχεδιαστούν με κατανοητό τρόπο για τον καθένα. Πολύ περισσότερο ισχύει αυτό φυσικά για προϊόντα έκτακτης ανάγκης. Πυροσβεστήρες, έξοδοι κινδύνου, σήματα κινδύνου και άλλα, πρέπει να είναι ξεκάθαρα στη χρήση τους.

20. ΜΕΣΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΔΕΙΞΕΩΝ. • Η βάση του σχεδιασμού ενδείξεων είναι η παραμέληση της τάξης ή η αυξημένη πολυπλοκότητα. Ο χρήστης αντιδρά με την προσπάθεια να βρει τη σημασία και την έννοια της λειτουργίας. • Στη συνέχεια θα αναφερθώ σε απαντήσεις τέτοιου σχεδιασμού μέσω της απόκλισης από φορμαλιστικές αρχές όπως της απλότητας ενότητας, ενότητας μέσω καλής συνέχειας, ομοιομορφίας, συμμετρίας, σε ράστερ, σε ισορροπία κλπ. Θα αναφερθούμε σε οπτικά αντιληπτά μέσα σχεδιασμού τα οποία συνήθως μεταχειρίζονται οι designers : Φόρμες, χρώματα και δομή επιφανειών.

21. Οι άλλες διαστάσεις όπως ακουστικά ή απτικά μέσα, έρχονται ακόμα πολύ σιγά στην συνείδηση των σχεδιαστών. • Σε ένα τεχνικό κόσμο, που ο οπτικός και μόνο προσανατολισμός δεν αρκεί σαν απάντηση σχεδιασμού, θα αναγκαστούν οι designers να συνεργαστούν διακλαδικά με ειδικούς ακουστικής ή υλικών. • Με τα παραδείγματα θα προσπαθήσουμε να καταλάβουμε ποιες ενδείξεις πραγματοποιήθηκαν με ποια μέσα. Στόχος είναι η αισθητοποίηση των σχέσεων των ενδείξεων. Τα παραδείγματα παρουσιάζουν μία λύση και φυσικά μπορούμε να φανταστούμε και εναλλακτικές λύσεις.

22. Ο ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ. Τα περισσότερα αντικείμενα έχουν συνήθως λόγω των πρακτικών λειτουργιών τους μία συγκεκριμένη κατεύθυνση ή προσανατολισμό προς τον χρήστη, και σπάνια προς άλλα αντικείμενα. Εργαλεία όπως το κατσαβίδι ή το τρυπάνι χαρακτηρίζονται από την κατεύθυνση της δράσης του χρήστη,

23. Φωτιστικά, φακοί, ή τηλεκοντρόλ έχουν μία κατεύθυνση εκπομπής.

24. Τηλεοράσεις, οθόνες PC και πληκτρολόγια όπως όλα τα ηλεκτρονικά μηχανήματα με οθόνη και κουμπιά, είναι προσανατολισμένα προς τον χρήστη. Ο λόγος είναι η οπτική και ακουστική σχέση με τον χρήστη, και γι’ αυτό μπορούμε αμέσως να διακρίνουμε τι είναι το μπρος που αναφερόμαστε και τι το πίσω.

25. Πρώτα ένα αρνητικό παράδειγμα. Το φωτιστικό Qudra του Antonio Citterio και του Glen Oliver Löw (1994). Δεν υπάρχει καμία φορμαλιστική ένδειξη πώς εκπέμπεται το φως ακριβώς. Μόνο κοιτάζοντας το φωτιστικό από κάτω διαπιστώνουμε ή υποθέτουμε ότι φωτίζει προς τα κάτω. Η φόρμα του δεν το δείχνει και το γεγονός ότι συγχρόνως φωτίζει και προς το ταβάνι ούτε καν το φανταζόμαστε.

