İŞLETMELERDE KRİZ YÖNETİMİ

1. İŞLETMELERDE KRİZ YÖNETİMİ • KRİZ ÖNCESİ İŞLETME YÖNETİMİ • KRİZ ANINDA İŞLETME YÖNETİMİ • KRİZ SONRASI İŞLETME YÖNETİMİ

2. KRİZİN TANIMLARI VE AŞAMALARI Kriz Yunanca “Karar”, “ayrılmak” anlamına gelen Krisiskavramından gelmektedir. Bu öznel bir karar anı değil, bir sürecin içinden bir sürecin içine veya bir sürecin içinde bir duruma geçiş başlarken ortaya çıkan bir karar ya da kararsızlık anını ifade etmektedir. Kriz içinde hiçbir şey eskisi gibi ilerlemez ve eskisi gibi olamaz. Yeni bir oluşuma ve yeni bir oluşa da kavuşmamıştır. Hatta yeni oluşumunda yönü belli değildir. Kriz kelimesini ilk kullanım alanı tıp ve edebiyattır. Tıpta kriz anı ya da kritik, hastalığın durumu ve de hastalığın yön değiştirmesi anı olarak tanımlanmaktadır.İkinci kullanım alanı olan edebiyat ve tiyatroda ise öncelikle trajik konular üzerine olmuştur. , İşletme yönetimi açısından, daha açıklayıcı bir kriz tanımının oluşturulabilmesi için, konu ile ilgilenen araştırmacılar tarafından yapılan çeşitli tanımlar aşağıda belirtilmiştir. Kriz; beklenilmeyen, önceden sezilmeyen, çabuk ve acele cevap verilmesi gereken, örgütün önleme ve uyum mekanizmalarını yetersiz hale getirerek; mevcut değerlerini, amaçlarını ve iş görme usullerini tehdit eden gerilim durumudur. Kriz, bir örgütün üst düzey hedeflerinin tehdit eden bazen de örgütün yaşamını tehlikeye sokan ve ivedi tepki gösterilmesini gerektiren; örgütün kriz öngörme ve önleme mekanizmalarının yetersiz kaldığı gerilim yaratan bir durumdur. Kriz genel anlamda düzgün olmayan, reform gerektiren istikrarsız bir durumdur. Bir örgütün rutin sistemini bozan ve aniden ortaya çıkan herhangi bir acil durum olarak tanımlanabilir. Yöneticinin yakın dikkatini gerektirir. Sadece devam eden faaliyetleri değil aynı zamanda işletmenin yaşamını tehdit eder, üretim kapasitesini kullanılamaz bir duruma getirir ve rekabeti sarsar. Örgütün etkinleşmesi veya değişmesi yönünde kritik bir etkiye sahiptir.

3. Krizin tanımlarını ve özelliklerini toparlayacak olursak; kriz beklenilmeyen ve sezilmeyen, acil müdahale edilmesi gereken, gerilim yaratan ve plansız bir değişim sürecidir. Krizin aşamalarına bakacak olursak; - Finansal serbestleşme ve rant ekonomisinin yaratılması. - İstikrarsızlık ve kriz süreci. - Konjonktürel ve dışsal reguların bağımlılık ve mini büyüme-kriz-istikrar sarmalına girilmesi. - Yapışkan enflasyonun devamı ve ödemeler dengesinin kırılma noktası haline gelmesi. - Çıkış mekanizmalarının yokluğu ve uyum mekanizmalarının olmaması nedeniyle yeni krizlere geçiş hali olarak sıralayabiliriz. KRİZ ÖNCESİ İŞLETME YÖNETİMİ İsletmeler için öncelikle önemli olan, kriz anında krizi atlatmanın veya geçiştirmenin yöntemlerini aramak değildir. Kriz şartları gerçekleşmeden önce,krizin gelmekte olduğunu hissedebilen, kriz şartlarını basarı yönünde kullanabilen ve isletmenin süreçlerine yeni bir ivme kazandırabilen yönetim yapısının krize hazır olması önemlidir. Bu anlamda kriz önleme unsurları şunlardır: • Stratejik seviyedeki aktiviteler • Teknik ve yapısal aktiviteler • Değerlendirme ve inceleme aktiviteleri • iletişim aktiviteleri • Psikolojik ve kültürel aktiviteler

4. 1. Krize Karsı Planlama İsletmeler krize karsı planlama yaparken krizden fazla etkilenmemeleri ya da aniden krize yakalanmaları durumunda kolay çıkış yapabilecekleri şekilde hareket etmelidirler. Bu çerçevede kriz öncesinde isletme yönetimince yapılması gerekenler şunlardır; a. Krizden Kaçışa Yönelik Amaç Belirlemek b. Krize Yönelik Kullanılabilecek Planlar • Strateji belirleme • Kilit isimler • Kritik limitler c. Kriz Yönetim Planı • Krizin çeşitleri • Krizin aşamaları • Sistemler • Çıkar grupları d. Kriz Rehberi Hazırlamak • Eylem planı • Telefon rehberi • Telefon hattı • Sloganlar • iletişim

5. e. Planlı Değişim Yapmak Planlı değişim süreci de dört asamadan oluşmaktadır: - Teşhis koyma - Değişim programı geliştirme - Değişim programı uygulama - Program sonuçlarını değerlendirme 2. Kriz Öncesi OrganizasyonelDeğişim Kriz öncesinde isletmelerin örgütsel yapılarını değiştirerek, krizden çıkışa yönelik sağlıklı bir yapı hazırlamaları önemli bir avantajdır. Bu amaçla değişim mühendisliğinden yararlanmak, yeni organizasyon modellerine aşamalı olarak geçmek, organik örgüt yapısını hazırlamak, esas uzmanlaşmaya ağırlık vermek, organizasyonu sistem haline dönüştürmek önerilmektedir11. a. Organizasyonel Değişim İçin Değişim Mühendisliğinden Yararlanmak (Yeniden Yapılanma) b. Krizden Kaçış İçin Yeni Organizasyon Modellerine Aşamalı Geçiş Sağlamak c. Organik Örgüt Yapısı Hazırlamak d. Kriz Öncesi Organizasyonu Sistem Haline Dönüştürmek e. Esnek Uzmanlaşmaya Ağırlık Vermek

6. 3. Krize Yönelik Kadro Oluşturmak Krize yönelik kadro oluşturulmasının kapsamında, kadro oluşturmada dikkat edilecek noktalar, kriz ekibinin hazırlanması ve kriz durumunda uygulanacak özel eğitim yöntemlerinin üzerinde durmak gereklidir. • Kadro Oluşturmada Dikkat Edilecek Noktalar • Kriz Ekibinin Hazırlanması • Kriz Durumunda Uygulanacak Özel Eğitim Yöntemleri 4. Motivasyonun ve Örgüt İkliminin Krize Hazır Duruma Gelmesi Kriz şartlarında yaratıcılık ve dinamizm ayrı bir önem taşımaktadır. Bu nedenle örgüt ikliminin yaratıcılığa uygunluğu, olumluluğun korunması ve örgüt üyelerinin motive edilmiş olması gereklidir. Bu konuda şirket vizyonundan yararlanılır. Uzun dönemli vizyonlar ve bunların eylemlerle desteklenmesi, yaratıcı, nitelikli kişileri isletmeye yöneltecektir. Yine, isletme çalışanlarını ortak bir örgüt iklimi çatısı altında birleştirecek olan motivasyon, aynı zamanda isletmenin kriz döneminde ihtiyaç duyduğu dinamizm ve mutlu işyeri ortamına zemin hazırlamaktadır.

7. 5. Krizi Sezme Yöntemleri Ve Etkin Bir Koordinasyon SistemininÖnemi İsletmelerin gelişmelerden haberdar olmaları ve bu doğrultuda etkin bir koordinasyon sistemi kurmaları, bilgi akış sistemlerinin hızına bağlıdır. Krize yönelik koordinasyonda müşterilerle olan bağlantılar önemlidir. Eski ve potansiyel müşterilerle isletişim kurarak güven sağlamak gereklidir. Çoğu zaman bu güven fiyat ve diğer faktörlerden daha etkin olabilmektedir. Yine yeni fikirler isletmeleri krizden kurtaran bir faktör olabilir. Bu fikirlerin alt basamaklarda yer alan elemanlardan ya da müşterilerden gelmesi de söz konusu olabilir. Bu yaratıcı fikirlerin üst yöneticilerce elenmemesi için bir koordinasyon komitesi kurulabilir. Müşterilerle iletişimi sürekli canlı tutmak ve onları sistemli ve dikkatli bir şekilde dinlemek çok önemlidir. • Çevre Analizi • Erken Uyarı Sistemi KRİZ ANINDA İŞLETME YÖNETİMİ Kriz yönetimi, "kriz" olarak nitelendirilen durumu ortadan kaldırmak için yapılan planlı, sistematik ve rasyonel bir şekilde uygulanan faaliyetlerden oluşmaktadır. Sistematik olarak verilecek kararları, bu kararları uygulayacak ekibi oluşturmayı, uygulama sonuçlarını hızla alarak yeri kararlar vermeyi de kapsar. Normal şartlardaki politikaların kriz şartlarına cevap vermesi zordur. Kriz dönemindeki uygulamaların farklı olması gerekir. Krizi normal şartların is yapma ve karar verme alışkanlıkları ile çözmeye çalışanlar başarısız olurlar.

8. Kriz döneminde alınan önlemler kadar, bu önlemlerin telasız ve başarılı bir şekilde uygulanması önemlidir. Krizin isletme yönetiminde etkileri olumlu yönde olup örgüte hız katabilir ya da olumsuz yönde olup isletmenin hayatına son verebilir. Krizin olumlu yönleri su şekilde sırlanabilir: - Yeni pazar arayışları yaratır, - Yarım kalan paket projelerin devreye alınmasını sağlar, - Kâra geçme düşüncesi ağırlık kazanır, - Dış pazarlara açılma gereği doğar, - Maliyetlerde tasarrufun önemi artar, - Dış çevreyle iletişim artar, - Özkaynaklar Önemli duruma gelir, - Diğer örgütlere göre isletmenin gücün ne olduğu ortaya çıkar, - Kriz deneyimi kazanılır, - Ekip çalışması güçlenir, - Yönetici-isgören arasında yakınlaşma sağlanır, - Ar-ge ön plana çıkar, - Kalitenin önemi anlaşılır, - İs görenler isin ve islerinin önemini anlarlar.

9. Krizin olumsuz etkileri ise sunlardır20: - Geleneksel örgüt yapısına sahip isletmeler hızlı karar alıp, krize çabuk cevap veremezler, - Kararlar bilgi yetersizliği nedeniyle sağlıklı olmaz, - Yönetim merkezi duruma gelir ve yaratıcılık ölür, - Örgüt içi gerilim ve çatımsalar artar, - Kararların etkinliği bozulur, - Yan sanayinin ilave yükleri atar, - Finansal problemler olur. Kredi faizleri isletmeyi zorlar. - İsten çıkarılma korkusuyla is görenlerin motivasyonu kalmaz, - Dakika maliyeti ve sabit giderler artar, - Üretim planlaması yapılamaz, atıl kapasite artar, - Üretim tekniklerindeki iyileşme durur, - Yönetsel programlar aksar, - Firma imajı zayıflar ve gelir düzeyinde kayıplar artar, - Yatırımlar yarım kalır, - Beceri gecikmesi olur ve kalite düşer, - Güven ortamı sarsılır ve otorite boşluğu oluşur.

10. 1. Krizin Boyutlarını Belirlemek Kriz anında yapılacak ilk is, durumun niteliğini ve boyutlarını ortaya koymaktır. Problem sorumlusunu aramak zaman kaybıdır. Krizin boyutlarını iki aşamada belirlemek mümkündür; krizin etki değerini hesaplamak ve kriz barometresini hazırlamak. a. Krizin Etki Değerini Hesaplamak b. Kriz Barometresi Hazırlamak 2. Kriz Yönetim Planı Oluşturmak Kriz planı hazırlarken su koşulların analizi yapılmalıdır; - Krizin erken uyarılarına aldırmama eğilimi kötü bir son hazırlayacaktır. - Krizde etkinliği sağlamanın önemli yolarından birisi hızlık harekete geçebilmektir. Ancak bu durum, olayı tüm boyutlarıyla ele almadan karar verme telasına düşmek anlamına gelmemelidir. - Krizle karsılaşmak birleştirici olduğu gibi bölücü de olabilir. - Basarının krizi beslediği gibi bir genel kanı da vardır. Buna göre altın çağını yasayan organizasyonların krize girmesi uzun zaman alır ve hastalığın ilk safhası hissedilmez. Bu yüzden dikkatli olunmalıdır. - Krize karsı bilinçli hazırlık yapmak gerekir. Kriz patlak verdiği anda herkes tam olarak ne yapması gerektiğini ve sorumluluğunu bilmelidir. - Kriz örgütün tümünde ya da bir bölümünde ortaya çıkan yangına benzer, ilk tehdit atlatıldığında yeniden yapılanma başlatılmalıdır.

11. Kriz yönetim planının aşamaları şunlardır: - Kriz durumlarının listelenmesi ve tanımlanması, - Her bir kriz durumu ile bas edebilmek için stratejiler ve taktikler geliştirilmesi, - Krizden etkilenecek kişilerin ve grupların tanımlanması, - Kriz ekibinin göreve başlaması, - Zararı minimize edecek bir kriz iletişim planı hazırlanması, - Her şeyin test edilmesi. 3. Kriz Dönemi Personel Politikası Geliştirmek Kriz dönemi personel politikasının en önemli özelliği, kriz yöneticisi, kriz karar analisti ve kadro üzerindeki değişikliklerdir. Kriz yöneticisi, kriz içinde dağılan bir örgütte işbirliğinin yeniden sağlanması gibi zor ve önemli bir role sahiptir. Kriz şartlarında uzman olmalıdır. Olağan şartlardan farklı düşünerek, esnek davranabilmelidir. Mevcut yönetici issiz kalma korkusuyla paniğe kapılarak yanlış davranabilir. Kriz önemli boyutta ise mevcut yönetici ile başarıyı sağlamak zor olabilir. Bir kriz yöneticisi veya danışmanı atamak daha uygundur. Kriz yöneticisi karar analistinden yardım alabilir. Karar analisti, yönetim bilgi sistemleri vasıtasıyla, çevre analizi ve erken uyarı sistemlerinden gelen bilgileri, çeşitli karar programları kullanarak bilgisayarda değerlendirir. Yöneticiye karar almasında yardımcı olacak verileri sunar.

12. Kriz dönemi personel politikasında ilk akla gelen uygulama, kadro yapısı küçültme, yani çalışanları isten çıkartmaktır. Bu uygulama sekli yaratıcılığı ve motivasyonu öldürücü niteliktedir. Kriz dönemlerinde isten çıkarma yolunu seçmek düşünülen son çözüm sekli olmalıdır. Zorunlu olarak isten çıkarma uygulanacaksa su kriterlere dikkat edilmesi gerekmektedir: - Öncelikle yıllık izin, askerlik, ücretli ve ücretsiz izin gibi her türlü izin yolu denenmelidir. - Emeklilik yası gelenlere isten çıkarma önceliği verilmelidir. - Önceden yapılmış olan performans değerlemesi sonuçlarına göre isten çıkarılacak kişiler belirlenmelidir. 4. Kriz Koşullarında İdareyi Sağlamak Kriz döneminde yürütmenin başarılı olmasında aşağıdaki faktörlerin yerine getirilmesi önem kazanır: - Personelin moralini yüksek tutmak. - Stres altında karar almaya hazırlıklı olmak gerekir. - Umulmayanı umarak, planın yerine getirilmesinde kimsenin desteği olmayacağını düşünerek hareket edilmelidir. - Medyayla iliksilerin güncelleştirilmesi yararlıdır. - İsletme merkezi ile gelişmeler konusunda düzenli olarak iletişim kurulmalıdır. - Kriz durumunda isletmeyi terk etmek isteyen kişilerle uğraşmamalıdır, gitmelerine izin vermelidir.

13. 5. Kriz İletisim Politikası Oluşturmak Kriz yönetiminin iletişiminde yedi temel boyut vardır: - Faaliyetler, - Krizden etkilenenler, - Güven, - Davranış, - Profesyonel beklentiler, - Etik, - Öğrenilen dersler. Kriz dönemi iletişim politikasının krizin dağılmamasını sağlayıcı iki temel amacı vardır: • Krizle ilgili olabilecek grupları (ortaklar, tüketicileri, medya, devlet vb.) yatıştırmak, • Çalışanları bilgilendirmektir. Bu amaçla kriz odası ve acil bilgi merkezi kurulmalı, kriz iletişim planı hazırlanmalı ve halkla iliksilerden yardım alınmalıdır.

14. 6. Kriz Şartlarında Karar Almak Kriz şartlarında yetkilerin üst yönetimde önerilmekle birlikte, burada amaç, tek adam modeli uygulamak değildir. Tersine, karar almada ekip çalışmasına her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyulur. Kriz döneminde yalnız hareket eden bir uzman, aciz ve yalnız bir peygambere benzetilebilir. Yanılabilirle ve tehlikeli kararlar alabilme olasılığı yüksektir. Ayrıca tek kişinin karar alması yaratıcılık yönünden de yeterli olmaz. Kriz odası uygulamasının bir amacı da karar alamda kip çalışmasından yararlanmaktır. Kriz döneminde temel stratejileri belirlerken ekip çalışmasından yararlanma ağırlıklı, çeşitli karar alma teknikleri kullanılabilir. Öte yandan, kriz döneminde karar almanın önemli bir özelliği stresten etkilenmektir. a. Stres Altında Karar Almak b. Kriz Şartlarında Kullanılabilecek Karar Alma Yöntemleri

15. KRİZ SONRASI İŞLETME YÖNETİMİ Kriz sonrasında isletme yönetiminin yapısı, kriz dönemi bittikten sonra geçilmesi gereken yönetim yapısını içermektedir. Bir taraftan krizin tekrarlanmasına yönelik yönetim yapısı hazırlanırken, diğer taraftan yeni bir kriz gündeme geldiğinde alınabilecek acil uygulamalar belirlenir. Krizin tekrarlanmasını tümüyle önlemek mümkün değildir; ama önemli olan, gerekli önlemleri zamanında alabilmektir. Kriz sonrası isletme yönetiminin başlangıcını durum analizi yapmak oluşturur. 1. Kriz Sonrası Durum Analizi Yapmak Kriz sonrası yapılacak ilk is durum analizine yönelik bir toplantı düzenlenmesidir. Bu toplantının gündeminde genel olarak isletmenin kriz sonrası faaliyet ölçeğinin ve amacının belirlenmesi yer alır. a. Kriz Sonrası Faaliyet Ölçeğini Belirlemek b. Kriz Sonrası Durum Doğrultusunda Yeni Amaç Belirlemek

16. 2. Kriz Öncesi Yönetim Yapısına Dönmek Kriz öncesi yönetim yapısına dönerken, öncelikle kriz aşamasında aktif rol almış kişilere teşekkür edilmeli, eleştirilecek noktalar varsa bireysel eleştiri yapılması uygundur. Diğer yandan, merkezi yapılanmadan uzaklaşarak, diğer kriz öncesi şartlar sağlanmalıdır. a. Merkezi Yapıdan Uzaklaşmak b. Diğer Kriz Öncesi Şartları Sağlamak

17. DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER