Stymulacja zmysłów i integracja sensoryczna(SI) we wczesnym dzieciństwie

1. Stymulacja zmysłów i integracja sensoryczna(SI) we wczesnym dzieciństwie

2. PODSTAWOWE UKŁADY ZMYSŁÓW: • Dziecko nieustannie reaguje na bodźce wewnętrzne i zewnętrzne, które postrzega za pomocą organów zmysłów, przetwarza w centralnym systemie nerwowym i odpowiada na nie aktywnością psychoruchową. • Z nielicznej liczby bodźców wybiera te, które istotnie dla aktualnie wykonywanego zadania. • U małych dzieci, dla orientacji w środowisku, szczególną rolę pełnią zmysły bliskie, najwcześniej dojrzewające: dotykowy, proprioceptywny, przedsionkowy. • Wraz z rozwojem dziecka znaczenia nabierają zmysły wzroku i słuchu.

3. ZMYSŁ DOTYKU: • Dotyk jest zmysłem rozwijącym i dojrzewającym. Nazywany również pierwotnym. • Zmysł ten jest ważny dla naszego przetrwania: ssania, przełykania, odbierania otaczającego świata i reagowania na niego.

4. Obszary czuciowe mózgu jako pierwsze wrażenia zmysłowe z ciała poprzez skórę. • Posiadają one także połączenia z przyległym ,,ruchowym’’ obszarem kory mózgowej i razem nazywane bywają czasem czuciowo-ruchowym lub korą somatosensoryczną.

5. Pomocniczą funkcję w interpretacji bodźców dotykowych spełniają sąsiednie obszary kory mózgowej. • Kora ruchowa kontroluje ruch każdego najmniejszego nawet mięśni naszego ciała. • Rejony kory mózgowej odpowiadające za ruchy dłoni czy okolicy jamy ustnej są stosunkowo duże, odzwierciedla ważność i złożoność pracy mięśni zaangażowanych w artykulację dźwięków mowy bądź w precyzyjne czynności manualne, do których należy, na przykład pisanie.

6. Receptory czuciowe można podzielić na dwie grupy: wielokomórkowe- tak zwane kapsułki lub ciała z wewnętrznymi zakończeniami nerwowymi, które rozgałęziają się na kształt drzewek. • Zakończenia ,,kapsułkowate’’ i ,,ciałka’’ – to: ciałka Paciniego oraz ciałka Meissnera.

7. Ciałka Paciniegomają kształt eliptyczny, zbudowane są z nieosłoniętego aksonu otoczonego, na przemian rozmieszczonymi, blaszkami i płynem.

8. Gdy blaszki zostają ściśnięte, wywołują impuls – następuje deformacja aksonu. • Rozmieszczenie ciałek Paciniego jest różne, najwięcej jest w ich głębokich warstwach skóry palców i sromu, w ciałach jamistych prącia, w ściegniach i torebkach stawowych. • Są największymi receptorami czuciowymi, które otaczają stawy i ścięgna, znajdują się w ściankach narządów wewnętrznych i naczyń krwionośnych, a także w skórze. • Informują one mózg o tym, co i z jaką siłą naciska na nie z zewnątrz.

9. ZMYSŁ RÓWNOWAGI: • Układ przedsionkowy (zmysł równowagi) rozwija się w okresie prenatalnym, w ciągu pierwszych dziesięciu tygodni po zapłodnieniu. • Jego rozwój wspomagają ruchy ciała matki podczas codziennych aktywności. • Narządy przedsionkowe mają błoniaste części, które zawierają płyn i są kontynuacją kanału ślimakowego – narządu słuchu. • Na końcu z kanałów jest grzebień, kopuła i zakończenie nerwowe.

10. BUDOWA UCHA:

11. Wewnątrz błoniastych części znajduje się płyn i komórki rzęskowe ( Cortiego) zaktywizowane przez ruchy głowy i ciała. • Narządy przedsionkowe zostały • uformowane ze skroniowych kości czaszki, w słuchowym polu mózgu.