26. Το Info-Center του Ulrich Hirsch (1989) το χρησιμοποιούμε για πληροφορίες δρομολογίων. Αποτελείται προσθετικά από την ψηλή κολώνα και την πλάγια τοποθετημένη οθόνη που παίρνει κλίσεις, ανάλογα με το ύψος του χειριστή. Χειριστήριο και οθόνη βλέπουν φυσικά πάντα προς τα μπρος θα μπορούσαμε να πούμε. Εδώ όμως έχουμε να κάνουμε και ορισμένες παρατηρήσεις.

27. Πρώτο: Μέσω της απόκλισης από το οριζόντιο και κάθετο ράστερ στην οθόνη, δηλαδή μέσω της διαγώνιας επιφάνειας, ενδείκνυται η κατεύθυνση και στρέφεται προς το χρήστη. Δεύτερο: Το πίσω μέρος της οθόνης έχει κλειστεί μέσω του ημικυκλίου, που στο μπροστινό του μέρος έχει κοπεί. Η καλή συνέχεια του ημικυκλίου σε κύκλο έχει διακοπεί. Έτσι δημιουργήθηκε μία σημαντική επιφάνεια, άσχετα αν για ένα ψηλό άτομο θα δείχνει προς τα πάνω ή για ένα παιδί προς τα κάτω.

28. Ηθήκηγιαγυαλιά “Air Titanium Case” τουLindberg Optic design (1995). Η ανοξείδωτη λαμαρίνα σαν ταινία με ενότητα μέσω καλής συνέχειας. Τόσο το κοφτό κόψιμο της φόρμας, όσο και η αντίθεση των υλικών ο συνδυασμός με μαύρο ματ πλαστικό, δείχνουν την σημασία των επιφανειών. Δημιουργείται μία ορθογώνια κατεύθυνση προς το μήκος της θήκης. Μία ένδειξη που ο χρήστης δικαιολογημένα ερμηνεύει, σαν αυτή από σπιρτόκουτο. Δηλαδή ότι σέρνοντας το μαύρο μέρος θα ανοίξει η θήκη. Δυστυχώς ή ευτυχώς όμως δεν ανοίγει έτσι. Ο μηχανισμός δεν έχει ούτε βίδες ούτε μεντεσέδες, αλλά μόνο μία ελάχιστη ένδειξη στη λαμαρίνα, μέσω αλληλοεπικάλυψης, ένα τσάκισμα που σκοντάφτει το δάχτυλο. Με το δίκαιο μας επιχειρηματολογούμε και λέμε ότι η ένδειξη αυτή είναι λάθος, έχει σχεδιαστεί παραπλανητικά. Αυτό το παράδειγμα μας δείχνει την διαλεκτική των ενδείξεων.

29. Όπως είπαμε ο ρόλος των ενδείξεων είναι να ερμηνεύονται έτσι που να καταλαβαίνουμε αλάνθαστα τον κόσμο των προϊόντων. Αλλά και μία συνειδητή παραίτηση από τις ενδείξεις μπορεί να μας αποφέρει ενδιαφέροντα αποτελέσματα και ο χρήστης που του αρέσει η λύση θα μάθει γρήγορα να μεταχειρίζεται το προϊόν. Σε αυτήν την περίπτωση είναι η παραίτηση ένα χαρακτηριστικό του ιδιαίτερου. Όχι μόνο το υλικό της θήκης είναι αλλιώτικο, αλλά και η χρήση της απαιτεί (λίγη τουλάχιστον) γνώση.

