Home Care or Residential Care: the Case of Flanders

1. SVR Home Care or Residential Care: the Case of Flanders Paper prepared for the International Conference: Population Ageing. Towards an Improvement of the Quality of Life Brussels, 1 March 2007 by Lieve Vanderleyden

2. SVR Structuur Inleidende beschouwingen Demografische maatgetallen Ontwikkelingen in het beleidsdiscours van afgelopen 20 à 25 jaar Realisaties op het terrein (Dis)congruentie tussen normatief en feitelijk beleid Ontwikkelingen tussen 2000 en 2006 Aanbevelingen

3. Algemene beschouwingen • Veroudering bevolking = fundamenteel gegeven in onze samenleving • Bedreiging of uitdaging? • 2000 : % 60-plussers Vl. Gewest = 22% • 2050 : % 60-plussers Vl. Gewest = 34% • Feit dat steeds meer mensen oud worden én hoge leeftijd bereiken ▬► dubbele uitdaging • welke aantallen op het vlak van zorgbehoevendheid = vraag naar kwantiteit • hoe ouderen, overeenkomstig de eigen wensen, zo lang mogelijk gezond houden en zelfstandig laten wonen? = vraag naar kwaliteit

4. Demografische maten (1) Vlaams Gewest 1975-2050

5. Demografische maten (2) Vlaams Gewest 1975-2050

6. Demografische maten (3) Vlaams Gewest 1975-2050

7. Demografische maten (4) Vlaams Gewest 1975-2050

8. Toekomstige aantallen? • aanname = aandeel zorgbehoevende ouderen zal toenemen. • volgens berekeningen voor de Europese Unie ▬► niet noodzakelijk zo. • uitgaande van de veronderstelling van een constant leeftijdsspecifiek profiel van 'disability‘ ▬► aandeel afhankelijke ouderen neemt toe. • bij verschuiving van ‘disability’ profiel met 1, 2 of 3 jaar (i.c. naar een hogere leeftijd) ▬► stijging van aandeel afhankelijke ouderen veel geringer, in het laatste geval (verschuiving met 3 jaar) onbestaande. • sleutelfactor = toekomstige trend inzake het leeftijdsspecifiek risico waarop ‘disability’ optreedt ▬►belangrijke rol van preventie en gewijzigde 'lifestyles'.

9. Ontwikkelingen in het beleidsdiscours • Vanaf jaren ’80 : Overdracht persoonsgebonden materies naar gewesten en gemeenschappen: Vlaanderen profileert zich met het ouderendecreet van 1985 • = voor die periode zeer vernieuwend • = tot vandaag dé regelgevende basis voor het ouderenbeleid in Vlaanderen Opzet = verschuiving van intramurale opvang naar transmurale en extramurale zorg via oprichting serviceflats/woningcomplexen met dienstverlening, woningen voor ouderen, dienstencentra, dagverzorging (1991). Illustratief voor nieuw concept = functionele benadering

10. SVR Ontwikkelingen in het beleidsdiscours (vervolg) • Jaren ’90 en verder: • Thuiszorg als basisvoorziening + maatzorg • 1998: thuiszorgdecreet ▬►bundeling van diensten en voorzieningen gericht op handhaven van gebruiker (ongeacht leeftijd) in het natuurlijk thuismilieu + formele erkenning van mantelzorg • Wettelijke ondersteuning van centra kortverblijf en oppasdiensten (gestuwd door impulsen vanuit het werkveld) • Opvang en dienstverlening prioritair richten naar degenen met grootste zorgbehoefte (vaststellen programmacijfers i.f.v. leeftijd inwoners; voorzien in evaluatiecriteria)

11. Ontwikkelingen in het beleidsdiscours (vervolg) • Verschuiving van kwantiteit naar kwaliteit (zie decreet op kwaliteit in de welzijnsvoorzieningen) • Introductie van de zorgverzekering: niet-medische kosten van zorgbehoevende burgers helpen dekken • Opvang in instellingen voorbehouden aan hen die geen andere mogelijkheid hebben • Niet aflatende promotie, althans verbaal, van transmurale voorzieningen: serviceflats, dienstencentra, woningen speciaal voor ouderen,… .

