„Przed wyborem seminarium” Ochrona i Kształtowanie Środowiska

1. „Przed wyborem seminarium” Ochrona i Kształtowanie Środowiska Dr hab. inż..Wanda Wilczyńska-Michalik prof. UP

2. Spis treści • Kilka słów o sobie i o prowadzonych zajęciach (slajdy 2 – 10) • Problemy badawcze z zakresu ochrony i kształtowania środowiska, jakich dotyczyć mogą prace dyplomowe zarówno magisterskie jak i licencjackie (problem 1 – 7, slajdy: 11 – 33) • Tematyka, jaką mogą obejmować prace dyplomowe – licencjackie (problematyka ta nie została uwzględniona w punkcie II, dotyczy tylko studentów studiów pierwszego stopnia) (slajdy 34 – 56) • IV. Przykłady tematów jakich należy unikać (slajdy 57 – 61)

3. Kilka słów o sobie i o prowadzonych zajęciach • Szanowni Państwo, • jestem pracownikiem Zakładu Ochrony i Kształtowania Środowiska Geograficznego w Instytucie Geografii UP Na studiach stacjonarnych prowadzę seminarium dla studentów IV i V roku oraz zajęcia dla studentów specjalizacji „Ochrona i Kształtowanie Środowiska”: „Zasoby przyrody i ich zagrożenia”, „Antropogeniczne zmiany środowiska Polski”, „Monitoring środowiska” Bardzo lubię zajęcia i prace terenowe Na zdjęciu po prawej: wycieczka w Gorce, maj 2008

4. W ubiegłych latach dla studentów specjalizacji prowadziłam także ćwiczenia terenowe przedmiotowe. Odbywały się one w Stacji Morskiej UG w Helu. Fokarium – trening i karmienie fok (Fot. W. Wilczyńska-Michalik, kwiecień, 2008) Studenci III roku po zajęciach w Obserwatorium Geofizyki w Helu (obserwacje geomagnetyczne) (kwiecień, 2008)

5. Dla studentów studiów niestacjonarnych prowadzę zajęcia z przedmiotów: „Podstawy kształtowania i ochrony środowiska” „Antropogeniczne zmiany środowiska Polski” „Kształtowanie i Ochrona środowiska” Jeden z bardzo aktualnych tematów omawianych podczas zajęć dotyczy odpadów. Problem gospodarki odpadami w mieście lub gminie to zagadnienie, które można przedstawić w ramach pracy dyplomowej Okolice Paczółtowic – dzikie składowisko Fot. W. W. Michalik, 2006 Wysypisko odpadów komunalnych „Barycz” Fot. W. W. Michalik, 2006

6. Magistranci W latach 2006 – 2008 pracę magisterską realizowaną pod moim kierunkiem obroniło 36 studentów Na zdjęciach – dokumentacja fotograficzna do pracy magisterskiej nt. Rekultywacja terenu po zlikwidowanych Zakładach Chemicznych „Tarnowskie Góry” w Tarnowskich Górach. Na zdjęciu po prawej – autorka pracy, P. M. Marszałek w terenie

7. II. Problemy badawcze z zakresu ochrony i kształtowania środowiska, jakich dotyczyć mogą prace licencjackie i magisterskie Na kolejnych slajdach przedstawiono problemy badawcze z zakresu ochrony i kształtowania środowiska, jakich dotyczyć mogą prace licencjackie i magisterskie realizowane pod moim kierunkiem na Wydziale Geograficzno-Biologicznym UP, kierunek – geografia

8. Przedmiotem badań geografii jest środowisko geograficzne, środowisko – obejmujące zarówno zasoby przyrody jak i gospodarkę Geografia ma dwa przedmioty badań: środowisko przyrodnicze (naturalne) człowieka i jego działalność Człowiek przekształca środowisko, zmienia krajobrazy, wykorzystuje zasoby (wody, gleby, surowce mineralne), wytwarza zanieczyszczenia i odpady Człowiek zmienia i narusza naturalne cykle biogeochemiczne Jakie są skutki środowiskowe działalności człowieka? Myślę, że warto o tym napisać pracę