30. Μπαταρία; Βρύση; Χειριστήριο μίξης νερού; Σε αντίθεση με άλλα χειριστήρια που το νερό οδηγείται «μέσω γωνιών», ερμηνεύει η φόρμα αυτή, του “arco” του Phoenix Product Design (1991), την κατεύθυνση της ακτίνας του νερού. Η ροή του νερού μεταφέρεται πολύ παραστατικά. Η λοξή τομή που σταματάει την φόρμα δημιουργεί μία επιφάνεια σημασίας και σχέσης και ενδεικνύει την έξοδο του νερού. H απαλή ακτίνα σε αυτό το σημείο δράσης και χρήσης επιτρέπει την ερμηνεία ότι η σκληρή γωνία δεν είναι τόσο σκληρή και ότι δεν θα τραυματιστούμε. Σε αντίθεση με την τονισμένη ένδειξη της ροής του νερού, είναι ο σχεδιασμός της ρύθμισης πολύ ήσυχος. Αρχικά δείχνει ο βραχίονας ότι πρέπει να το τραβήξουμε προς τα επάνω. Με τη δεύτερη ματιά αναγνωρίζουμε ότι κινείται μπρος –πίσω, και δεξιά –αριστερά. Τα σημεία ένδειξης τέτοιου είδους μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε μινιμαλιστικά. Παράλληλα μεταφέρει η θέση του βραχίονα την εντύπωση ότι μπορούμε να επέμβουμε άμεσα στην ροή του νερού.

31. ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ. • Στα τεχνικά και ηλεκτρονικά μηχανήματα μπορούμε να πούμε ότι ο σχεδιασμός των στοιχείων χρήσης όπως και των ενδείξεων και τα display έχουν σταθερή αξία. Μέσω αυτών δημιουργείται η σχέση του χρήστη με το αντικείμενο και κινητοποιούνται ή ακινητοποιούνται λειτουργίες στο μέσα μέρος του μηχανήματος. Γι’ αυτό εξαρτάται άμεσα από την σωστή λειτουργία της διαίσθησης και του σωστού σχεδιασμού, ή χρηστικότητάς τους. Άλλο σημαντικό ρόλο παίζουν η ταξινόμηση των στοιχείων, όπως πχ μέσω σχηματισμού ομάδων, μπορούμε να σχεδιάσουμε συγγένεια λειτουργιών.

32. Από την άλλη μπορούμε προπάντων μέσω του σχεδιασμού της φόρμας και των στοιχείων να εξηγήσουμε πώς να τα χειριστούμε. Δηλαδή με περιστροφή ή με πίεση, ή σύροντας, ή τραβώντας, ή απλά μέσω επαφής σώματος. Και φυσικά αν χρειάζεται πολύ ή λίγη δύναμη. Σήμερα διαθέτουμε στο μεκατρονικό τομέα οργάνων χρήσης και ρύθμισης, πολλαπλή εξασφαλισμένη γνώση, που μέσω φορμαλιστικής σχεδίασης μπορούμε να δείξουμε τις λειτουργίες. Η τεχνική εξέλιξη των τελευταίων 20 χρόνων είχε φυσικά μεγάλες συνέπειες, γιατί μέσω αυτής άλλαξε ριζικά ο τρόπος λειτουργίας των χρηστικών στοιχείων και μαζί με αυτόν και οι χρηστικές ενδείξεις. Σαν τάση θα λέγαμε ότι «η χρήση έγινε πιο εύκολη αλλά και πιο έμμεση». Μηχανικά κουμπιά με κίνηση μοχλού, εκτοπίστηκαν από κουμπιά πίεσης». Αυτά πάλι στην συνέχεια από πλαστικές μεμβράνες, ή κουμπιά με αισθητήρες, και τελικά με touch-screen.