12. W zależności od położenia głowy podczas rotacji, jeden, dwa lub wszystkie trzy kanały są atywizowane. • Drugi typ receptorów umieszczonych w woreczku i łagiewce, reaguje na przyśpieszenie liniowe. • Receptory układu przedsionkowego uważane są za najbardziej wrażliwe spośród wszystkich narządów zmysłów. • Oceną wzrostu i rozwoju tego układu są reakcje mięśni oczu i szyi, zarówno podczas ruchu noworodka, jak i w późniejszych okresach życia.

13. Budowa i funkcjonowanie błędnika jest bardzo skomplikowane. • Znajdujące się w nim receptory odbierają informacje o niewielkich nawet odchyleniach głowy i ciała od pionowego położenia. • Pobudzenia powstałe w błędniku wyzwalają bardzo złożone reakcje równowagi, w wyniku których odpowiednio zmienia się napięcie poszczególnych grup mięśni. • Wyzwalają się kompensacyjne ruchy oczu, kończyn i tułowia.

14. Mają one na celu utrzymanie równowagi i zabezpieczenie przed wytrąceniem z niej. Dzięki reakcjom równowagi możliwe jest więc dostosowanie postawy do zmieniającego się położenia środka płaszczyzny podparcia. • W pozycji stojącej płaszczyznę podparcia określa pozycja stóp. Odpowiedzi ruchowe powstające przy wytrąceniu ciała równowagi, zależą od siły działającego bodźca i zakresu przesunięcia środka ciężkości. Są wyraźnie widoczne, gdy działająca siła jest znaczna. • Ruchy wyzwalane wtedy polegają najczęściej na dążeniu do podparcia się kończynami po tej stronie ciała, która się obniża, a odwiedzeniu ich po stronie uniesionej.

15. Gdy siła wytrącająca ciało z równowagi powoduje tylko niewielkie zmiany w przemieszczeniu środka ciężkości, nie wywołuje wyraźnie widocznych gołym okiem ruchów kompensacyjnych, lecz jedynie wyczuwalną zmianę napięcia mięśni. • Utrzymanie równowagi zależy od pracy błędnika, lecz także od współdziałania z nim wielu innych układów naszego organizmu. Tymi układami są: • móżdżek, • narząd wzroku, • mięśnie odpowiadające za postawę • ( antygwarantacyjne- posturalne), • receptory czucia głębokiego • i powierzniowego.

16. ZMYSŁ POWONIENIA: • Układ limbiczny zlokalizowany jest w płatach czołowych mózgu i ma związek z naszymi uczuciami i zachowaniem. • Jest unerwiony przez pierwszy nerw czaszkowy węchowy, odpowiadający za zmysły powonienia. • Kilka spośród wielu struktur nerwowych, a wciąż nie rozpoznawanych do końca funkcjach, wchodzących w układ limbiczny.

17. Zmysły powonienia odgrywa w okresie dzieciństwa bardzo ważną rolę. Dorośli nie zawsze zdają sobie sprawę z tego i często nie zwracają uwagi na znaczenie tego zmysłu dla rozwoju człowieka. • Otaczający dziecko świat zapachów jest mu bardzo bliski i dobrze znany od okresu życia wewnątrzłonowego. • Narządy reagują ma cząsteczki zapachowe obecne w powietrzu oddechowym czyli receptorach zmysłu powonienia, znajdują się w komórkach błony śluzowej obu przewodów nosowych. Powstałe w nich pobudzenia docierają do miejsc kierujących emocjami, popędami, a nawet pamięcią.

18. Płyną również do okolic odbierających wrażenia smakowe, a niektóre z nich nawet do okolic wywołujących reakcje ruchowe. • Zapachy często ułatwiają orientację w okolicy lub mogą informować o niebezpiecznych substancjach znajdujących się w pobliżu. Komórki węchowe człowieka są zdolne do wychwytywania tysięcy różnych zapachów. Wrażliwość ich zmniejsza się jednak z wiekiem.

19. Właściwości przedmiotów dziecko poznaje, korzystając nie tylko ze zmysłu dotyku, wzroku i słuchu, powonienia. • Stopniowo, coraz większą rolę, zaczyna odgrywać jednak dotyk i wzrok. Wiele przedmiotów w otaczającym na środowisku ma swój charakterystyczny zapach. • Dotyczy to zarówno ludzi, roślin, jak i obiektów. Niektóre zapachy wpływać na układ nerwowy uspokajająco (np. lawendowy, fiołkowy, różany, sosnowy), a inne pobudzająco (cytrynowy, musztardowy, czosnkowy).

