Historisk forskningsmetode

1. Historisk forskningsmetode PED 4000 10. – 31. mars 2004 Knut Tveit

2. Pensum Knut Kjeldstadli: Fortida er ikke hva den en gang var Kap. 2, 7, 9, 10, 12, 14, 16, 17, 18, 21 Boka er retta mot studentar i generell historie, ikkje alt er like relevant for pedagogikkstudentar I pedagogikk er historie ein hjelpedisiplin, ikkje eit eige studieemne (vi er pedagogar og ikkje historikarar) Historisk metode er essensiell i pedagogikken

3. Kva er historie tematisk? Det svaret K. gir på dette spørsmålet i kap. 2 er ikkje nødvendigvis det same svaret som ein pedagog ville gi Kjeldstadli: Historia er tematisk • retta mot fortida • opptatt av menneske • som har hatt samfunnsmessig betydning • ikkje som enkeltindivid utan slik betydning (biografi) • retta mot ”sosialt relevant menneskelig atferd og slike ikke-menneskelige forhold som er relevant til menneskelig atferd” (sitert etter Ottar Dahl).

4. Historie – eit tvetydig begrep Historie1 (H1) Rester (R) Historie2 (H2) Historie som fortid Fortida slik ho var Historie som vitskap Vår viten om fortida Fortida (H1) eksisterer ikkje lenger, berre restar eller spor av fortida Oppgåva til historikaren er: • å rekonstruere fortida ved hjelp av restane (tradisjonell formulering) • å konstruere ei fortid som passar med restane (moderne formulering) Men uansett om vi konstruerer eller rekonstruerer fortida, restane må tolkast

5. Problemstillinga skaper kjeldene H1 Kjelder (K) H2 Problemstilling (P) Kva er det som gjer ein rest frå fortida (R) til kjelde (K)? • R må vere fruktbar, dvs kunne belyseP Krav til P: • P må vere avgjørbar, dvs det må finnast tilstrekkeleg med kjelder • P bør vere fruktbar, dvs relevant og interessant for pedagogikken • P bør i utgangspunktet vere rimeleg presis og avgrensa, men P vil alltid endre seg i løpet av forskingsprosessen, fordi det er eit vekselspill mellom P og K: K P

6. Å forske = å velge DU velger: • Problemstilling (må vere relevant til fagfeltet ditt) • Metode(r) • Teori(ar) som grunnlag for problemstilling • Kjeldemateriale/data • Bearbeidingsteknikkar • Presentasjon av resultatet Dette kurset skal hjelpe deg til å velge fornuftig

7. Det særmerkte med historia Orienteringa mot fortida er ikkje særmerkt for historia Det særmerkte er bruken av tid (K s. 98): • deskriptivt: vise utvikling over tid (forandring eller stabilitet) • forklaring: noe er slik og slik pga visse hendingar i fortida Tveit: • Pedagogisk historie bør vere diakron: vise utvikling over tid • Fortida må studerast synkront (samtidig), men dette er ikkje målet • Det er ikkje historisk forsking å berre gå eit visst antall år tilbake • Synkron forsking er heilt i orden, men det er ikkje historisk forsk. • Historisk tilnærming er eit alternativ til den komparative • diakron tilnærming samanlikner bakover/på langs • synkron tilnærming samanlikner påtvers/over landegrensene

8. Historie: ideografisk eller nomotetisk? Idealistisk inspirerte historikarar: • historias genuine bidrag er det unike, enkelthendingane, det spesielle • ei ideografisk tilnærming skiller historia frå nat.vit.skap og s.f.v.skap • historia skal gi menneskekunnskap, vi lever unikt og ikkje generelt • historia bør vere eit alternativ til psykologien Sosiologisk inspirerte historikarar: • historie er ein nomotetisk vitskap, dvs generaliserande • historie bør dreie seg om det som er felles, ikkje det som er ulikt • generaliseringane treng ikkje vere lover: dei kan vere avgrensa Tveit: • historia er så unik eller allmenn som vi gjer henne/som vi spør om • vi bør trekke generaliseringar der det er grunnlag for dette • jo meir sosiologisk historia er, og jo meir historisk sosiologien er, desto bedre for begge