9. O czym należy pamiętać przy wyborze tematu ? • temat pracy powinien dotyczyć, konkretnego, niezbyt wąskiego problemu • na ten sam temat mogą powstawać prace dyplomowe • o różnych pytaniach naukowych • należy unikać tematów, wokół których toczą się spory (np. ekonomiczne czy środowiskowe) • należy unikać tematów, do opracowania których nie ma wystarczających materiałów • teren badań powinien być dość dobrze znany autorowi przyszłej pracy • przedmiot badań powinien być interesujący z punktu widzenia poznawczego • problem badawczy powinien być aktualny

10. Na pewnych obszarach człowiek znacząco przekształcił środowisko przystosowując je do swoich potrzeb, spowodował degradację, a niekiedy doprowadził do dewastacji zasobów Teraz podejmuje „działania naprawcze”. Jakie to są działania? Jakie są metody działań naprawczych? Jaka jest ich skuteczność? Można to opisać w pracy dyplomowej Problem 1. Przeciwdziałanie skutkom degradacji środowiska geograficznego

11. Przeciwdziałanie skutkom degradacji środowiska geograficznego • W ramach tego problemu można dla wybranego obszaru lub obiektu • przedstawić pracę, w której zostaną omówione działania obejmujące rekultywację lub rewitalizację • np..: • 1.a/ rekultywacja • (np..rekultywacja gleb, rekultywacja składowisk odpadów, rekultywacja hałd na wybranym terenie) • …. „rekultywacja gruntów to nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie własności fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg” (Ustawa ….., 1995) • 1. b/ rewitalizacjaobszarów poprzemysłowych i pogórniczych

12. Problem 1. a. – „rekultywacja …...” Dla potrzeb pracy dyplomowej niezbędna jest dokumentacja obiektów, obszarów lub form antropogenicznych podlegających rekultywacji w oparciu o rekonesans terenowy, prace terenowe - dokumentacyjne, wywiad środowiskowy . Praca musi zawierać oraz opis przebiegu prac naprawczych (np. techniki rekultywacji) prowadzonych w terenie przez stosowne instytucje. Dostępność materiałów źródłowych jest bardzo istotna Analiza literatury, musi uwzględniać pozycje wyjaśniające i porządkujące fachową terminologię związaną z tematem pracy. Niezbędne jest także zapoznanie się z podstawowymi aktami prawnymi z zakresu ochrony środowiska

13. Rekultywacja składowiska odpadów Maślice (woj. dolnośląskie) Zwałowisko wewnętrzne O/Bełchatów, widok zrekultywowanego zbocza wschodniego Rekultywacja zbiornika odpadów niebezpiecznych i szkodliwych po ZSO „Górka" w Trzebin Na zdjęciach powyżej wybrane przykłady rekultywacji

14. Problem 1. b. – „rewitalizacja …...” Jest to problematyka łącząca wiedzę z wielu działów geografii: (geografii fizycznej, geografii społeczno-ekonomicznej, geografii przemysłu) a także z wielu dziedzin naukowych (np. z ekologii, architektury) Rewitalizacja obszarów poprzemysłowych, pogórniczych czy zespołów urbanistycznych to obecnie jedno z działań najbardziej zauważalnych w środowisku kulturowym, którego fizjonomią jest krajobraz. Dla potrzeb pracy dyplomowej niezbędna jest pełna charakterystyka środowiska geograficznego, w tym kulturowego omawianego obszaru,na podstawie literatury, materiałów źródłowych i przeprowadzonej dokumentacji w terenie. Szczególną uwagę należy zwrócić na zagadnienia związane z ochroną zabytkowego krajobrazu kulturowego Dostępność materiałów źródłowych jest istotna (z dotychczasowych doświadczeń wynika, że nie ma w tym przypadku większych problemów) Analiza literatury, musi uwzględniać pozycje wyjaśniające i porządkujące fachową terminologię związaną z tematem pracy.

15. W ostatnich latach w wielu polskich miastach jest realizowany program rewitalizacji (odnawiania starych dzielnic przemysłowych czy wojskowych, starych centrów śródmiejskich, ich ożywianie architektoniczne, urbanistyczne, gospodarcze i społeczne). Gniezno. Budynki powojskowe przeznaczone do rewitalizacji Programu Rewitalizacji Obszarów Miejskich w Czeladzi „…… spółdzielnie mieszkaniowe mogą się ubiegać się o wsparcie finansowe pochodzące z funduszy europejskich w realizacji między innymi prowadzonych przez siebie remontów”. Autor: Adam GawronCzeladź: kopalnia Saturn