34. Σήμερα έχουμε το πρόβλημα του να βρούμε ενδείξεις με νόημα για εφαρμογές σε software, Web-sites ή CD-ROM και να τις σχεδιάσουμε. Η χρηστική υπόθεση και η λειτουργία πέρασαν στο αόρατο, στο άυλο. Η σχέση όμως μεταξύ στοιχείων χρήσης, και της κινητοποίησης λειτουργιών δεν άλλαξε. Γι’ αυτό διασταυρώνουμε σήμερα τον τομέα των ενδείξεων τουλάχιστον ως ένα μέρος με τον τομέα του Interface-Design.Συχνά βρίσκουμε σε touch screen-menus κουμπιά πίεσης, σχεδιασμένα σε μια μορφή με καθαρή γραμμή, ή ακόμα και τρισδιάστατα. Μέσω εικονογραφικής ομοιότητας παρα-πέμπουν συχνά στα αληθινά κουμπιά και δείχνουν στον χρήστη τι να κάνει («πιέστε εδώ»).Χωρίς αμφιβολίες λύνεται το πρόβλημα συνεννόησης, τουλάχιστον μέχρι να βρούμε άλλες ενδείξεις για το πρόβλημα αυτό, ή μέχρι να καταχωρηθεί μια άλλη συμβατικότητα. • Απ’ την άλλη μεριά όμως, όπως λεει και το όνομα touch screen, δεν έχουμε κουμπιά αλλά απλά άγγιγμα της οθόνης. Παραμένει δηλαδή το ερώτημα ένδειξης που θα δώσει το πραγματικό νόημα σε αυτήν την λειτουργία χρήσης. Κλασσικό πεδίο δράσης για design.

35. Απτική κατανόηση: Ενδείξεις χρήσης για θερμοστάτη, θερμαινόμενης κουβέρτας της εταιρείας Beurer.(1970). Όταν θέλουμε ο αυξομειωτής να ρυθμιστεί για υψηλή θερμοκρασία, τότε αγγίζουμε τα μεγάλα βαθουλώματα στα πλάγια και για την χαμηλή κατεβαίνοντας μικραίνουν τα βαθουλώματα. Αρκετά καλή αναλογία για ρύθμιση χωρίς βαθμίδες. Λίγο αντιφατικός είναι ο σχεδιασμός της ποσότητας από βούλες. Πολλές βούλες θα μπορούσαμε να τις ερμηνεύσουμε και πολλή ζέστη.

36. Πεταλούδες τέτοιου είδους είναι μια πασίγνωστη ένδειξη για βιδώματα με το χέρι και φυσικά ξεβιδώματα. Στο μήλο για πιπέρι του Michael Graves(1986) υπερμεγενθήθηκε η πεταλούδα με πλαστικό, δηλαδή συμπαθητικό υλικό για το χέρι (σε αντίθεση με το μέταλλο). Χρησιμοποιήθηκε σαν εικονική ένδειξη για το περιστρεφόμενο χερούλι. Φυσικά λειτουργεί η ένδειξη για στρέψη. Και όμως η λειτουργική της αξία είναι σχετική: Επειδή κάθε μισή στροφή πρέπει να αφήσουμε την λαβή και να την ξαναπιάσουμε. Η συνεχής περιστροφή με μανιβέλα π.χ. λειτουργεί πολύ καλύτερα. Επίσης δεν μπορούμε ούτε και με γρήγορες κινήσεις μπρός-πίσω να χειριστούμε τον μήλο του Graves, όπως σε συμβατικούς μύλους.

37. Η δημοτικότητα του προέρχεται μάλλον από τον συμβολισμό της πεταλούδας. Η μεταφορά από εργαλείο στον τομέα Table-Top μας εκπλήσσει. Μέσω του χρωματικού και του μεγενθυτικού κοντράστ προκαλείται αστείο και ειρωνεία και σαν τσιτάτο μιας πεπαλαιωμένης τεχνικής είναι καλό παράδειγμα για το τότε επίκαιρο “Retro-Design”(εποχή μεταμοντέρνου). Πολύ ωραία δείχνει επίσης ο κορμός μέσω φάρδους προς την βάση σταθερότητας, και ξεχωρίζει συγχρόνως καλά η επιφάνεια κρατήματος. Αντίθετα η διάτρηση είναι χαρακτηριστικό από στυλό ή χερούλια από χύτρες κλπ, σαν ένδειξη καλού κρατήματος. Εδώ δεν έχει πρακτική λειτουργία, είναι απλά στολίδι και τίποτα άλλο.

