ORTAÖĞRETİM 9. SINIF KİMYA 2. ÜNİTE: BİLEŞİKLER

1. ORTAÖĞRETİM 9. SINIF KİMYA 2. ÜNİTE: BİLEŞİKLER

2. ÜNİTENİN KONU BAŞLIKLARI • 1. BİLEŞİKLER NASIL OLUŞUR? • 2. İYONİK BİLEŞİKLER • 3. KOVALENT BİLEŞİKLER

3. 1. BİLEŞİKLER NASIL OLUŞUR?

4. BİLEŞİKLERİN TANIMI • Farklı cinsteki atomların belirli oranlarla kimyasal özelliklerini kaybederek birleşmeleriyle oluşan yeni saf maddeye denir.

5. BİLEŞİKLERİN ÖZELLİKLERİ • 1– Aynı cins molekül ve farklı cins atomdan oluşmuşlardır. • 2– Saftırlar (Arı). • 3– Homojendirler. • 4– Yoğunluk, erime ve kaynama noktaları karakteristiktir. • 5– Kimyasal yolla bileşenlerine ayrışırlar. • 6– Formülle gösterilirler (CO, H2O, HNO3).

6. BİLEŞİK FORMÜLLERİ • 1– KABA FORMÜL (BASİT FORMÜL) (AMPİRİK FORMÜL): Bir bileşiği oluşturan elementleri ve bu elementler arasındaki en basit oranı gösteren formüldür. • 2– MOLEKÜL FORMÜLÜ (KİMYASAL FORMÜL): Bileşiği oluşturan temel birimi ve bu birimdeki atomların sayılarını gösteren formüldür.

7. KABA FORMÜL (BASİT FORMÜL) (AMPİRİK FORMÜL) • Kaba formülden; bileşikte hangi elementlerin bulunduğu, bileşikteki elementlerin sayıca (molce) oranı, eğer atom ağırlıkları verilirse bileşikteki elementlerin kütlece oranı bulunabilir.

8. MOLEKÜL FORMÜLÜ • Molekül formülünden; kaba formülden anlaşılan her şey anlaşılabilir, ayrıca bileşiği oluşturan elementlerin sayıları ve atom ağırlıkları verilirse bileşiğin mol kütlesi bulunabilir. • Her iki formülden de fiziksel veya kimyasal özellik anlaşılamaz.

9. DEĞERLİK VE YÜKSELTGENME BASAMAĞI FARKI • Değerlik, bir atomun bağlayabileceği hidrojen atomu sayısıdır. Değerlikte + ve – söz konusu değildir, rakamsal değerlerdir. • Yükseltgenme basamağı ise taneciğin elektriksel yüküdür.

10. Nötr atom, verdiği elektron sayısı kadar + yükseltgenme basamağı; aldığı elektron sayısı kadar da – yükseltgenme basamağı kazanır. • Örneğin; sodyum iyonunun değerliği 1’dir, yükseltgenme basamağı ise +1’dir. • Bu farka çok dikkat edilmemektedir. Değerlik de yükseltgenme basamağı gibi aynı anlam için kullanılmaktadır.

11. FORMÜL YAZMA • Formül yazarken çaprazlama yapılır. • Öncelikle pozitif değerlikli element yazılır. • Değerlikler bilinmelidir. • Değerliği değişken olanlar bilinmelidir.

12. BİLEŞİKLERİN İSİMLENDİRİLMESİ • 1– METAL + AMETAL • NaCl: Sodyum klorür • CaF2: Kalsiyum florür • MgO: Magnezyum oksit • AlN: Alüminyum nitrür • K2S: Potasyum sülfür • Ba3P2: Baryum fosfür

13. 2– METAL + KÖK • LiNO3: Lityum nitrat • Mg3(PO4)2: Magnezyum fosfat • 3– KÖK + AMETAL • NH4Cl: Amonyum klorür • (NH4)2S: Amonyum sülfür • 4– KÖK + KÖK • NH4OH: Amonyum hidroksit (NH4)2CO3: Amonyum karbonat

14. 5– DEĞERLİK DEĞİŞTİREN METALLERİN BİLEŞİKLERİ • FeO: Demir (II) oksit • Fe2O3: Demir (III) oksit • PbCl2: Kurşun (II) klorür • PbCl4: Kurşun (IV) klorür • Bileşiklerinde değerliği değişkenlik gösteren metaller: Fe, Mn, Pb, Sn, Cr, Au, Hg, Cu.

15. 6– AMETAL + AMETAL • 1– mono • 2– di • 3– tri • 4– tetra • 5– penta • 6– hegza • 7– hepta • 8– okta • 9– nona • 10– deka

16. NO: Azot monoksit • NO2: Azot dioksit • N2O5: Diazot pentaoksit • PCl3: Fosfor triklorür • CS2: Karbon disülfür • CO: Karbon monoksit

17. BİLEŞİKLERİN SINIFLANDIRILMASI • 1– ASİTLER • 2– BAZLAR • 3– OKSİTLER • 4– TUZLAR

18. OKSİTLER • Oksijenin yanında tek cins elementin bulunduğu (OF2 hariç) bileşiklerdir. • 1– ASİT OKSİTLER (AMETAL OKSİTLER) • Ametallerin oksijence zengin oksitlerine denir. Örneğin: CO2, NO2, N2O5, SO3, SO2. • Asit oksitlerin suyla tepkimelerinden asitler, bazlarla tepkimelerinden tuz ve su oluşur.

