STANJE I FUNKCIJE ZDRAVSTVENIH USTANOVA Prof dr Momčilo Babić

1. STANJE I FUNKCIJE ZDRAVSTVENIH USTANOVA Prof dr Momčilo Babić

2. OBUHVAT • Obzirom da nema univerzalnog i jedinstvenog pokazatelja obezbeđenosti (obuhvata) stanovništva zdravstvenom zaštitom, preporučuje se njeno praćenje na nekoliko načina: • Obuhvat stanovništva prema nivoima zaštite. Obuhvat primarnom zdravstvenom zaštitom procenjuje se na osnovu pokazatelja informisanosti i obrazovanja za zdravlje, unapređenja odgovarajuće ishrane, vodosnabdevanja i sanitacije sredine, obuhvata imunizacijom, preventivnim aktivnostima i kontrolom endemskih bolesti, lečenjem najčešćih oboljenja i povreda i obezbeđenošću stanovništva osnovnim lekovima. I ovi, i pokazatelji obuhvata stanovništva višim nivoima zdravstvene zaštite (bolničke i specijalizovane) .

3. Obezbeđenost Pristupačnost zdravstvene zaštite • dostupnost zdravstvene zaštite koja se procenjuje iz odnosa stanovnika administrativnih jedinica (opštine, regiona, zemlje) i zdravstvenih radnika (po profilima) ili zdravstvenih ustanova (po vrstama) kojima to stanovništvo gravitira; • pristupačnost zdravstvene zaštite koja se procenjuje na osnovu broja stanovnika (ili procenta) za koji se očekuje da će koristiti određenu službu ili određene usluge imajući u vidu barijere koje mogu biti fizičke (geografske, npr.udaljenost) ekonomske (troškove, putovanja, lično učešće pri korišćenju usluga) i kulturalne (jezičke ili religiozne barijere);

4. KORIŠĆENJE I KVALITET • korišćenje se meri odnosima (broj pregleda ili usluga po stanovniku), stopama (stopa hospitalizacije) ili proporcijama (prosečna dnevna zauzetost bolnica)i drugim, koji generalno dovode u odnos stanovništvo koje koristi usluge zdravstvene službe sa stanovništvom kojima su te usluge potrebne ili namenjene. • kvalitet zdravstvene zaštite kojim se procenjuje ishod rada službe po zdravlje pacijenata (u primarnoj, sekundarnoj i tercijarnoj zdravstvenoj zaštiti) kao i zadovoljstvo korisnika radom zdravstvene službe.

5. POKAZATELJI STANJA I FUNKCIONISANJA BOLNICA • Imajući u vidu realne ciljeve bolnice koje nije teško artikulisati, a sastoje se u obezbeđivanju stacionarnog lečenja i nege obolelim pacijentima, u analizi bolničke zdravstvene službe uobičajeno se koriste dve grupe pokazatelja: • pokazatelji stanja (strukture) koji se odnose na mrežu, opremljenost i osoblje koje u njima radi i • pokazatelji funkcionisanja (performanse) koji se odnose na korišćenje, kvalitet i troškove rada ovih ustanova.

6. BOLNIČKA POSTELJA • Prva grupa pokazateija je vezana za osnovnu odrednicu ovih ustanova – bolnička postelja, a druga za bolnički lečenog pacijenta. • Iako se definicije ovih odrednica u bolničkim statistikama različitih zemalja unekoliko razlikuju, uglavnom je prihvaćeno da »bolnički krevet predstavlja jedinicu smeštaja namenjenu kontinuiranom lečenju (ne kraćem od 24 sata) i obezbeđenu zdravstvenim osobljem i neophodnom terapijskom i dijagnostičkom opremom kao i finansijskim sredstvima«, dok je bolnički lečen pacijent »osoba koja je zauzela krevet zbog posmatranja, nege, postavljanja dijagnoze i lečenja«

7. Za izračunavanje pokazatelja stanja i funkcionisanja bolnica na raspolaganju je nekoliko izvora podataka: • Popisan ili procenjen broj stanovnika teritorije na kojoj se nalazi bolnica sa strukturom stanovništva po polu i uzrastu. • Podaci o veličini bolnice sa brojem standardnih kreveta kojima bolnica raspolaže, opremljenosti bolnice i brojem i kvalifikacionom strukturom zaposlenih radnika. • Izveštaj o hosipitalizaciji (hospital discharge abstract) za sve pacijente otpuštene iz bolnice sa minimalnim skupom podataka o njihovom lečenju: socijalno-demografskim karakteristikama pacijenata, datumom prijema i otpusta izbolnice, osnovnim uzrokom hospitalizacije, pratećim oboljenjima i komplikacijama, obavljenom hirurškom intervencijom, ishodma lečenja i drugim.