38. Η ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΣΩΜΑ (ΕΥΧΡΗΣΤΙΑ). Ένας εργονόμος εξετάζει πάντα τα προϊόντα με τον δικό του τρόπο. Η σκοπιά του είναι η ανθρωπομετρική παρατήρηση. Δηλαδή διαστάσεις, γωνίες, κλίσεις κλπ, το πώς ταιριάζουν στο ανθρώπινο σώμα. Εμείς συγκεντρώνουμε το ενδιαφέρον μας π.χ. σε εργαλεία ή λαβές, διακόπτες και καθίσματα, στο πώς να τους δώσουμε ενδεικτική σχέση σώματος μέσω συνειρμού. Στην αρχή φανταζόμαστε να δουλεύουμε μέσω αρνητικής φόρμας από το μέρος του σώματος που ασχολούμαστε, δηλαδή με το απέναντι των εργαλείων. Αυτό όμως έχει συνήθως μικρή πρακτική αξία.

39. Στο χέρι μπορεί μια παρατονισμένη ένδειξη να μας επιβάλει συγκεκριμένο τρόπο λαβής χωρίς μεγάλα περιθώρια. Πιο κατάλληλος είναι ο μινιμαλιστικός τρόπος επέμβασης με απαλές καμπύλες ή κοιλώματα και στρογγυλεμένες γωνίες, φυσικά όχι σαν ξεχυμένες φόρμες. Σημαντικός είναι επίσης ο σχεδιασμός της δομής επιφάνειας όπως τον γνωρίζουμε από διάφορες λαβές και χερούλια, όπως και τα συμπαθητικά υλικά. Όλα αυτά είναι ενδείξεις σε σχέση με το σώμα. Η σειρά από τανάλιες με το όνομα “Kraftgripp” δηλαδή λαβή δύναμης, του Hardy Kolloch εποχή 1974. Για πρώτη φορά εφαρμόστηκαν οι ενδείξεις κρατήματος και χειρισμού άψογα, και ισχύουν μέχρι σήμερα. Μέσω διαφορετικού υλικού, δηλαδή ατσαλιού και πλαστικού, ξεχωρίζουν καθαρά ο τομέας εργασίας και αυτός του πιασίματος. Το πλαστικό κάλυμμα της λαβής είναι σε αντίθεση με το σκληρό και κρύο μέταλλο, πολύ συμπαθητικότερο στο χέρι.

40. Επειδή τέτοιου είδους εργαλεία είναι συνήθως εργαλεία ηλεκτρολόγων, εκφράζει το πλαστικό υλικό μόνωση, δηλαδή ασφάλεια σε ηλεκτρικό ρεύμα. Το σχέδιο της λαβής ανταποκρίνεται στην σχέση με το χέρι, χωρίς υπερβολή μέσω στρογγυλότητας και μαλακότητας του υλικού. Η φόρμα είναι εργονομικά σωστή, επειδή το πλαστικό κάλυμμα μεγαλώνει την επιφάνεια επαφής με το χέρι, πράγμα που σημαίνει καλή κατανομή της πίεσης προς το σώμα. Τελικά δείχνει και το τέλος της λαβής ότι προστατεύεται το χέρι και δεν μπορεί να φύγει αν γλιστρήσει η τανάλια.

41. Nibaver/Peter/Krouwel, 1991. Φυσικά μπορούμε έναν επίπεδο χάρακα να τον πιάσουμε και να δουλέψουμε με αυτόν. Τέτοιο χερούλι δεν χρειάζεται οπωσδήποτε. Αυτός ο μειωμένος και ενσωματωμένος σχεδιασμός της λαβής πάνω στον χάρακα, είναι πρόκληση για εύκολο πιάσιμο. Για να το ξεχωρίσει ο αγοραστής από ανταγωνιστικά προϊόντα του δόθηκε και μια ακόμα λειτουργία, μια ένδειξη για τρόπο χρήσης που αρέσει. Το κατά πόσο πέτυχε δεν το εξετάζουμε. Σημασία έχει η διαλεκτική της ένδειξης από την άλλη σκοπιά, επειδή ταυτόχρονα αυτή η συμπαθητική φόρμα προδιαγράφει και επιβάλει τον τρόπο χρήσης.