12. Realisaties op het terrein volgens aantal dimensies • Wie is gerechtigd? principe van universaliteit versus selectiviteit • 2. De voorziening: ‘in cash’ of ‘in kind’ • 3. De organisatie: vormgeving publiek-privaat • 4. De financiering: wie betaalt? • 5. Functie/plaats van de voorziening in het geheel

13. Realisaties op het terrein: periode 1981- 1999 • ‘Selectiviteit binnen de universaliteit’: bijv. thuiszorgdecreet van 1998 = gericht naar alle categorieën van gebruikers (niet alleen ouderen i.t.t. voorafgaande periode); door introductie gebruiksrisico in de programmatie ▬►beginsel van selectiviteit bekrachtigd • Aard van de diensten: niet enkel ‘in kind’, ook ‘in cash’ ▬► zorgverzekering in Vlaanderen (maandelijkse tussenkomst in niet-medische kosten = 125 € voor zwaar zorgbehoevende in instelling – 90 € in thuiszorg) • Particuliere initiatief (non-profit) primeert op vele terreinen op het openbare

14. periode 1981- 1999 • Inzake financiering: mixed economy of welfare blijft overeind maar i.t.t. voorafgaande periode ▬► zoektocht naar alternatieve financiering (leasing) + aanboren van privé-kapitaal (bijv. voor serviceflats) • Minder fragmentatie van diensten en voorzieningen. Pogingen tot coördinatie en integratie van de zorg, maar ook gemiste kansen. Geen ‘Interface’ tussen sociale zorg en gezondheidszorg

15. (Dis)congruentie tussen normatieve en feitelijk beleid • Van externe substitutie (= van instellingszorg naar thuiszorg) nauwelijks sprake • Redelijke substitutie binnen residentiële sector (vervanging ‘gewone’ ROB-bedden door RVT-bedden; programmatorisch vastgelegd) • Ondanks accentverschuiving vanaf jaren ’80 van instellingszorg naar thuiszorg ▬► uitgaven in de intramurale sector omvangrijk. 1999: oudere in thuiszorg=6.431 € per jr per verzorgde oudere in residentiële zorg=8.957 € per jr per verzorgde 2006???

16. (Dis)congruentie (vervolg) • Vernieuwingstendensen vanaf de jaren ‘80 • zorginhoudelijke: belangrijke productdifferentiatie maar onvoldoende samenwerking tussen verschillende diensten • organisatorische: markt als actor in welzijnszorg voor ouderen ▬►al aanwezig in residentiële sector, geleidelijke doorbraak in thuiszorg • overname in welzijnszorg van technieken en benaderingswijzen uit het organisatiemanagement van private ondernemingen of bedrijven (bijv. kwaliteitsdecreet ▬► aandacht voor structuur organisatie, procedures voor nemen van beslissingen, overleg, transparantie in processen, …)

17. Ontwikkelingen tussen 2000 en 2006 • 2001 : aanbevelingen om te komen tot een integratie van thuiszorg en residentiële zorg. Ontwerp van decreet maar gebrek aan financiële ondersteuning • Nieuw woon-zorgdecreet in voorbereiding (2007) • Op terrein zelf: - ingevolge protocol akkoord nr 3 tussen federale regering en gewesten/gemeenschappen ▬► bijkomende middelen voor RVT-reconversie - stagnatie in de investeringsuitgaven (VIPA) - onvoldoende financiering voor werking thuiszorgondersteunende diensten - vooruitgang maar nog tekorten (zie tabel)

18. Ontwikkelingen op het terrein

19. Zorgtekorten (in % - Basis zelfrapportering)

20. Vlaanderen in Europa • Thuiszorg goed ontwikkeld in Vlaanderen • Positie van Vlaanderen in Europa?

21. Aandeel in thuiszorg en residentiële zorg

22. Beleidsaanbevelingen • Thuiszorg en residentiële zorg ▬► geen of/of maar en/en verhaal; (nog) te veel gescheiden werelden: streven naar een zorgcontinuüm • Garantie van gelijke financiële behandeling ongeacht locatie van de zorg (= herbekijken van de budgettaire middelen) • Onvoldoende zicht op zorgvragen door gebrek aan registratie (zie o.m. probleem van wachtlijsten in residentiële voorzieningen)

23. Beleidsaanbevelingen (vervolg) • Inzake preventie ▬► nog winst mogelijk (bijv. inzake valincidenten en depressie) Gezonde ouderdom = gezonde leefstijl op jongere leeftijd • Belang van technologische ondersteuning en innovatie in de zorg (ICT toepassingen) • Verder werk maken van een kwaliteitsvolle zorg (ontwikkelen van indicatoren)

24. Bedankt voor de aandacht