16. Katowice – os. Giszowiec – stare zabudowania Fot. Łukasz Rutka (praca magisterska) Katowice – os. Nikiszowiec, podwórza Fot. Łukasz Rutka (praca magisterska)

17. Problem 2. • Waloryzacja geograficzna wybranych obszarów • Na podstawie przeprowadzonej w pracy analizy należy dać odpowiedź na pytanie: • czy omawiany teren, z punktu widzenia posiadanych walorów, zasobów środowiska geograficznego oraz istniejącej infrastruktury technicznej może być wykorzystany • np.: • do produkcji/wytwarzania odnawialnych surowców energetycznych (może to być biomasa, osady pościekowe • i inne) ? • - do wytwarzania energii w oparciu o źródła odnawialne (np. zasoby wodne, wiatr) ? • dla potrzeb rozwoju turystyki - pod kątem atrakcyjności turystycznej ?

18. 2. Waloryzacja geograficzna wybranych obszarów (cd.) Np. : - waloryzacja geograficzna dla potrzeb planu zagospodarowania przestrzennego - waloryzacja geograficzna pod kątem atrakcyjności turystycznej - waloryzacja geograficzna i projektowanie różnych form ochrony przyrody - waloryzacja geograficzna pod kątem rozwoju geoturystyki • 3. Waloryzacja sozologiczna (waloryzacja presji) na wybranych obszarach • np. • waloryzacja sozologiczna obszaru oddziaływań górnictwa odkrywkowego • W pracy należy ukazać przekształcenia krajobrazu, stosunków wodnych, jakości zasobów środowiska i inne, oraz zróżnicować ich nasilenie • w różnych częściach omawianego terenu

19. Waloryzacja geograficzna wybranych obszarów Dla potrzeb pracy dyplomowej (waloryzacja) niezbędna jest dokumentacja wybranych walorów środowiska w oparciu o prace terenowe i dokumentacyjne (rekonesans terenowy, inwentaryzacja przyrodnicza) oraz ocena walorów środowiska na podstawie przyjętej metodologii (np. bonitacja punkowa) i dostępnej literatury oraz materiałów źródłowych Dostępność materiałów źródłowych (szczególnie informacji dotyczących stanu środowiska) jest bardzo istotna.(na ogół nie stanowi to większych problemów) Bardzo ważnym elementem pracy jest przyjęcie i zastosowanie precyzyjnej metodologii

20. Potencjalne wykorzystanie wyników pracy Pełne rozeznania walorów środowiska geograficznego danego terenu jest nieodzownym warunkiem przy sporządzaniu i aktualizacji planu zagospodarowania przestrzennego gmin i powiatów W planach zagospodarowania przestrzennego muszą być uwidocznione najkorzystniejsze z punktu widzenia gospodarki i środowiska formy gospodarowania oraz działania na rzecz ochrony zasobów przyrody żywej i nieożywionej Umiejętności nabyte w trakcie realizacji pracy dyplomowej z zakresu waloryzacji mogą być przydatne w pracy w urzędach gmin i innych jednostkach administracji lokalnej

21. Problem 4. • Antropogeniczne przekształcenia rzeźby na wybranym obszarze • Np.: • - antropogeniczne przekształcenia rzeźby terenów górniczych • antropogeniczne przekształcenia rzeźby obszarów o dużym nasileniu ruchu turystycznego • Dla potrzeb pracy dyplomowej niezbędna jest dokumentacja wybranych form antropogenicznych w oparciu o prace terenowe i dokumentacyjne (rekonesans terenowy, inwentaryzacja przyrodnicza) oraz ocena przekształceń rzeźby na podstawie dostępnej literatury i materiałów źródłowych. • Bardzo istotna jest dostępność opracowań kartograficznych dla omawianego terenu (map fizycznych i tematycznych) z różnych okresów (od map historycznych do współczesnych) • Bardzo ważna jest precyzyjna terminologia.