20. ZMYSŁ SMAKU: • Jedną z życiowych przyjemności, wrażeń związanych z jedzeniem i piciem, dostarcza zmysł smaku. Jest on najbardziej świadomym spośród naszych zmysłów. • Wzmaga aktywną uwagę i koncentrację. Posiłek może mieć atrakcyjny wygląd, ale to, czy zostanie przeżuty i połknięty, zależy od jego smaku. Są to cztery podstawowe rodzaje wrażeń smakowych: słodki, kwaśny, słony i gorzki.

21. Odbierane są przez receptory rozłożone w różnych częściach języka. Smak słodki rejestrowany jest przez kubki smakowe na czubku języka, kwaśny – po jego bokach, gorzki – z tyłu. • Niektóre substancje zawierające substancje zawierające substytut cukru- sacharozę zmieniają swój smak, gdy podczas przeżuwania przesuwane są z przedniej ku tylniej części języka, a po ich połknięciu pozostaje w ustach gorzki posmak.

22. Kubki smakowe są miejscami przemieszane, dzięki czemu możliwe jest odbieranie różnych kombinacji podstawowych smaków. • Noworodek wszystkie smaki odczuwa dużo intensywniej niż człowiek dorosły. Kubki smakowe pokrywają gęsto całą jego jamę ustną. Około 10. roku życia część z nich zanika, a zmysł smaku nie jest już tak wyostrzony. • Smak pokarmu w dużym stopniu zależy od odbieranych wrażeń węchowych. Podczas próby rozróżnienia smaku jabłka i łagodnej cebuli z zamkniętymi oczami i zatkanym nosem, okazuje się, że smaki te są praktycznie nie do odróżnienia.

23. Właściwym ośrodkiem zmysłu smaku jest język, na którym rozmieszczone są kubki smakowe. Przed wiekami zmysł smaki pozwalał na odróżnianie rzeczy jadalnych i niejadalnych. • Obecnie zwłaszcza dzieci, dokonują oceny rzeczy jadalnych na smaczne i niesmaczne. Tak zwana pamięć emocjonalna, pozwala nam na zapamiętywanie obrazów, smaków i zapachów wcześniej poznanych.

24. Już na samą myśl o cytrynie zwiększa wydzielenie śliny. Dzieje się tak dlatego, że zmysł smaku ma związek z układem limbicznym małych dzieci szczególnie wyraźnie można zaobserwować reakcje mimiczne na określone smaki. • Słodki smak wywołuje uśmiech, gorzki –grymas twarzy, kwaśny- ułożenie ust w dziubek. • Smak słony nie wywołuje widocznych reakcji mimicznych, ani u dzieci, ani u dorosłych.

25. ZMYSŁY WĘCHU I SMAKU: • Odbierają bodźce związane z działaniem składników chemicznych różnych ciał fizycznych. Są to narządy przystosowane do odbierania bodźców chemicznych. Narząd węchu odbiera bodźce od ciał gazowych, narząd smaku od ciał płynnych. • Najszybciej reagują one na te substancje, które zostaną wprowadzone w postaci suchej i są rozpuszczone dopiero w ślinie. • Najnowsze badania na zmysłem smaku wykazały, że istnieje lokalizująca mapa języka, wskazująca na stopień czułości rejestrowania zapachów w określonych obszarach języka.

26. Bodźce smakowe są źródłem specyficznych reakcji fizjologicznych, które powodują wzmożone zapotrzebowanie organizmu na określone potrawy. • Na przykład, dzieci jedząc kredę uzupełniają braki wapnia w diecie. • Można ten fakt tłumaczyć także przejściowym okresem próbowania smaku rzeczy niejadalnych. Przy niedoborach witaminy C najchętniej sięgamy po owoce, a przy niskim potasu - po pomidory. Na pełną ocenę odczuć smakowych składają się także wrażenia węchowe. • U dzieci kubki smakowe występują nie w brodawkach smakowych na języku, rozmieszczone są one także na wargach.

