Dr Mikołaj Tomaszyk Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM

1. Najistotniejsze elementy nowego modelu zarządzania strategicznego rozwojem. Rola i znaczenie lokalnej strategii rozwoju Dr Mikołaj Tomaszyk Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

2. Nowe podejście w zakresie planowania polityki regionalnej w UE jak i w Polsce • Trwała redukcja niepełnego wykorzystania zasobów obniżającej wartość osiągania dochodów (likwidacja nieefektywności) • Działania na rzecz włączenia społecznego • Nowe podejście do definiowania miejsc – przez pryzmat funkcji, regionu funkcjonalnego – zbiór określonych cech wspólnych dla rozwoju determinujących rozwój lokalny silniej niż w innych regionach • Redukcja dokumentów planistycznych na rzecz jednolitego systemu planowania strategicznego Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

3. Planowanie zagospodarowania przestrzennego • 3 poziomy planowania przestrzennego: ogólnopaństwowy; regionalny i gminny • Elementy obowiązkowe do uwzględnienia: • Ład przestrzenny (walory krajobrazu, urbanistyka, architektura) • Środowisko w tym zagospodarowanie wód, ochrona gruntów rolnych i leśnych • Dziedzictwo kulturowe • Zdrowie oraz bezpieczeństwo ludzi i mienia – potrzeby osób niepełnosprawnych • Walory ekonomiczne • Prawo własności bez naruszania chronionych interesów publicznych • Potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa • Potrzeby interesu publicznego Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

4. Elementy planowania przestrzennego w gminie • Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy • Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego • Decyzje o warunkach zabudowy • Decyzje o lokalizacji inwestycji celu publicznego STUDIUM – to dotychczasowy stan i pozytywne cechy istniejącego układu przestrzennego; zapewnienie możliwości dalszego rozwoju i wzrostu wartości zasobów lokalnych poprzez lokalizację rozwoju i wzrostu wartości zasobów lokalnych poprzez lokalizację inwestycji prywatnych i inwestycji celu publicznego ETAPY (w skrócie) uchwała o przystąpieniu + ogłoszenie o przystąpieniu + uzgodnienia, wnioski, projekt studium, wieloletnie programy sporządzania i aktualizacji planów miejscowych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

5. Uzgodnienia i opinie ws. studium • uzgodnienie projektu z wojewodą, • zaopiniowanie projektu przez: • starostę powiatowego, • gminy sąsiadujące, • wojewódzkiego konserwatora zabytków, • wojewódzkiego inspektora sanitarnego, • regionalnego dyrektora ochrony środowiska, • inne właściwe organy (m.in. wojska, ochrony granic, bezpieczeństwa państwa, nadzoru górniczego, administracji geologicznej) Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

6. Ważne dokumenty planistyczne • KSRR 2020 – Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2020 • KPZK - Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

7. Cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju Cel 1. Podwyższenie konkurencyjności głównych ośrodków miejskich Polski w przestrzeni europejskiej poprzez ich integrację funkcjonalną przy zachowaniu policentrycznej struktury systemu osadniczego sprzyjającej spójności Cel 2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów Cel 3. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w rożnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej Cel 4. Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski Cel 5. Zwiększenie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa Cel 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

8. Stan przestrzennego zagospodarowania kraju 2011 – mapy diagnostyczne • Struktura osadnicza • Współczesne procesy osadnicze • Wewnętrzne powiązania funkcjonalne • Miejskie obszary funkcjonalne • Struktura demograficzna • Dojazdy do pracy najemnej • Struktura gospodarcza • Towarowość rolnictwa • Infrastruktura społeczna wyższego rzędu • Sieć transportowa • Czasowa dostępność transportowa do głównych ośrodków administracyjno-osadniczych • Typologia czasowej dostępności transportowej do ośrodków koncentracji usług różnego rzędu • Gospodarka ropą naftową i gazem ziemnym • Elektroenergetyka • Gospodarka wodna • Różnorodność krajobrazu • Obszarowa ochrona przyrody • Krajobraz kulturowy • Występowanie złóż kopalin i zasoby bilansowe w złożach • Zasoby energii odnawialnej • Zagrożenia naturalne • Zagrożenia i infrastruktura związana z ochroną przeciwpowodziową • Pokrycie planistyczne Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