9. Nytten av eit historisk perspektiv Ei historisk tilnærming kan: • forklare eit fenomen • vise utviklingslinjer som aktørane ikkje såg (etterpåklokskap) • gi innsikt i forandring (forandring meir interessant enn stabilitet) • vise at ein antatt generell teori ikkje er det (finne moteksempel) • vise vilkåra/premissane for allment anerkjente generaliseringar • grunnlag for ei meir nøktern vurdering av ”nye” fenomen

10. Teoriar i historia - funksjon Teori: • kan ha tre funksjonar: beskrive, forklare og predikere • hjelper oss med å stille relevante problemstillingar • er målet med forskinga (vi produserer teoriar) Kort sagt: teori er både utgangspunkt og sluttprodukt i forskinga Det er viktig å vere medveten om når: • ein bruker etablert teori som redskap • når ein genererer ny teori gjennom eiga forskning Historiske prosjekt med tanke på prediksjon er sjeldne

11. Er det smart å starte med teori? Klassisk empirisme svara nei: • start med åpe sinn, referer kjeldene du finn, generer teori derifrå • teori er eit bur du ikkje kjem ut av, ei tvangstrøye • teorien gjer at du finn det du har bestemt deg for å finne Innvendingar: • vi startar aldri med blanke ark, utan visse føresetnader • valget gjeld ikkje teori eller ei, men kor bevisst/reflektert teorien er • samanheng mellom kjeldene ligg ikkje i kjeldene, den må vi skape • men teorien må prøvast ut mot empirien K P • vi må velge den teorien som best samsvarer med kjeldene • teorien hjelper oss i avgrensinga av kjeldene, uendeleg datamengde • teorien gjer oss bevisste på det vi har utelatt

12. Teoriar skal beskrive Teoriens deskriptive funksjon er allment akseptert Positivistane aksepterte berre denne som vitskapleg Striden står relativt skjeldan om det deskriptive: kva som har skjedd Striden går på betydningen av hendingane og forklaringa på dei Teorien skal beskrive: • generalisering ut frå kjeldene • teorien er meir allmenn • teorien vil stå i eit visst spenningsforhold til data

13. Kjeldekritikk H1 K H2 (inkl. P) Bindeleddet mellom H1 og H2 er kjeldene (K) NB!!! Det er forskjell på H1 og H2 Du møter stort sett H2, tru ikkje at H2 er H1 Historikaren prøver å redusere forskjellen mellom H1 og H2 Her spelar kjeldekritikken ei viktig rolle Kjeldekritikk: få maksimal påliteleg informasjon om P ut av K H1 K • Validitet: er K representativ for H1? • Relevans: er K relevant for P? K P/H2

14. To hovudtyper av kjelder Kjelder kan delast på uendeleg mange måtar. Men sidan vi er ute etter opplysningar, er det smart å dele dei inn etter grad av infor-masjon dei er tenkt å skulle gi Ikkje-meddelande kjelder: intensjonen til opphavet er ikkje å med-dele noe, dei er vanlegvis bruksgjenstandar, men også naturskapte All kunnskap frå førhistorisk tid bygger på denne type kjelder Meddelande kjelder: intensjonen til opphavet er å meddele noe Desse kjeldene er alltid menneskeskapte Skiljet mellom desse to hovudtypene av kjelder ligg i intensjonen til opp-havspersonen. DU som forskar har ingen innverknad på dette.

15. Ikkje-meddelande kjeder Ikkje-meddelande kjelder kan gi mange opp-lysningar, sjølv om hensikten ikkje var det Desse opplysningane blir ikkje meddelt direkte, DU må finne tak i dei Desse kjeldene er vanlegvis relativt informasjonsfattige Men informasjonen er relativ påliteleg, sidan det er DU som leitar dei fram, informasjonen er ikkje basert på eit usikkert/upåliteleg opphav Denne type kjelder blir lite brukt i pedagogisk historie

16. Meddelande kjelder Intensjonen til opphavspersonen er å meddele noe Derfor er desse kjeldene vanlegvis svært informasjonsrike Men derfor er faren desto større for å bli lurt For å komme vidare, må vi dele desse kjeldene i to grupper: • Dei faktiske (deskriptive/beskrivande/kognitive) kjeldene • Dei normative kjeldene NB!! Dette skiljet er fundamentalt i kjeldekritikken

17. Faktiske kjelder Et faktisk utsagn: • gir uttrykk for et faktisk forhold • kan etterprøvast, testast • er enten rett eller galt • er vanlegvis enkelt å dokumentere • er vanlegvis ei bisak • er relativt sjeldne (samanlikna med normative) Faktiske utsegner John Dewey døydde i 1952 John Dewey var ein stor pedagog Det er + 32 ° C i dag Det er varmt i dag 6 + 7 = 19 Matematikk er vanskeleg Ser du forskjellen på desse to typene utsegner?