27. Odbiór wrażeń zapachowych uzależniony jest od stanu zdrowia i cyklu rozwojowego, a nawet od sytuacji i nastroju. • Na przykład u kobiet w cyklu miesiączkowym, w czasie ciąży, zmieniają się preferencje zarówno smakowe, zapachowe oraz próg wrażliwości różnicowania zapachów.

28. ZMYSŁ WĘCHU: • Zmysł ten jest ogromnie czułym i wrażliwym układem zmysłowym, poprzez który bodźce zmysłowe docierają do mózgu najszybciej. • Potrafimy rozróżniać około czterech tysięcy zapachów za pomocą blisko pięciu milionów komórek zapachowych. • Spośród tak ogromnej ilości wrażeń zapachowych, rozpoznajemy tylko niewielką ilość ich część. Zmysł ten wiąże się z rozwojem postrzegania, mową i koncentracją uwagi.

29. Z badań z zakresu neurofizjologii układu nerwowego wynika, że obszar mózgu, w którym zlokalizowane są funkcje poznawcze, pierwotnie rozwinął się z rejonu kory węchowej. Już w okresie płodowym, od 2. miesiąca ciąży, do dziecka docierają zapachy. • Doznania węchowe płodu w okresie prenatalnym są duże. Zmysł powonienia u noworodka jest stosunkowo dobrze rozwinięty. Dzieci, już po narodzeniu, potrafią nie tylko lokalizować zapachy, ale także różnicować przyjemne i nieprzyjemne wonie.

30. Reakcje te mają charakter wyłącznie odruchowy i występują także u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego. Przy głębszych uszkodzeniach neurologicznych kanał sensoryczny jest często układem dominującym. • Zmysł węchu odgrywa bardzo ważną rolę w pierwszym okresie życia. Ma istotne znaczenie w rozwoju emocjonalnym i w poznawaniu otaczającego świata, kiedy zmysły wzroku i słuchu dopiero się rozwijają.

31. Usta stanowią podstawowe źródła doznań zmysłowych. Wywołuje reakcje emocjonalne, pobudzają łaknienie i reakcje wegetatywne. • Dostarczają informacji o zmianach w najbliższym otoczeniu. Zapachowe preferencje kształtują się u dzieci sześcioletnich i zwykle nie ulegają zasadniczym zmianom w dorosłym życiu. • Umiejętność rozróżniania zapachów i smaków jest uzależniona od warunków zewnętrznych (temperatury, odległości, natężenia i długości trwania bodźca) oraz od osobniczych predyspozycji.

32. Zapachy odbieramy nie tylko przez śluzówkę nosa, ale także przez skórę. Zmysły węchu i smaku są tak zwane chemoreceptorami i dlatego bywają nazwane zmysłami chemicznymi. Bez udziału powonienia rozpoznawalibyśmy tylko podstawowe smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki.

33. OGRÓD Węch pozwala ocenić, czy pożywienie jest świeże, a także różnicować odcienie smaku potraw i napojów oraz czerpać radość z wąchania kwiatów, owoców, zapachów czy ogrodu

34. Zapachy przywołują także wspomnienia, które kojarzą nam się z określonymi wydarzeniami, na przykład zapach lasu deszczu czy dymku z ogniska – z wakacjami nad jeziorem. • Nos rejestruje również szczegóły z naszego otoczenia. Znacznie łatwiej odnotowuje zapach niż smak. Nieprzyjemne zapachy mogą powodować pobudzenie psychoruchowe. • Przykładowe zapachy oceniane przez dzieci jako nieprzyjemne to: ocet winny, musztarda, czosnek, ekstrakt mięty i dziurawca. • Zapachy uważane za przyjemne to: goździki, wanilia, cynamon, cytryna, pomarańcza, mięta, olejek różany i lawendowy.

35. Zapach limetkowy (limonkowy) zmniejsza napięcie psychoruchowe. Łagodnie antyseptyczne mają olejki: sosnowy, szałwiowy i tymiankowy. • Przyjemne zapachy zwiększają sprawność psychofizyczną i normalizują pracę układu nerwowego. Poprawiają koncentrację uwagi. Wtedy bodźce zapachowe powinny być silne i wyraziste.