42. Η πολυθρόνα “Wink”(κλείνω μάτι) του Tosliyuki Kita, 1980. Άλλο ένα παράδειγμα ενδείξεων σε σχέση με το σώμα, και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό. Πάνω από όλα εντυπωσιάζουν τα μεγάλα κοιλώματα καθίσματος και πλάτης. Μετά η αφράτη ταπετσαρία. Μέσω αυτής κάθεται ο χρήστης άνετα σε μεγάλες επιφάνειες και στηρίζεται καλά. Σε σχέση με πολυθρόνες από ξύλο ή μεταλλικό πλέγμα δεν θα αντιμετωπίσουμε εδώ κουραστικά σημεία πίεσης, αλλά ούτε θα βυθιστούμε μέσα στο αφρολέξ, επειδή το αφρώδες γέμισμα της “Wink” είναι σχετικά σφιχτό. Η πλάτη αλλάζει κλίσεις γωνίας όπως στο αυτοκίνητο.

43. Η πλάτη αλλάζει κλίσεις γωνίας όπως στο αυτοκίνητο. Τα μαξιλάρια δεξιά και αριστερά είναι κινούμενα, και μια ακόμα επιφάνεια ανοίγει προς τα μπρος για να βάλουμε τα πόδια ψηλά. Γενικά η πολυθρόνα επιτρέπει την προσαρμογή σε πολλές θέσεις για κάθισμα ή για ξάπλωμα. Ακριβώς επειδή το σώμα δεν χρειάζεται να πάρει μια μόνο θέση, είναι η αλλαγή πολύ εύκολη και εφικτή. Ένα πρόβλημα παρουσιάζει όμως και αυτό το αντικείμενο: Λόγω του μικρού ύψους του καθίσματος, δημιουργεί πρόβλημα σε ηλικιωμένους όταν θα σηκωθούν.

44. Κινητικότητα(προσαρμογή, ρύθμιση κλπ) • Από πολλά χρηστικά αντικείμενα απαιτείται να είναι εύκαμπτα και να προσαρμόζονται στις διάφορες ανάγκες. Το τραπέζι στην τραπεζαρία να αυξομειώνεται, το φωτιστικό γραφείου να ρυθμίζεται με τρόπο που να φωτίζει βέλτιστα το πεδίο εργασίας. • Στο σχεδιασμό ενδείξεων θα συγκεντρωθούμε τώρα σε ορισμένα σημεία. Για τον χρήστη πρέπει να είναι ευδιάκριτο το τι αλλαγές μπορεί να κάνει σ’ ένα προϊόν, και με ποια μηχανική βάση θα γίνει αυτό. Τρεις τρόποι έρχονται σε ερώτηση: • Ακτινωτά (radial) =μέσω κυκλικής περιστροφής με έναν άξονα • Ακτινωτά στο χώρο =τρισδιάστατη περιστροφή π.χ. σε σφαιρική περιστροφή. • Γραμμικά =σαν τηλεσκόπιο

45. Επειδή αυτές οι τρεις βασικές αρχές μας είναι γνωστές και αυτοεξηγούνται, ξέρουμε με ποιο τρόπο μπορούμε να επιφέρουμε την αλλαγή. Η πραγματική αξία του σχεδιασμού τέτοιων ενδείξεων φαίνεται όταν ο μηχανισμός μετακίνησης είναι καλυμμένος, ή αν κινητοποιηθεί έμμεσα με κουμπιά. Επίσης πρέπει να φαίνεται σε ποια όρια χώρου αλλάζει θέση το αντικείμενο, αν αυτές οι κινήσεις είναι με βαλβίδες ή όχι, αν χρειάζεται πολύ ή λίγη δύναμη, ή αν υπάρχει ασφάλεια που πρέπει πρώτα να εξασφαλίσουμε και μετά να ξανασφαλίσουμε.