8. Godišnji izveštaj bolnice o troškovima rada koji obuhvata ukupne troškovebolnice, troškove bolničkog lečenja, ambulantno-polikliničke službe bolnice, kao i eventualnu specifikaciju izuzetno skupih dijagnostičkih i terapijskih intervencija. • Reprezentativni uzorak pacijenata otpuštenih iz bolnice u toku određenogvremenskog perioda koji se koristi za ispitivanje zadovoljstva (satisfakcije) korisnika radom bolnica.

9. Obezbeđenost posteljama • Jedan od najčesće korisćenih pokazatelja u zdravstvu jeste obezbedjenost stanovnistva bolničkim posteljama. • Omogućava procenu razvijenosti bolničke zdrav-stvene sluzbe i njenu dostupnost stanovnistvu odredjene teritorije. • Predstavlja odnos broja bolničkih (standardnih) postelja na 1.000 stanovnika: • Ukupan broj bolničkih postelja x 1.000 • Broj stanovnika posmatrane teritorije

10. STRUKTURA POSTELJA • Struktura bolničkih postelja po nameni je izuzetno vazan pokazatelj zadovoljavanja potreba stanovništva za bolničkim lečenjem. • U tom kontekstu je značajan udeo postelja za akutna stanja i postelja namenjenih obolelim od psihičkih poremećaja, hroničnih oboljenja i gerijatrijskih stanja na posmatranoj teritoriji, kao i udeo postelja za pojedine specijalnosti u ukupnom broju bolničkih postelja.

11. STRUKTURA BOLNIČKOG OSOBLJA • Broj i kvalifikaciona struktura osoblja zaposlenog u bolnicama prati se preko nekoliko pokazatelja. • Struktura zaposlenih u bolnicama pokazuje odnos zdravstvenih i ostalih radnika u zdravstvu, a među zdravstvenim radnicima, udeo lekara specijalista, ostalih lekara i zdravstvenih radnika sa višom, srednjom i nižom stručnom spremom, za savremene bolnice je karakteristično da dolazi do sve veće specijalizacije zdravstvenih radnika sa povećanjem udela lekara specijalista među zdravstvenim radnicima. • Takođe, često je korisno poznavanje odnosa lekara i srednjeg medicinskog osoblja u bolnicama. • Opterećenost zdravstvenih radnika meri se brojem bolničkih postelja po jednom lekaru, odnosno brojem postelja po jednoj sestri (tehničaru).

12. U pokazatelje zdravstvene politike koju zemlja vodi spadaju:Politička saglasnost (odluka) o dostizanju zdravlja za sve. Pokazatelj je kvalitativne prirode i predstavlja postojanje takve odluke i njeno ugrađivanje u zakonodavstvo zemlje (Ustav, Zakon o zdravstvenoj zaštiti i druge).Raspodela sredstava (alokacija resursa) u zdravstvu. Meri se proporcijom nacionalnog dohotka izraženom u procentima koja se izdvaja za zdravstvenu zažtitu stanovništva. Izračunava se i pokazatelj učešća društvenih aktivnosti povezanih sa zdravljem u nacionalnom dohotku zemlje: obrazovanja, stanovanja, vodosnabdevanja. Treći pokazatelj kojim se procenjuje adekvatnost raspodele sredstava u zdravstvu je struktura rashoda za zdravstvenu zažtitu stanovništva pri čemu se posebna pažnja posvećuje procentualnom učešću rashoda za primarnu zdravstvenu zaštitu u ovoj strukturi rashoda.