36. ZMYSŁ SŁUCHU: • Narząd słuchu rozwija się i dojrzewa jeszcze przed urodzeniem. • Płód jednak nie może uświadmomic sobie odbieranych informacji słuchowych, gdyż ,,słuchowa’’ część jego kory mózgowej jest niedojrzała. • Reakcje płodu na sygnały dźwiękowe można obserwować za pomocą ultrasografu lub badania rytmu serca. • Docierające do płodu dźwięki zaczynają kształtować rozwój ośrodków mowy w mózgu.

37. Szczególnie znaczenie ma na tym etapie rozwoju odgrywa bicie serca, głos matki i powtarzające się dźwięki mowy lub muzyka. Płód potrafi nie tylko rozróżnić je, lecz także zapamiętywać. • Dziecko po urodzeniu nie lokalizuje źródła dźwięku, lecz rodzi się z pewną zdolnością rozpoznawania melodii i mowy znanych z okresu ciąży. W zewnętrznym przewodzie słuchowym noworodka znajdują się wody płodowe i maź płodowa.

38. Ucho zewnętrzne noworodka jest małe i słabo zbiera dźwięki. Zdolność lokalizacji źródła dźwięku występuje dopiero w kilku miesięcy po urodzeniu. • Słuch kształtuje się poprzez doświadczenie, systematycznie i stopniowo. W okresie niemowlęcym informacje słuchowe są ,,opracowane’’ znacznie wolniej niż u dorosłych, dlatego proste słowa i wyraźna artykulacja zdań pomagają dziecku w ich rozumieniu.

39. Dużą rolę przypisuje się ,,mowie matczynej’’, która wytwarzana jest przez matki spontanicznie i przepełniona miłością kierowana jest bezpośrednio do dziecka. W okresie płodowym duży wpływ na rozwój odgrywają bodźce słuchowe. Zbyt silne dźwięki mogą uszkodzić słuch. Okres od 6.miesiąca ciąży do kilku miesięcy po urodzeniu jest okresem największej wrażliwości na hałas. Zaraz po urodzeniu noworodek znajduje się w środowisku bogatym w bodźce dźwiękowe, różniące się od słyszalnych poprzednio, które przepływały przez wody płodowe i przechodziły przez ciało matki. Teraz musi nauczyć się rozróżniana i selekcjonowania spośród wielu innych – tych najważniejszych. Dzieje się to stopniowo . W kolejnych miesiącach życia matki pomagają dzieciom w różnicowaniu bodźców słuchowych.

40. ZMYSŁ WZROKU • Zmysł wzroku w chwili narodzin jest najsłabiej rozwiniętym układem zmysłowym, jednak w piramidzie zmysłów zajmuje miejsce na samym szczycie (nad układem słuchowym). • Z jednej strony dlatego, że osiąga najpóźniej dojrzałość funkcjonalną, z drugiej zaś- jest układem zmysłowym najbardziej wyspecjalizowanym.

42. Jeżeli chodzi o zmysł wzroku, co najważniejsze jego zmiany rozwojowe dokonują się po urodzeniu. • W pierwszych miesiącach życia dziecko posługuje się przede wszystkim zmysłami pierwotnymi dotykiem i węchem. I za ich pomocą poznaje świat. • Warunkiem rozwoju kształtowania procesu widzenia jest prawidłowy funkcjonujący układ wzrokowy i wyspecjalizowane ośrodki w korze mózgowej. • Proces widzenia rozpoczyna się wówczas, kiedy światło przechodząc przez rogówkę, skupia się na soczewce i pada na siatkówkę. Około szóstego miesiąca życia dziecka pojawia się większość podstawowych funkcji wzrokowych, takich jak: dobra ostrość wzroku, widzenie głębi czy harmonijne ruchy gałek ocznych.

43. Proces widzenia rozpoczyna się wówczas, kiedy światło przechodząc przez rogówkę, skupia się na soczewce i pada na siatkówkę. Około szóstego miesiąca życia dziecka pojawia się większość podstawowych funkcji wzrokowych, takich jak: dobra ostrość wzroku, widzenie głębi czy harmonijne ruchy gałek ocznych. Przez drogi wzrokowe przewodzone są wrażenia zmysłowe w postaci impulsów nerwowych. Rozpoczynają się one w komórkach zwojowych siatkówki. Z neuronów komórek zwojowych siatkówki zbudowane są włókna wzrokowe, z których utworzone są utworzone: tarcza nerwu wzrokowego, nerw wzrokowy, skrzyżowanie nerwów i pasmo wzrokowe. Drogi wzrokowe tworzą kilka równoległych ścieżek.