46. Ντουλάπα“Harmonica” τουKurt Thrut (1998) Η μεταβλητότητα είναι στην κυριολεξία «ορατή». Μέσω της διάφανης μεμβράνης στην πρόσοψη, διακρίνεται το ψαλιδωτό πλέγμα, που δεν αφήνει αμφιβολίες ότι η ντουλάπα ανοίγει. Διαφάνεια και μηχανισμός γίνονται παράλληλα και λειτουργικά στολίδια. Μέσω της πιέτας, τσακίσματος, της πλαστικής μεμβράνης που μας είναι γνωστή από παλιές ή επαγγελματικές φωτογραφικές μηχανές, ή αμορτισέρ, δείχνει το έπιπλο, την ευελιξία του και την κατεύθυνση κίνησης.

47. Ακτινολογικό μηχάνημα οδοντογιατρού “Heliodent”, Siemens Design Και στο μηχάνημα αυτό επιδεικνύεται η μεταβλητότητα μέσω πτυχών και τσακισμάτων. Στο ντουλάπι φαινόταν η κίνηση που θα συμβεί, ενώ στο μηχάνημα αυτό η κάλυψη προκαλεί ανασφάλεια.

48. Δεν είμαστε σίγουροι αν η κίνηση των βραχιόνων αφορά ένα επίπεδο ή αν είναι περιστροφική, ή τρισδιάστατη. Και ο στρογγυλός σωλήνας δεν επιτρέπει συμπεράσματα για την άρθρωση. Ένας τετράγωνος σωλήνας θα επέτρεπε τουλάχιστον την αξιολόγηση οριζόντιας και κάθετης κίνησης. Το τέλος του βραχίονα που είναι και η έξοδος από το κουτί (βιδωμένο στον τοίχο) δείχνει ότι κάνει περιστροφή σε έναν άξονα που λείπουν οι πτυχές.

49. Κουτί καλλυντικών(καθρέφτης;) του Max Factor,1986. Ξεκάθαρες ενδείξεις. Μαύρος μεντεσές από πλαστικό, που ξεχωρίζει από το αλουμινένιο κουτί και το χαραγμένο όνομα “fec” με ακριβή κατεύθυνση. Όλα δείχνουν πώς πρέπει να ανοιχτεί το κουτί και ποιο είναι το επάνω μέρος. Μέσω της μεγέθυνσης ο μεντεσές έγινε κάτι ακόμα εκτός από ένδειξη λειτουργίας. Διογκώθηκε σε διακοσμητικό στοιχείο. Το παράδειγμα αποδεικνύει ότι μέσω υπερβολής μπορούμε να δημιουργήσουμε και μια άλλη πειστική διάσταση που πέρα από την πρακτική μπορεί να έχει και συμβολική ποιότητα.

50. Φωτιστικό γραφείου “Cobra”, Masayuki Kurokawa, 1973. Το φωτιστικό μας μεταδίδει ότι μπορεί να κάνει οποιαδήποτε κίνηση και αλλαγή. Ο λαιμός αποτελείται από τον λεγόμενο «λαιμό του κύκνου» που γνωρίζατε ίσως από μεγεθυντικούς φακούς, και άλλα ελαφρά αντικείμενα εφαρμογής του. Η κεφαλή του φωτιστικού κρατιέται σε κάθε θέση και θυμίζει φίδι λόγω μεγάλης ελαστικότητας. Καταλαβαίνουμε γιατί το όνομα του είναι Cobra.