22. Problem 4. (c.d.) Co to są formy antropogeniczne? Formy antropogeniczne – formy rzeźby powierzchni Ziemi powstałe bezpośrednio w wyniku działalności człowieka (np. hałdy, kamieniołomy), lub pośrednio – wskutek zakłócenia równowagi dynamicznej w środowisku (np. wylesienie – przyśpieszenie procesów denudacyjnych, prostowanie koryt rzek – przyśpieszenie erozji, budowa dróg – podcinanie skarp – osuwiska, i inne). Formy antropogeniczne (na powierzchni Ziemi) powstaja wskutek niszczącej, budującej lub przeobrażającej działalności człowieka Powstanie antropogenicznych form rzeźby jest związane z przemieszczaniem materiału skalnego Zwałowisko Pochwacie (Jastrzębie Zdrój, Połomia, Gogołowa czynne, częściowo zrekultywowane

23. Największe formy antropogeniczne (wielkowymiarowe) związane są z rozpoczęciem na dużą skalę eksploatacji surowców mineralnych i skalnych. Klasyfikacja form antropogenicznych zawarta jest m. in. w pracy: Migoń P., 2006: Geomorfologia, Wydawnictwo Naukowe PWN (str. 423 - 433) Głębocznica w okolicy Kazimierza Dolnego (holweg - parów, droga z wyjeżdżoną koleiną; hohl - pusty, wydrążony, zapadły; Weg -droga) - forma ukształtowania powierzchni Ziemi przypominająca wąwóz, pochodzenia antropogenicznego.

24. Antropogeniczne przekształcenia rzeźby Głębocznica Szczebrzeszyn, 2008 Wysypisko odpadów (Kawęczyn) Fotografie: Z. Kuźma (praca zaliczeniowa)

25. Droga krajowa 74 Szczebrzeszyn – Frampo (Źródło: http://www.szczebrzeszyn.pl) Nasyp kolejowy – Brody Duże Antropogeniczne przekształcenia Kirkut, Fot. Z. Kuźma (praca zaliczeniowa)

26. Problem 5. Stan środowiska na wybranym obszarze Stan (jakość) środowiska to czynnik zmienny w czasie Podejmując się takiego tematu należy wziąć pod uwagę konkretny element środowiska geograficznego (np. powietrze, wody, gleby) i określić już na wstępie zakres czasowy pracy (co pozwoli pokazać w pracy trendy i dynamikę zmian koncentracji zanieczyszczeń w czasie). Przy opracowaniu tematu istotna jest dostępność materiałów źródłowych. Są one na ogół łatwo dostępne dla dużych miast, w których istnieje system monitoringu środowiska.

27. 5. Stan środowiska na wybranym obszarze (c.d.) Generalnie, stan (jakość) środowiska w Polsce ulega systematycznej poprawie Jednak lokalnie, w niektórych powiatach, gminach czy w miastach sytuacja odbiega od tego stanu rzeczy (np. wzrasta emisja CO2, emisja i koncentracja bardzo drobnych pyłów, emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych, ilość odprowadzanych ścieków, ilość wytwarzanych i gromadzonych odpadów itp..) Istnieją także problemy środowiskowe wymagające szybkiego rozwiązania (gospodarka odpadami czy gospodarka wodno-ściekowa)

28. 5. Stan środowiska na wybranym obszarze (c.d.) • Jakie dane są dostępne? • Do elementów środowiska geograficznego, których stan jest badany • w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (w województwach) należą m. in.: • powietrze atmosferyczne • Na potrzeby pracy dyplomowej, do najbardziej interesujących problemów należy w tym przypadku śledzenie zmian koncentracji pyłu PM10 – pyłu • o wymiarach poniżej 10 μm i PM 2,5 - pyłu o wymiarach poniżej 2,5 μm. Są to frakcje wyjątkowo szkodliwe dla zdrowia, a ich koncentracja na wielu obszarach ma tendencję rosnącą. • Z punktu widzenia zmian stanu środowiska geograficznego istotne są także zmiany koncentracji zanieczyszczeń w opadach atmosferycznych • wody powierzchniowe i podziemne • Jakość wód w Polsce pozostawia ciągle wiele do życzenia ze względu na nieuporządkowaną gospodarkę wodno-ściekową. Warto zbadać ten problem np. w miejscu zamieszkania.

29. 5. Stan środowiska na wybranym obszarze (c.d.) Wiele cennych Informacji oraz opracowań na temat stanu środowiska i na temat systemu monitoringu znajduje się na stronach internetowych, np.: http://www.gios.gov.pl oraz http://www.krakow.pios.gov.pl/ (województwo małopolskie) i innych Do realizacji wyżej wymienionego tematu istotna jest dostępność materiałów źródłowych z różnych instytucji i urzędów znajdujących się na omawianym terenie Niezbędna jest także inwentaryzacja i dokumentacja stanu środowiska przeprowadzona przez autora pracy. Omówienie dynamiki zmian stanu środowiska wymaga dobrej znajomości podstawowych aktów prawnych z zakresu ochrony środowiska

30. 5. Stan środowiska na wybranym obszarze (c.d.) Gdzie szukać podstawowych informacji? http://www.krakow.pios.gov.pl/publik.php

31. Dane i wykresy koncentracji wybranych związków (takiego typu jak poniższy) są dostępne od końca roku 2004: http://213.17.128.227/iseo/

32. Problem 6. • Gospodarka wodno-ściekowa (na wybranym obszarze) • W ramach pracy należy przedstawić między innymi: • dostarczanie lub sposób pobierania wody przez mieszkańców • ilość i jakość wody użytkowanej przez gospodarstwa domowe • stan infrastruktury wodno-kanalizacyjnej • źródła emisji ścieków • metody oczyszczania ścieków, koncentrację zanieczyszczeń w ściekach • wysokość opłat za wodę i ścieki • stan (jakość) wód powierzchniowych i podziemnych • Głównymi metodami pracy są – rekonesans terenowy, dokumentacja • w terenie, analiza literatury, aktów prawnych i materiałów źródłowych • Ze względu na swą specyfikę i zasady gospodarowania, ciekawym obszarem dla powyższych rozważań są Obszary chronione – np. Obszary Parków Krajobrazowych czy Obszary Chronionego Krajobrazu

33. Problem 7. Gospodarka odpadami (na wybranym terenie) Przez gospodarowanie odpadami rozumie się ich transport, gromadzenie na składowiskach, odzysk (recykling) i unieszkodliwianie odpadów, nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów Podstawą opracowania takiego tematu jest wizja lokalna i dokumentacja istniejących składowisk i wysypisk na danym terenie, analiza literatury, aktów prawnych i materiałów źródłowych pochodzących z urzędów (np. Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Miasta ….), od firm wywożących odpady, z zakładów segregacji, od firm przetwarzających odpady. Nieodzowna jest także wnikliwa analiza Planu Gospodarki Odpadami. Wysypisko „Barycz” k. Krakowa recykling odpadów na wysypisku (fot. W. Michalik, 2007)

34. III. Tematyka, jaką mogą obejmować prace dyplomowe - licencjackie • Katastrofy ekologiczne • Katastrofa ekologiczna - zjawisko polegające na zmianie • środowiska przyrodniczego danego gatunku lub populacji • w sposób uniemożliwiający jej przetrwanie • Prace dotyczące wybranych tematów z tego zakresu mogą obejmować szczegółowy opis (czas, miejsce, przyczyny i skutki dla ekosystemów lądowych i wodnych) wybranej katastrofy (naturalnej lub antropogenicznej) • o zasięgu globalnym lub opis i analizę kilku katastrof • o podobnej przyczynie lecz o zasięgu regionalnym lub lokalnym (awarie tankowców, wycieki chemikaliów, pożary lasów) itp..

35. Katastrofy ekologiczne ze względu na pochodzenie można podzielić na dwie grupy: • katastrofy naturalne (klęski żywiołowe) • katastrofy antropogeniczne Katastrofy naturalne powodowane są przez siły przyrody: trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, cyklony, huragany, lawiny, pożary lasów, powodzie, długotrwałe susze i mrozy lub są skutkiem masowego pojawienia się na określonym terenie szkodników lub pasożytów Katastrofy antropogeniczne są skutkiem działalności człowieka. Spowodowane być mogą przez awarie przemysłowe (np. wyciek chemikaliów z przemysłu chemicznego), awarie elektrowni (katastrofy jądrowe), pożary przemysłowe, katastrofy tankowców itp..

36. Zagrożenia i katastrofy Pod pojęciem zagrożenie należy rozumieć zakres zdarzeń, wywołanych celowo lub losowych, które wywierają negatywny wpływ na funkcjonowanie politycznych i gospodarczych struktur państwa, na warunki bytowania ludności oraz stan środowiska naturalnego Analiza sytuacji w zakresie nadzwyczajnych zagrożeń ludzi i środowiska  w okresie pokoju wskazuje na nieuchronność  zdarzeń wywołanych zarówno siłami natury jak również powodowanych awariami i katastrofami technicznymi Z tego też względu umownie zagrożenia można podzielić na katastrofy naturalne i techniczne

37. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej (DZ.U. z dnia 22 maja 2002 r.) wprowadza następujące definicje dotyczące zagrożeń: „Art. 3. Ilekroć w ustawie jest mowa o:1) klęsce żywiołowej- rozumie się przez to katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem

38. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej (DZ.U. z dnia 22 maja 2002 r.) wprowadza następujące definicje dotyczące zagrożeń: „Art. 3. Ilekroć w ustawie jest mowa o: 2) katastrofie naturalnej- rozumie się przez to zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu

39. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej (DZ.U. z dnia 22 maja 2002 r.) wprowadza następujące definicje dotyczące zagrożeń: „Art. 3. Ilekroć w ustawie jest mowa o: 3) awarii technicznej- rozumie się przez to gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych powodujące przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości

41. Przykłady katastrof naturalnych WYBUCH WULKANU PINATUBO (FILIPINY); 15 czerwca 1991; (widok z Clark Air Base; z http://volcanoes.usgs.gov) Ilość SO2: ~20 Mt wprowadzonych do stratosfery (Bluth i in., 1992) Ilość Hg ~1250 t (Fitzgerald i Lambor, 2004)

42. Willa Poppea częściowo zasypana opadem piroklastycznym oraz pokryta osadem spływu piroklastycznego Odlewy ludzi w osadzie popiołu wulkanicznego (rok 79; Wezuwiusz) Osady piroklastyczne – opad piroklastyczny oraz spływ piroklastyczny (http://vulcan.fis.uniroma3.it/ vesiuvio/79_eruptiontext.html)

43. Osad opadu piroklastycznego; erupcja 2360 lat temu; kolumna wysoka na 14-18 km (Mount Meager, Kolumbia Brytyjska)

44. Prawdopodobne usytuowanie komina; erupcja 2360 lat temu

45. Cztery godziny po eksplozji wulkanu Nevado del Ruiz w Andach lahary sięgnęły odległości 100 km. Zginęło 23000 osób, rannych 5000; zniszczonych 5000 domów w dolinach rzek Chinchiná, Gualíi Lagunillas(z: http://volcanoes.usgs.gov/hazards/lahar/ ruiz.php)

46. Szkoła pogrzebana pod osadem spływu laharu po eksplozji wulkanu Pinatubo (Filipiny) 15 czerwca 1991. W ciągu trzech miesięcy po eksplozji doszło do spływu ponad 200 laharów. Intensywne deszcze spowodowały spływy tysięcy laharów w późniejszym okresie (http://volcanoes.usgs.gov/hazards/lahar/rain.php)

47. Kobe – pamiątka tragedii Zachowany zniszczony fragment części miasta po trzęsieniu ziemi 17 stycznia 1995 roku Fot. Michalik, 2007 Mapa oraz więcej informacji: http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Kobe_earthquake_of_1995?uselang=pl

48. Katastrofy ekologiczne - antropogeniczne Skażenia przemysłowe Największe niebezpieczeństwo dla środowiska stanowią substancje chemiczne w postaci ciekłej (np. kwas azotowy, siarkowy, cyjanowodorowy, chlorocyjan, fosgen) ze względu na żrące i trujące działanie zarówno płynu, jak i jego par Niebezpieczne są także inne związki chemiczne (np.: amoniak, chlor, cyjanowodór, dwusiarczek węgla Zasięg katastrofy związany jest bardzo istotnie z warunkami meteorologicznymi panującymi w czasie zdarzenia

49. Skażenia przemysłowe Przykłady katastrof związanych z działalnością człowieka 1. Katastrofa ekologiczna w Japonii nad zatoką Minamata (prefektura Kumamoto) – lata 1953 - 1967 Do skażenia ekosystemu morskiego doszło w wyniku zrzucania do wód zatoki Minamata ścieków zawierających związki rtęci, przez wytwórnię tworzyw sztucznych (należącą do koncernu Chisso Corporation) Do roku 2001oficjalnie rozpoznano 2 265 przypadków zatruć mieszkańców związkami rtęci (z czego 1784 osób zmarło) Około 10 000 osób otrzymało odszkodowania od Chisso Corporation. W 1965 roku w Japonii ujawniono drugi przypadek zatruć rtęcią, który miał miejsce w prefekturze Niigata i który nazwano chorobą NiigataMinamata Z: (http://pl.wikipedia.org/wiki/Choroba_Minamata)

50. Reakcje rtęci w ekosystemach wodnych (z: Levin, 2004)