44. Główna świadoma droga prowadzi z siatkówki przez ciało kolankowate boczne do pierwotnej kory wzrokowej. Inna- podkorowa, wiedzie do wzgórków czworacznych śródmózgowia do jąder w pniu mózgu i przez opuszkę do miejsca asocjacji wzrokowych. Droga ta przewodzi nieuświadomione informacje wzrokowe. U osób z widzeniem ubocznym informacje wzrokowe. • U osób z widzeniem obuocznym informacje wzrokowe z obu oczu przekazywane przez włókna nerwowe łączą się w korze prążkowanej.

45. Dzięki narządowi wzroku znacznie łatwiej jest nam zdobywać orientację w przestrzeni poruszać się, wykonywać czynności dnia codziennego i zdobywać wiedzę podczas wiedzę podczas kolejnych etapów edukacji (rysowanie, czytanie, pisanie, nauka w szkole). Prawidłowa budowa anatomiczna narządu wzroku jest równie ważna, jak odpowiednia precyzja w działaniu aparatu ruchowego gałek ocznych, które stanowią mięśnie. • Jest ich sześć. Są to cztery mięśnie proste (górny, dolny, przyśrodkowy i boczny) oraz dwa skośne (górny i dolny). Sprawność ich zależy od prawidłowej budowy, unerwienia, kontroli ze strony ośrodkowych znajdujących się w korze mózgowej oraz odpowiedniego wyćwiczenia, niezbędnego do właściwego wykonywania skoordynowanych ruchów poruszania gałkami ocznymi.

46. Gałki oczne wykonują ruchy w płaszczyźnie poziomej i pionowej oraz ruchy obrotowe. Są to ruchy szybkie, skokowe oraz ruchy wolne. Skierowanie spojrzenia na przedmiot jest możliwy dzięki szybkim ruchom gałek ocznych, wykonują one wtedy ruch skokowy zwany skadę. • Kiedy gałki oczne osiągają cel, następuje do zatrzymanie ich w ruchu na danym celu (fiksacja). • Wolne ruchy gałek ocznych, czyli ruchy wodzenia, mają na celu stałe utrzymanie przedmiotu w centrum pola widzenia.

47. Gałko oczne wykonują ruchy zbieżne i rozbieżne, które są ruchami zmieniającymi wzajemne ustawienie gałek ocznych. • Gdy przedmiot zbliża się do oczu, gałki oczne kierują się ku nosowi, gdy przedmiot oddala się, ustawiają się rozbieżnie. • W porównaniu z innymi zmysłami, zmysł wzroku po urodzeniu i w pierwszym miesiącu życia jest bardzo niedojrzały. • Wzrok jest jedynym zmysłem, na który w łonie matki nie działają bodźce.

48. Największe zmiany dokonują się dopiero po urodzeniu.Na rozwój tego zmysłu największy wpływ ma doświadczenie, a natura przeznaczyła dla analizowania informacji wzrokowych najwięcej miejsca w korze mózgowej. Noworodek szybko nawiązuje kontakt wzrokowy z matką. • Naśladuje mimikę twarzy, a około 6. tygodnia życia uśmiechem odpowiada za uśmiech. • Jest to tak zwany ,,uśmiech społeczny’’, świadczący o zdolności niemowlęctwa do nawiązywania tego rodzaju kontaktu i jest dobrym prognostykiem rozwoju umysłowego.

49. Do 6. miesiąca życia ostrość wzroku znacznie się doskonali, a ruchliwość gałek ocznych jest pełna. • Między 6. a 8. miesiącem życia niemowlę dostrzega otoczenie prawie tak, jak dorosły. • Szybka dojrzałość narządu wzroku po urodzeniu ma wpływ na dalszy rozwój ruchowy, rozwój percepcji wzrokowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, kontroli ułożenia ciała i orientacji przestrzennej.

50. STYMULACJA ZMYSŁÓW: Stymulacja zmysłu dotyku Stymulacja zmysłu słuchu Stymulacja zmysłu wzroku Stymulacja zmysłu równowagi