18. Normative kjelder Normative utsagn kan gi uttrykk for: • vurderingar – lottomillionærar er ikkje som andre millionærar • krav – 85 % frammøte for å få godkjent kurs • ønske – å bli lottomillionær • programmer – “Vårt Parti” har programfesta Möllers tran til alle Desse utsagnene gir ingen faktaopplysningar, dei fortel berre om personen(ane) bak utsagnene Eit normativt utsagn er aldri rett eller galt, men det kan vere godt eller dårleg begrunna, det kan ikkje etterprøvast. Du kan vere einig eller uenig i eit normativ utsagn Kjelstadli plasserer prognoser/spådomar under faktiske utsang (s. 164)

19. Er utsegna faktisk eller normativ? Det er ikkje DU som avgjer kva for type utsegn det dreier seg om (det avgjer opphavspersonen(e)) DI oppgåve er å finne ut kvatype utsegn det er Det må du trene på Finn ein tekst (lærebok, avis, pengeseddel etc) og sett i gang Faktisk: understrek med svart Normativt: understrek med rødt Du vil bli overraska over resultatet

20. Tekst til analyse - gallup

21. Tekst til analyse: Aftenposten 11.9. 03 Fremskrittspartiet står foran sitt store gjennombrudd i lokal-politikken, mens Kristelig Folkeparti fremdelse kan berge ansikt. Men for Arbeiderpartiet går det mot et nytt krisevalg. Hagen erobrer lokalpolitikken Mengden av menings-målinger er stor nå uken før valget, og oppslut-ningen om de enkelte partiene varierer fra måling til måling. Tross store sprik er det likevel noen hovedtendenser som går igjen.

22. Kjeldekritikk – ein hobby for alle? Nå har du tatt det første steget i kjeldekritikken: du veit forskjellen på faktiske og normative kjelder Spørsmål A: Kven bør vite noe meir om kjeldekritikk? Kryss av: Naboen NSB NRK PFI Spørsmål B: Kven har manglende kjeldekritisk innsikt hos folk flest som levebrød? Kryss av: Reklamefolk VG Gyldendal

23. Sak og person Faktiske utsegner opplyser om både sak og person Eksempel på utsegn: “8 + 7 = 14” • Saksopplysning: 8 + 7 = 14 (rett nok feil) • Personopplysning: vedkommende er svak i matematikk Normative utsegner opplyser bare om person Eksempel: “Å rekne ut 8 + 7 er vanskeleg” • Saksopplysning: ingen • Personopplysning: vedkommende er svak i matematikk

24. Endeleg blei det din tur Din viten om fortida (H1) Din problemsstilling (P) K H2 Deg som forskar Nå skal vi sjå på korleis dukan brukekjeldene, ut frå: • problemstillinga(ne) dine (P) • det du har lært om faktiske og normative kjelder • at dei faktiske informerer om både person og sak • at dei normative bare informerer om person Dermed har du lært noe viktig: • alle typer kjelder informerer om opphavspersonen • alle typer kjelder kan følgeleg brukast somlevning

25. Kjelder brukt som levning Alle typer kjelder røper noe om opphavet: person og samtid Ikkje alle kjelder røper like mykje om opphavet Dei normative røper vanlegvis mest Når vi er opptatt av å finne ut noe om opphavet, seier vi på fagspråket at vi bruker kjelda som levning Alle kjlder kan brukast som levning Din problemstilling avgjør om ein slik bruk er av interesse

26. Kjelder brukt som beretning Når du er ute etter faktaopplysningar, bruker du kjeldene som beretning Bare dei faktiske kjeldene kan brukast som beretning Dei fleste tekstane har vanlegvis eit lite innslag av faktiske kjelder Faktiske påstandar er vanlegvis enkle å dokumentere (dei normative må du argumentere for)

27. Ytre kjeldekritikk Hensikten med kjeldekritikken er å få maksimal påliteleg informasjon Vi må finne ut type kjelde og lovleg bruk (levning, beretning) Men vi må også vurdere kjeldene ut fra “ytre forhold” som: • Opphavsperson(ar) (kompetanse, kjønn, ideologi, motiv etc) 2. Første- eller annenhåndskjelder (nærhet i tid og rom) 3. Primær- eller sekundærkjelde 4. Offentleg eller privat kjelde? 4. Reliabilitet (samsvar mellom prinærkjelder) 5. Grad av samtidig kontroll

28. Det er lurt å vite litt om opphavspersonen

29. Første- og annenhåndskjelder 1.håndskjelde 2.håndskjelde 1.h.k. så kampen 2.h.k. fekk informasjon gjennom andre 1.h.k. høyrde talen Vi vil helst komme så nær hendinga i tid og rom som råd 1. håndskjelde = vitneutsagn Vanlegvis foretrekker vi 1.håndskjelder framfor 2.håndskjelder NB! Førstehåndskjeldene kan ha gått tapt

30. Primær- og sekundærkjelder Primærkjelde: Det nærmaste du kan komme fotballkampen/talen i tid og rom i eksisterandekjelder Du kan alltid finne ei primærkjelde Primærkjelder kan vere 1.hånds eller 2.hånds (hvis 1.håndskjelda er tapt) Er prinærkjelda gått tapt, blir sekundærkjelda primærkjelde Bruk primærkjelder når du drøfter sentrale spørsmål Bruk sekundærkjelder i meir perifere spørsmål Vanleg å skilje mellom kjelder og litteratur (ofte sekundærkjelder)

31. Reliabilitet Primærkjelde Sekundærkjelder Det er nok å bruke ein be-stemt opplysning frå éi av desse kjeldene Se og Hør VG NTB Klassekampen Kanal 4 Universitas Samsvar mellom primær-kjelder auker reliabiliteten Eigen utskremt medar-beidar Kvinner og Klær Vi Menn Krigsropet

32. Indre kjeldekritikk Er det kjeldea fortel sant? Kor truverdig er kjelda? Kva er sanning? 1. Korrespondanseteoriens svar Samsvar mellom hypotese og empiri/erfaring/forsøk 2. Koherensteoriens svar Samsvar mellom hypotese og teori/det vi elles veit/fornuft 3. Pragmatismens svar Hypotesen må fungere i praksis/vere nyttig Alle desse tre har noe for seg, men kven er overordna ved konflikt?

33. Kvantitativ og kvalitativ tilnærming Den historiske metoden blir vanlegvis sett på som kvalitativ: ein går i dybden på eit avgrensa felt, mens kvantitativ metode søker bredde Desse to tilnærmingane kan med fordel kombinerast: først dokumentere det allmenne/regelmessige, og så gå i dybden på eit representativt tilfelle Tradisjonell historieforskning har vore skeptisk til kvantifisering (jamvel oversiktstabellar har vore sjeldne) Brukt med forstand kan for eksempel frekvensen av bestemte ord eller begrep i ein tekst eller tale gi informasjon som ikkje kjem fram ved vanleg kvalitativ metode.

34. Forklaringar i historisk forsking Etter å ha dokumentert kva som har skjedd, blir spørsmålet kvifor det skjedde Vi kan forklare eit fenomen på tre måtar: • kausalt, dvs at fenomenet hadde ein bestemt årsak • intensjonalt, dvs at fenomenet skuldast ein bestemt hensikt, eit motiv • funksjonalt, dvs at fenomenet hadde ein funksjon, oppfylte behov Valg av forklaring har samanheng med: • type fenomen - enkelte fenomen innbyr for eksempel til kausalforkl. • ideologi/menneskesyn - er vi ytre- eller indrestyrt? • historiesyn – nomotetisk eller ideografisk? Eitt og same fenomen kan forklarast på fleire måtar

35. Kausal- eller årsaksforklaringar Dominerande forklaringar i naturvitskapen. Det avgjerande spørsmålet er kor overførbare dei er i humanistisk forsking og samfunnsvitskap Klassisk positivisme (Comte, Stuart Mill) • alle forklaringar er grunnleggande av same slag • alle vitskapelege forklaringar er årsaksforklaringar • menneske og natur kan forklarast på same måte • å forklare er å finne den loven som fenomenet høyrer inn under Hvis A skal vere årsak til B: • A må gå forut for B i tid • Hvis A så B (A er tilstrekkeleg for B) • Hvis ikkje A så heller ikkje B (A er nødvendig for B), dette er ei s.k. kontrafaktisk hypotese

36. Filterforklaringar Jon Elster kallar årsaksforklaringar for filterforklaringar 1. Filter: silar ut alle urealistiske handlingsalternativ (pga økonomi etc) 2. Filter: bestemmer kva handlingar som faktisk blei gjort Er 1. Filter så ”tett” at 2. Filter ikkje får noe å arbeide med? I så fall havnar vi i rein determinisme Kva for mekanismer virker i 2. Filter? • det rasjonelle valg (vi må gå ut frå at folke handlar rasjonelt) • tradisjon • slump

37. Kritikk av kausalforklaringar Naturvitskaplege modellar passar ikkje i human- og naturvitskapene Alt kan ikkje forklarast ut frå allmenne lover Vi er ikkje objektive observatørar som i naturvitskapen – vi er deltakarar og ikkje berre tilskodarar (Skjervheim) Naturen forklarar vi – mennesket forstår vi Hvis alt kan forklarast kausalt, havnar vi i determinisme Vi er aktørar og ikkje brikker Mennesket handlar ofte intensjonalt, ikkje berre kausalt

38. Intensjonalitet og rasjonalitet Intensjonalitet: styrt av hensikt, motiv, av framtidige mål, planlegging Hermeneutikk: meir opptatt av å forstå enn å forklare Elster: å forstå er å setje opp ei hypotese om intensjonen bak Intensjonalitet og rasjonalitet høyrer saman Rasjonell handling: beste middel til å nå eit mål (uansett verdi på målet) Subjektiv rasjonalitet (optimal ift vedk.’s informasjon): rasj. = intensjon. Objektiv rasjonalitet (sett frå observatør): rasjonalitet # intensjonalitet Historiske forklaringar er svært ofte intensjonale

39. Spillteori: strategisk atferd Spillteorien tek omsyn til at min atferd påverkar andres atferd Dominerande strategi: best for meg uansett kva alle andre gjer – men ille dersom alle gjer som eg Fangens dielmma: Eg Du 1. T 0 år N 20 år Å tilstå er ein dominerande strategi, vi blir leda av ei usynleg hand til det felles verste: 10 år 2. N 3 mndr N 3 mndr ☻ ☻ 3. T 10 år T 10 år Eg Du 4. N 20 år T 0 år E = egoisme • E A 2. A A Generelt 3. E E 4. A E A = altruisme

40. Funkjsonale forklaringar Hvis ei handling verken er kausal eller intensjonal – er ho da funksjonal? Kan ein konsekvens/funksjon av ei handling vere årsaka til handlinga? Er funksjonen kjent (manifest funksjon), blir handlinga intensjonal Ved latente funksjonar kan ei funksjonal forklaring ha noe for seg Jon Elster er skeptisk til funksjonsforklaringar i samfunnsvitskapane, dei viser oftast berre at fenomen har konsekvensar, ikkje kva årsaka er. At X har funksjonen Y i ei gruppe Z betyr ikkje at Y forklarer X i gruppa Skal Y funksjonsforklare X: • Y må ikkje vere intendert av X • Y må ikkje vere erkjent av Z Det er få tilfelle der begge vilkåra er oppfylt

41. Objektivitet H1 K H2 Objektet Forskaren (subjektet) Absolutt objektivitet: H2 er ikkje påverka av forskaren, bare av H1 Absolutt relativisme: H2 er bare påverka av forskaren, ikkje av H1 Relasjonisme: Det finst fleire “sanne” H2 avhengig av perspektiv Objektivitet er eit ideal, men subjektive innslag i forskinga er ein realitet Objektivitet er eit ideal, men subjektive innslag i forskinga er ein realitet Maksimal objektivitet ikkje alltid målet pga: • ønske om å forske ut frå eit bestemt perspektiv • arbeidsmengden i forhold til utbyttet

42. Krav til objektivitet Framstillinga skal vere sakleg: • underbygd med argument (teori, empiri) • etterprøvbar (kjeldetilvisingar etc) • ha med alle relevante argument (ikkje vere skeiv, einsidig) Skal framstillinga vere verdifri, dvs ta stilling til rett eller galt? Forhold som fremjar objektivitet: • forskningsmetode (metodologisk objektivitet) • forskningsmiljø (normer for kva som blir akseptert) • intersebjektivitet (fleire forskarar kjem til same resultat) • klargjering av eigen ståstad (gjere premissane eksplisitte)