19. 2– BAZİK OKSİTLER (METAL OKSİTLER) • Metallerin oksitlerine denir. Örneğin: Na2O, CaO, Li2O. • Bazik oksitlerin suyla tepkimelerinden bazlar, asitlerle tepkimelerinden tuz ve su oluşur.

20. 3– NÖTR OKSİTLER • Ametallerin oksijence fakir oksitlerine denir. Örneğin: CO, NO, N2O. • Nötr oksitler; suyla, bazlarla ve asitlerle tepkime vermezler. • Oksijenle yanarak asidik oksitlerine dönüşürler.

21. 4– ANFOTER OKSİTLER • Anfoter metallerin oksitlerine denir. Örneğin: Al2O3, Cr2O3, ZnO, PbO, SnO. • Anfoter oksitlerin bazlar ve asitlerle tepkimelerinden tuz ve su oluşur. Suyla tepkime vermezler. • 5– PEROKSİTLER • Oksijenin –1 değerlikli olduğu oksitlerdir.1A ve 2A grubu metallerinin peroksitleri vardır. Örneğin: Na2O2, Li2O2, H2O2, K2O2, CaO2, MgO2, BaO2.

22. Peroksitler ısıtıldıklarında normal oksitlerine dönüşür. • H2O2 + ısı → H2O + 1/2O2 • 6– BİLEŞİK OKSİTLER • Birden çok değerlik alan metallerin birden çok değerliğinin bir arada bulunduğu oksitlerdir. Örneğin: • FeO . FeO2→ Fe3O4 • PbO . PbO2→ Pb2O3 • PbO . Pb2O3→ Pb3O4

23. TUZLAR • Anyon ve katyon içeren, suda genelde çözünebilen, suda çözündüğünde veya sıvı hâlde elektriği iletip katı hâlde iletmeyen, oda şartlarında katı hâlde bulunan maddelerdir.

24. TUZ ÇEŞİTLERİ • 1– ASİDİK TUZ Kuvvetli asitle zayıf bazların tepkimesinden oluşan veya yapısında H+ iyonu (NaHSO4) bulunduran tuzlardır. • 2– BAZİK TUZ Kuvvetli bazların zayıf asitlerle tepkimesinden oluşan veya yapısında (OH)– iyonu bulunduran tuzlardır (MgOHCl).

25. 3– NÖTR TUZ Denk kuvvetlerde asit ve bazın tepkimesinden oluşan tuzlardır. • 4– ÇİFT TUZ KAl(SO4)2→ K+ + Al+3 + 2SO4–2 • 5– KOMPLEKS TUZ Fe3[Fe(CN)6]2→ 3Fe+2 + 2[Fe(CN)6]–3

26. ELEMENTLERDEN BİLEŞİK OLUŞMASI • EVREN VAR OLDUĞUNDA OLUŞAN BİLEŞİKLERE ÖRNEK H + H → H2 + enerji • HER AN OLUŞANAN BİLEŞİKLERE ÖRNEK C + O2→ CO2 + enerji

27. DALTON’UN TANECİKLİ YAPIYI AÇIKLAMADA TAKİP ETTİĞİ YOL • Dalton, maddeleri tarttı. • Birleştirdi. • Bazısının 1/2, bazısının 7/4, bazısının 1/8 oranında birleştiğini gördü. • Buradan şu sonuca gitti: Madde tanecikli yapıdadır.

28. BİLİM ADAMI ELEMENT BULMAK İÇİN Mİ İŞE BAŞLAMIŞTIR? • EVET! Günümüzde nükleer laboratuvarlarda yapay elementler elde edilmektedir. • HAYIR! Fe2O3, doğada hematit adındaki demir bileşiğidir; kömürle ısıtıldığında demir elementi elde edilir. İlk elde edilişi gayriiradi olabilir.

29. Fe2O3 + 3C + yüksek sıcaklık → 2Fe + 3CO

30. İNSANLAR SÖNMÜŞ KİREÇ BİLEŞİĞİNİ NASIL KEŞFETTİ?(SENORYA ÜRETMEK..!) • Kireç taşını ısıttılar. CaCO3 + yüksek sıcaklık → CaO + CO2 • Yağmur yağınca bulamaç oldu. CaO + H2O → Ca(OH)2 • Elleri kirlenince duvara sürdüler. • Duvarın kirliliği gitti. • Böylece badana maddesi keşfedilmiş oldu.

31. MOLEKÜLLER ÖNCE ATOMA AYRILIR, SONRA BİRLEŞİR N2+ 3H2 2NH3 H N H H 2NH3 H N H H

32. ELEMENT TANIMIYLA İLGİLİ SÖYLEM HATALARI • Her elementin yapı taşı atom değildir. Yapı taşı molekül olan elementler de vardır. Bunlara element molekülleri denir. • Element tanımında; “aynı cins atomdan oluşan saf madde” derken izotoptan söz etmelidir; çünkü her bir aynı cins atomun farklı izotopu vardır, bu yönüyle farklı atom olmaktadır.

33. BİLEŞİK TANIMIYLA İLGİLİ SÖYLEM HATALARI • Her bileşiğin yapı taşı molekül değildir. Yapı taşı formül–birim olan bileşikler de vardır. • Bileşik diyebilmemiz için farklı cins atomların kimyasal yolla birleşmesi gerekir. Aynı cins atomların kimyasal yolla birleşmesinden oluşan element molekülleri, elementtir; bileşik değildir.