13. Stepen jednakosti u raspodeli sredstava se procenjuje sanekoliko vrlo vrednih pokazatelja koji se u većini zemalja koriste i kao pokazatelji njihovog razvoja. To su troškovi za zdravstvenu zaštitu po stanovniku u dinarima (ili u dolarima, da bi se omogućilo međunarodno poređenje) pri čemu je veoma važno obezbediti poređenje pomoću ovog pokazatelja različitih geografskih oblasti, kao i urbanih i ruralnih područja. U ovoj grupi su i pokazatelji obezbeđenosti stanovništva lekarima i drugim zdravstvenim radnicima (broj stanovnika na jednog lekara ili broj lekara na 10.000 stanovnika) i obezbeđenost stanovništva bolničkim posteljama, (broj bolničkih postelja na 1.000 stanovnika određene teritorije u određenoj godini). Takođe je važno obezbediti vrednosti ovih pokazatelja za različite geografske oblasti i gradska i seoska područja da bi se procenjivala jednakost u raspodeli ovih i resursa za zdravlje unutar zemlje.

14. Pregled pokazatelja obezbeđenosti stanovništva lekarima i bolničkim posteljama

15. UČEŠĆE ZAJEDNICE • Učešće zajednice u dostizanju zdravlja za sve meri se stepenom njene uključenosti u donošenje odluka o zdravlju i zdravstvenoj zaštiti i postojanjem mehanizama koji omogućavaju ljudima da izraze svoje zahteve i potrebe za zdravstvenom zaštitom. Ovo je takođe grupa kvalitativnih pokazatelja. • Postojanje organizacionog okvira i upravljačkog procesa za zdravlje za sve i meri se postojanjem uspešne komunikacije između različitih organizacionih nivoa i odeljenja unutar sistema zdravstvene zaštite; postojanjem mehanizama koji podržavaju tu komunikaciju, kao što su komiteti, ekspertne grupe i savetođavna tela za razvoj zdravlja i zdravstvene zaštite, i uključivanjem Ministarstva zdravlja i svih profesionalnih grupa u razvoj primarne zdravstvene zaštite. Kao prethodna i ovo je grupa kvalitativnih pokazatelja.

16. OBUHVAT STANOVNIŠTVA • Pošto nema jedinstvenog pokazatelja obezbeđenosti (obuhvata) stanovništva zdravstvenom zaštitom, preporučuje se njeno praćenje na nekoliko načina: • Obuhvat stanovništva prema nivoima zaštite. Obuhvat primarnom i obrazovanja za zdravlje, unapređenja odgovarajuće ishrane, vodosnabdevanja i sanitacije sredine, obuhvata imunizacijom, preventivnim aktivnostima i kontrolom endemskih bolesti, lečenjem najčešćih oboljenja i povreda i obezbeđenošću stanovništva osnovnim lekovima.

17. OBUHVAT • Obuhvat stanovništva prema različitim funkcijama odnosi se na zdravstvenu zaštitu majke i deteta, opštu medicinu (opštu praksu), zdravstvenu zaštitu starih ili hendikepiranih sa pokazateljima takođe objašnjenim u posebnim poglavljima ovog udžbenika. • Obezbeđenost stanovništva zdravstvenom zaštitom prema različitim konceptima odnosi se na: • dostupnost zdravstvene zaštite koja se procenjuje iz odnosa stanovnika administrativnih jedinica (opštine, regiona, zemlje) i zdravstvenih radnika (po profilima) ili zdravstvenih ustanova (po vrstama) kojima to stanovništvo gravitira;pristupačnost zdravstvene zaštite koja se procenjuje na osnovu broja stanovnika (ili procenta) za koji se očekuje da će koristiti određenu službu ili određene usluge imajući u vidu barijere koje mogu biti fizičke (geografske, npr.udaljenost) ekonomske (troškove, putovanja, lično učešće pri korišćenju usluga) i kulturalne (jezičke ili religiozne barijere);

18. OBUHVAT I KVALITET • korišćenje se meri odnosima (broj pregleda ili usluga po stanovniku), • stopama (stopa hospitalizacije) ili proporcijama (prosečna dnevna zauzetost bolnica)i • drugim, koji generalno dovode u odnos stanovništvo koje koristi usluge zdravstvene službe sa stanovništvom kojima su te usluge potrebne ili namenjene. • kvalitet zdravstvene zaštite kojim se procenjuje ishod rada službe po zdravlje pacijenata (u primarnoj, sekundarnoj i tercijarnoj zdravstvenoj zaštiti) kao i zadovoljstvo korisnika radom zdravstvene službe.