Prawne aspekty funkcjonowania ubezpieczeń direct w ocenie organu nadzoru

1. Bartosz Wojno radca prawny Department Prawny Urząd Komisji Nadzoru Finansowego Prawne aspekty funkcjonowania ubezpieczeń direct w ocenie organu nadzoru

2. Plan prezentacji • Czym jest ubezpieczenie direct ? • Zasady i formy składania oświadczeń w toku zawierania i wykonywania umowy ubezpieczenia • Obowiązki informacyjne zakładu ubezpieczeń przed zawarciem umowy – zakres i forma oraz doręczanie wzorca umownego • Potwierdzanie zawarcia umowy ubezpieczenia • Uprawnienie do odstąpienia od umowy ubezpieczenia przez ubezpieczającego

3. Czym jest ubezpieczenie direct ? /1/ • Direct = bezpośrednio • Wykorzystanie „struktur własnych” zakładu ubezpieczeń • Umowy ubezpieczenia zawierane na odległość: • reżim ogólny (przepisy Kodeksu cywilnego) • reżim szczególny konsumencki (K.c. oraz ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny) • Nie ma przeszkód, aby zawierać umowy ubezpieczenia na odległość poprzez pośredników ubezpieczeniowych

4. Czym jest ubezpieczenie direct ? /2/ • Reżim ogólny z K.c. obejmuje: • zasady składania oświadczeń woli w ogólności, w tym także elektronicznie • obowiązki informacyjne przedsiębiorcy składającego oferty albo zapraszającego do składania ofert w postaci elektronicznej • Reżim szczególny konsumencki dotyczy umów zawieranych na odległość, których definicja jest następująca: Umowy zawierane z konsumentem bez jednoczesnej obecności obu stron, przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość, w szczególności (...) są umowami na odległość, jeżeli kontrahentem konsumenta jest przedsiębiorca, który w taki sposób zorganizował swoją działalność. (art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2000 r.)

5. Zasady i formy składania (…) • Forma zawarcia umowy ubezpieczenia • Problem świadomości po stronie klienta, że doszło do zawarcia umowy ubezpieczenia • Składanie oświadczeń w toku wykonywania umowy ubezpieczenia – szczególne regulacje (w tym dotyczące ubezpieczeń obowiązkowych)

6. Obowiązki informacyjne (...) /1/ • Art. 661 §§ 2-4 Kodeksu cywilnego § 2. Przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej jest obowiązany przed zawarciem umowy poinformować drugą stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o: 1) czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy; 2) skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty; 3) zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy; 4) metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie; 5) językach, w których umowa może być zawarta; 6) kodeksach etycznych, które stosuje, oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej. § 3. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio, jeżeli przedsiębiorca zaprasza drugą stronę do rozpoczęcia negocjacji, składania ofert albo do zawarcia umowy w inny sposób. § 4. Przepisy § 1-3 nie mają zastosowania do zawierania umów za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość. Nie stosuje się ich także w stosunkach między przedsiębiorcami, jeżeli strony tak postanowiły.

7. Obowiązki informacyjne (...) /2/ Art. 384.  § 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.§ 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. § 4. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.

8. Obowiązki informacyjne (...) /3/ Art. 16b ust. 1 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów (…): Najpóźniej w chwili złożenia konsumentowi propozycji zawarcia umowy powinny mu być przekazane informacje: • o przedsiębiorcy (m. in. nazwie, adresie, rejestracji we właściwym rejestrze, posiadanym zezwoleniu) • o usłudze (m. in. istotnych właściwościach świadczenia, cenie i zasadach jej zapłaty) • o umowie (m. in. prawie odstąpienia i sposobie jego wykonania, terminie ważności oferty i ceny, prawie właściwym, języku stosowanym w relacjach, właściwości sądu) • inne (o miejscu i sposobie składania reklamacji, istnieniu funduszu gwarancyjnego) Informacje te powinny być sformułowane jednoznacznie, w sposób zrozumiały i łatwy do odczytania (art. 9 ust. 2 ustawy).

9. Obowiązki informacyjne (...) /4/ Art. 16b ust. 3 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów (…): Przekazane klientowi informacje, o których mowa w ust. 1, powinny być potwierdzone na piśmie lub innym trwałym („statycznym”) nośniku informacji. Potwierdzenie powinno nastąpić: 1) co do zasady przed zawarciem umowy; 2) w przypadku gdy umowa jest na życzenie konsumenta zawierana z zastosowaniem środka porozumiewania się na odległość, który nie pozwala na doręczenie przed zawarciem umowy, doręczenie trwałego nośnika m nastąpić niezwłocznie po zawarciu umowy Zgodnie z przepisem dyrektywy to samo dotyczy warunków umowy – reguła szczególna w stosunku do Kodeksu cywilnego?.

10. Obowiązki informacyjne (...) /5/ Trwały nośnik: Ustawa stanowi jedynie o piśmie lub „innym statycznym nośniku informacji dostępnym dla konsumenta, w szczególności dyskietce, CD-ROM-ie, DVD”. Dyrektywa definiuje „trwały nośnik” jako „każdy instrument pozwalający konsumentowi na przechowywanie informacji kierowanych osobiście do niego w sposób dostępny do przyszłego korzystania przez okres czasu odpowiedni do celów informacji i który pozwala na niezmienione odtworzenie przechowywanej informacji”. W motywie 20 preambuły do dyrektywy wyjaśniono, że „Trwałe nośniki informacji obejmują w szczególności dyskietki, płyty CD-ROM, płyty DVD oraz twardy dysk komputera konsumenta, na którym przechowywana jest poczta elektroniczna, ale nie obejmują stron internetowych, chyba że spełniają one w pełni kryteria zawarte w definicji trwałego nośnika informacji.”

11. Potwierdzanie zawarcia (…) /1/ Art. 809 par. 1 K.c. : „Ubezpieczyciel zobowiązany jest potwierdzić zawarcie umowy dokumentem ubezpieczenia.” Brak regulacji co do terminu wystawienia dokumentu ubezpieczenia. Brak ogólnej cywilnoprawnej regulacji co do treści dokumentu ubezpieczenia. Wymogi przewidują przepisy o rachunkowości zakładów ubezpieczeń, przepisy dotyczące ubezpieczeń obowiązkowych, przepisy dotyczące „notyfikowanych” zakładów ubezpieczeń.

12. Potwierdzanie zawarcia (…) /2/ Czy dokument ubezpieczenia powinien być podpisany? Brak powszechnej definicji „dokumentu”. Zgodnie z K.p.c. (art. 245) dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dr M. Orlicki: „Nie ulega wątpliwości, że polisa ubezpieczeniowa powinna być podpisana przez ubezpieczyciela” (System Prawa Cywilnego. Tom 18. Prawo papierów wartościowych, Warszawa 2005, s. 374)

13. Uprawnienie do odstąpienia (… )/1/ Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów (…) przyznaje ubezpieczającym uprawnienie do odstąpienia od umowy konsumenckiej zawartej na odległość we wszystkich przypadkach, za wyjątkiem umów ubezpieczenia dotyczących podróży i bagażu lub innych podobnych, jeżeli zawarte zostały na okres krótszy niż trzydzieści dni. Analogiczne rozwiązanie zawiera dyrektywa. Relacja przepisów ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów (…) a regulacje ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych (…) dotyczące katalogu przypadków rozwiązania umowy ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu mechanicznego