9. Terytorializacja • Wielopoziomowe zarządzanie strategiczne • Kontrakt terytorialny – instrument koordynacji działań prorozwojowych – rząd, samorząd • Wspólne cele wyznaczone w odniesieniu do określonego terytorium • Lepsze dostosowanie interwencji sektorowej do potrzeb regionalnych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

10. Zasady terytorializacji KPZK 2030 • Zasada hierarchiczności celów – koordynacja wszystkich podmiotów, subsydiarność z jst • Dynamiczne strefowanie i wyznaczanie obszarów planistycznych – PLANOWANIE FUNKCJONALNE • Partycypacja społeczna – szeroka i aktywna – TRANSPARENTNOŚĆ CELE • Przeorganizowanie systemu i wprowadzenie szeregu nowych rozwiązań prawnych i instytucjonalnych • Spójny, hierarchiczny układ planowania i zarządzania przestrzenią • Większa koordynacja polityki przestrzennej w odniesieniu do polityk sektorowych • Połączenie planowania przestrzennego i społeczno - gospdoarczego Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

11. KPZK - KSRR • OSI – Obszary Strategicznej Interwencji – wyznaczenie biegunów wzrostu i obszarów problemowych (KSRR) • OF – Obszary funkcjonalne – KPZK • OF –wyznaczane na podstawie stopnia urbanizacji; typu potencjału rozwojowego, występowanie konfliktów przestrzennych, restrukturyzacja i rozwój nowych funkcji Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

12. Koordynacja Krajowego i Regionalnego systemu planowania w Polsce • Długookresowa strategia rozwoju kraju • Średniookresowa strategia rozwoju kraju – inne strategie: rozwoju regionalnego; sprawne państwo, innowacyjności i efektywności gospodarki, bezpieczeństwa narodowego i in. • Plan zagospodarowania przestrzennego kraju – powiązany z Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa • Plan Zagospodarowania Województwa – Regionalne i Subregionalne strategie rozwoju Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

13. Źródło: Zespół Doradców Strategicznych, Pobrano z: http://zds.kprm.gov.pl/dlugookresowa-strategia-rozwoju-kraju Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

14. System planistyczny zintegrowany horyzontalnie Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

15. Zintegrowana Strategia Rozwoju Województwa a Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Postulaty: • Bazowanie na tych samych ustaleniach polityki krajowej • Bazowanie na tych samych danych diagnostycznych • Opracowanie =/- w tym samym czasie • Koordynacja zespołów planistycznych • Analogiczne standardy wdrożenia, monitoringu i kontroli Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

16. Źródło: Podstawowe Elementy Strategii Rozwoju Powiatu Hajnowskiego, http://www.powiat.hajnowka.pl/strategie/strategia-rozwoju-do2015roku/4.1..htm Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

17. Planowanie przestrzenne za zarządzanie strategiczne • Musi zapewnić przewidywalność kierunków rozwoju terytorium i przestrzeni lokalnej oraz przewidywalność decyzji władz lokalnych w tym zakresie • W ramach wspólnych obszarów przestrzennych JST – wspólna polityka gruntowa SIP SIG: • elementy rynku pracy • Potencjał finansowy • Gospodarka komunalna • Gospodarka mieszkaniowa • Oświata, wychowanie i kultura • Ochrona zdrowia i opieka społeczna • Ochrona środowiska Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

18. Organizacja procesu planowania rozwoju Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

19. Źródło: SYSTEM ZARZĄDZANIA REALIZACJĄ STRATEGII ROZWOJU SZCZECINA, Pobrano http://www.szczecin.pl/Strategia/_pl/01_dokument/html/Rozdzial_VII_05_06-7_1.htm Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

20. Strategia • Wyznacza działania długoterminowe • Działania kluczowe – strategiczne • Zadania warunkujące przyszłość gminy • Cele – taktyczno – operacyjne – wiążą się z bieżącym funkcjonowaniem systemu • Cele strategiczne – wiążą się z rozwojem całego systemu • Strategia – sztuka prowadzenia działań wojennych • Strateg – to człowiek wyposażony we władzę nad powierzonym losem obywateli • Dobry strateg osiąga cele minimalizując straty • Plan działania mających prowadzić do osiągnięcia konkretnego celu; kompromic między maksimum a minimum ryzyka Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

21. Strategia Zbiór koncepcji: • Planistycznej • Ewolucyjnej • Pozycyjnej (otoczenie może ograniczać swobodę decydentów) • Zasobowej • Prostych reguł • Realnych opcji Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

22. Strategia - rodzaje • Wzrostu • Stabilizacji • Obronne • kombinowane Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

23. Zarządzanie strategiczne • Identyfikacja i implementacja strategii organizacji • Definiuje i redefiniuje strategie w reakcji na zmiany otoczenia lub z zamiarem wyprzedzenia a nawet wywołania tych zmian • Opiera się na strategicznym myśleniu i podejściu strategicznym • Cechuje oryginalność, kreatywność, podejście interdyscyplinarne, siła wyobraźni W JST: • Ukierunkowany na przyszłość proces planowania i wyboru celów rozwoju • Wybór zadań realizacyjnych, wdrażania przyjętych postanowień • Monitorowanie i kontrola wykonania przyjętych ustaleń CECHY: • Kompleksowość (współzależność cech) • Endogenność • Jst jako część otoczenia • Orientacja na przyszłość • Orientacja na wyniki • Zasada racjonalnego gospodarowania • Sukcesywne wprowadzenie w życie zasad zrównoważonego rozwoju Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

24. Elementy Strategii • Długookresowe cele • Wizja (śmiała, wyrazista ale realna) • Przewidywalne warianty możliwych zdarzeń w otoczeniu • Sposoby reagowania na te zmiany • Szanse i mocne strony • Dynamiczny charakter Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

25. Strategia a zarządzanie strategiczne -zasady • Jasne, przejrzyste i zrozumiałe dla społeczności lokalnej • Pobudzanie konkurencyjności regionu przez rozwój kapitału społecznego • Odejście od uznaniowości np. w zakresie polityki podatkowej • Skoordynowanie – szczególnie na obszarach silnej fragmentacji politycznej, społecznej • Zrównoważony, uczciwy rozwój • Zapewnienie odpowiedniej korelacji pomiędzy kosztami zarządzania a przychodami • Elastyczność • Całościowe spojrzenie na obszar regionu (przewidywalne skutki deczyji administracyjnych) • Uwzględnienie różnych interesów • Zasada subsydiarność w relacji ze społeczeństwem • Zasada suspensywności – ochrona środowiska w układzie celów: ekonomicznych, społecznych, środowiskowych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

26. Strategia a zarządzanie strategiczne -zasady • To proces tworzenia zintegrowanych, perspektywicznych i wielowariantowych koncepcji/ planów a także wdrażanie i rozpowszechnianie zasobów, które umożliwia przetrwanie jednostki w otoczeniu – ujęcie systemowe • Zasad włączeni: MOPS, OK. BIB, spółki miejskie i in. • Porządkowanie i systematyzacja rzeczywistości i osadzanie jej w przyszłości Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

27. Zarządzanie publiczne - strategiczne • Administracja samorządowa w zarządzaniu strategicznym: planuje, organizuje, koordynuje i zaspokaja zbiorowe i indywidualne potrzebny obywateli wynikające ze współżycia ludzi w społeczeństwie • Zarządzanie publiczne: administrowanie; wykonywanie obowiązków właścicielskich, alokacja środków publicznych, monitoring i ewaluacja funkcjonowania jednostek Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

28. ISO a TQM Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

29. Powiązanie między klientem, dostawcą a urzędem gminy, Źródło;http://mfiles.pl/pl/index.php/Jako%C5%9B%C4%87_pracy_w_urz%C4%99dzie Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

30. Wyznaczniki sieciowości w jst • Bliskość geograficzna • Przemysłowa • Kulturowa • Organizacyjna • Instytucjonalna Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

31. Sieci kooperacji • Wspólna lokalizacja firm stwarza korzyści aglomeracyjne – sprzyja dyfuzji nowych idei • Rozwój rynku pracy stymulujący nowe kompetencje • Rozwój określonej gałęzi przemysłu wraz z gałęziami pomocniczymi • Specjalizacja • Realizacja inwestycji infrastrukturalnych • Gromadzenie i dysponowanie terenami ich scalanie, tworzenie bazy informacyjnej • Rozwój i udostępnianie infrastruktury • Kształtowanie lokalnego krajobrazu i jego estetyka Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

32. Patologie zarządzania strategicznego - diagnoza • Dostrzegalne objawy w samorządzie jako całości • W sferze wartości i zachowań członków władz samorządowych • Nieprawidłowości operacji i procesów • Zły wpływ otoczenia samorządu • Etapy rozwoju zjawisk patologicznych • Wewnętrzne; zewnętrzne Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

33. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

34. Metody diagnozy strategicznej – analiza mikrootoczenia Analiza stanu danej js, jej infrastruktury, położenia, walorów środowiskowych, kultury społecznej i organizacyjnej – analiza zasobów lokalnych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

35. Elementy przewagi konkurencyjnej • Społeczeństwo lokalne – struktura wiekowa, społeczna, zawodowa, wykształcenie, migracja, struktura dochodów • Rynek pracy - sektorowa struktura zatrudnienia, bezrobocie, ruch zatrudnionych, potrzeby rynku pracy • Gospodarka – struktura sektorowa i własnościowa, związki gospodarki z nauką, zespoły badawcze • Infrastruktura techniczna – jej stan techniczny, struktura własnościowa, sieci transportowe, energetyka, telekomunikacja, gazowa, kanalizacyjna • Zasoby naturalne – użytki rolne, jakość gleb, atrakcyjność środowiska naturalnego • Położenie geograficzne i geopolityczne – względem kraju, regionu • Infrastruktura społeczna – instytucje i ich organizacja, jakość infrastruktury służącej do oświaty, ochrony zdrowia, pomocy społecznej • Infrastruktura otoczenia biznesu – agencje rozwoju, inkubatory przedsiębiorczości • Finanse lokalne – montaże finansowe z sektorem prywatnym • Lokalne życie polityczne • Lokalne media Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

36. Metody diagnozy strategicznej – analiza makrootoczenia • Ani gmina ani powiat nie maja wpływu na jego kształtowanie • Generuje szanse i zagrożenia PEST: segmentacja otoczenia na polityczne; ekonomiczne; socjokulturowe; technologiczne • Czynniki makrootoczenia: ekonomiczne; społeczno-demograficzne; polityczno-prawne; środowiskowe; kulturowe; technologiczne Etapy PEST • Zdiagnozowanie istotnych czynników wpływających na poszczególne segmenty makrotoczenia • Stworzenie listy czynników oddziałujących na poszczególnych obszarach • Dyskusja w gronie zespołu, korekta lub uzupełnienie • Ustalenie wpływu każdego czynnika na organizację, sporządzanie ich zestawienia wg siły • Określenie relacji między organizacją a makrootoczeniem Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

37. 4 typy strategii w oparciu o SWOT • Ofensywna – optymalne wykorzystanie sił i okazji –efekt synergii • Umiarkowana – wykorzystuje mocne strony celem obrony przed zagrożeniami i utrzymaniem pewnej rezerwy sił na redukcję skutków ewentualnych zagrożeń • Zachowawcza – konkurencyjna – wzmacnia słabe strony poprzez wykorzystanie szans • Defensywna – walka o przetrwanie Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

38. MAPSMetoda Aktywnego Planowania Strategicznego • Zakłada niespójność poszczególnych elementów informacji i wiedzy potrzebnych do opracowania strategii • Proces scalania działań instytucji, organizacji, lokalnych ekspertów • Merytoryczną rolę w wypracowaniu strategii odgrywają lokalni liderzy • Warsztaty strategiczne Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

39. Elementy Strategii Wizja - sens istnienia + analiza uwarunkowań, scenariusze, SWOT + strategia wykorzystania szans i mocnych stron + określenie sojuszników, partnerów (polityka) + cele rozwoju opisujące pożądane zmiany w strukturze podsystemów + plany wdrożenia + plan finansowy + wdrożenie, mentoring, korekta Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

40. Blokowy obraz planowania strategicznego IV Faza Wdrażanie strategii Ewaluacja monitoring wdrażanie III Faza Budowanie strategii i planów działań Strategia Budżety Plany działań II Faza Identyfikowanie i analizowanie zagadnień strategicznych Zagadnienia strategiczne Cele krótko- i długo-okresowe Wizja Misja Wartości I Faza Organizowanie procesu i analiza otoczenia oraz organizacji Ocena gotowości Plan dla planu Ocena interesariuszy Analiza uprawnień Analiza SWOT

41. Cykl strategiczny - zarządzania strategicznego wg J.M. Brysona, 2004, „Strategic Planning for Public and Non-Profit Organizations” • Trendy – siły • Polityczne • Ekonomiczne • Społeczne • Technologiczne • Edukacyjne • kulturalne • Środowiskowe • Beneficjenci, • kluczowi odbiorcy działań, usług • Mieszkańcy • Radni, • Mieszkańcy regionu • Klienci np, Turyści i odwiedzający, przedsiębiorcy • i inwestorzy Współdziałający – siły współpracujące Konkurenci – siły konkurujące Środowisko zewnętrzne 4a Środowisko zewnętrzne 2 Uwarunkowania formalne (prawne, instytucjonalne) Szanse i zagrożenia 7 Przegląd strategii i planu realizacji. • 5 • Zagadnienia • strategiczne • – różne podejścia: 1 Wstępne Porozumienie (Planowanie strategii) 6 Formułowanie strategii – różne podejścia 8 Opis przyszłego stanu. „Wizja sukcesu” 9 Wdrażanie strategii 10 Ocena realizacji strategii 3 Wizja, Misja (wartości interesariuszy) Interesariusze wewnętrzni i zewnętrzni Silne i słabe strony 4b Środowisko wewnętrzne Środowisko wewnętrzne • Zasoby • Przyroda • Ludzie • Gospodarka • Informacja • Kompetencje (wiedza) • Kultura • Obecna strategia • Ogólna • Częściowa • Realizacji procesów • Funkcjonalna • Dotychczasowe • osiągnięcia • Lista projektów • Wskaźniki efektów • Rezultaty • Opisy przypadków PLANOWANIE STRATEGII WDRAŻANIE STRATEGII MONITORING/ OCENA STRATEGII

42. Funkcja planowania strategicznego Tworzenie wartości publicznej Realizowanie uprawień i wypełnianie misji Podejmowanie fundamentalnych decyzji i działań, które kształtują i pokazują czym organizacja jest, co robi i dlaczego to robi. Realizowanie strategii Organizowanie partycypacji Budowanie zwycięskiej koalicji Kreowanie idei dla strategicznych działań 1. Wstępne porozumienie 10. Ocena strategii i Procesu planowania 2 i 3.Sprecyzowanie uprawnień i misji 9. Wdrażanie strategii i planów 4.Ocena otoczenia 8. Stworzenie wizji sukcesu 5. Identyfikowanie zagadnień strategicznych 6.Sformułowanie strategii 7. Przegląd i adaptacja strategii i planów

43. Misja to stwierdzenie przyjmowane przez kierownictwo jst, które powinno zawierać zasadniczy cel działania, wartości istotne dla organizacji, na których ma opierać się strategia. • Strategia jest rozwinięciem misji organizacji • W tej deklaracji może występować też opis zasad i metody osiągania celów przez organizację. • Deklaracja misji powinna posłużyć dla celów poprawy zarządzania. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

44. Bibliografia • H. Gawroński, Zarządzanie strategiczne w samorządach lokalnych, WoltersKluwer business, Warszawa 2010 • T. Wołowiec, D. Reśko, Strategia rozwoju gminy jako narzędzie zarządzania zmiana gospodarczą, Zeszyty Naukowe, Ekonomia 5(2/2012) • K. Opolski, P. Modzelewski, Zarządzanie jakością w usługach publicznych, CeDeWu.pl, Wydawnictwa Fachowe, Warszawa 2012 • M. Tomaszyk, Potencjał współpracy subregionalnej w nowym budżecie unijnym 2014+, [w:], P. Antkowiak, (red.), Subregionalny katalog zmian fospodarczych i mechanizmów zaradczych. Region północno - wschodniej Wielkopolski, Poznań 2013. • A. Noworól, materiały konferencyjne z Posiedzenia tematycznego Krajowego Forum Terytorialnego, 15 marca 2012 • Bugdol M., Produkty urzędów administracji samorządowej, Problemy Jakości 12/2002, Sigma-NOT, Warszawa 2002 • Efektywne metody zarządzania w administracji publicznej. Raport z badań, pod red. J. Zalewskiego, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2000 • Wawak S., Analiza i doskonalenie systemów zarządzania jakością w urzędach gminnych, pr. doktorska, AE w Krakowie 2007 • J. F. Nowak, Zarządzanie w samorządach terytorialnych a rozwój lokalny i regionalny, materiały konferencyjne. - W niniejszym materiale skorzystano z wykresów Autora zamieszczonych w tej ww. materiale • Strona Internetowa Zespołu Strategicznych Doradców Rządu RP Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

45. Dziękuję za uwagę Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna