Literacki i pozaliteracki Tekst kultury na lekcjach języka polskiego

1. Literacki i pozaliteracki Tekst kultury na lekcjach języka polskiego Konwersatorium Pozaliterackie teksty kultury dr Anna Adamczuk-Stęplewska

2. Tekst kultury w podstawie programowej W podstawie programowej kształcenia ogólnego w obszarze przedmiotu język polski na wszystkich etapach edukacji pojawia się pojęcie „tekst kultury”, rozumiany jako każdy wytwór kultury stanowiący całość, uporządkowany według określonych reguł.

3. Strategia powrotu do rzeczywistej lektury w nowej podstawie programowej (S.J.Żurek) • Intencją autorów nowej podstawy była zmiana sytuacji kulturowej, a szczególnie czytelniczej. • Strategia powrotu do rzeczywistej lektury w zakresie recepcji tekstów wyznacza hierarchię ważności: 1. utwory literackie, których podstawą jest myślenie 2. teksty kultury – pozaliterackie wspomagające proces recepcyjny.

4. Praca z tekstami kultury wspomagająca promocję czytelnictwa (S.J.Żurek) • wdrażać uczniów do czytania od najmłodszych klas, za pomocą atrakcyjnych tekstów literackich,dobrze dobranych, a więc odpowiadających zainteresowaniom w tym przedziale wiekowym, • wprowadzanie różnych gier i zabaw na kanwie przeczytanych tekstów literackich, a także stosowanie systemu nagradzania (np. współpraca z nauczycielem bibliotekarzem i informatykiem w opracowaniu wielowariantowych tekstów weryfikujących rozumienie przeczytanego utworu), • w każdej szkole powołać do istnienia bibliotekę mobilną, „na kółkach”,

5. Praca z tekstami kultury wspomagająca promocję czytelnictwa (S.J.Żurek) c.d. • sięganie po teksty najnowsze pisanej językiem bliskim współczesnej młodzieży, • nie należy zaniedbywać pracy z tekstem literackim przy użyciu środków audiowizualnych (np. radiowego słuchowiska powstałego na kanwie powieści czy materiału edukacyjnego w internecie, hipertekstowych wydań utworów). Godna polecenia jest tu np. witryna wolnelektury.pl wraz z zamontowanymi w niej nowoczesnymi urządzeniami z zakresu TI.

6. Praca z tekstami kultury wspomagająca promocję czytelnictwa (S.J.Żurek) c.d. • filmowe adaptacje dzieł literackich muszą być traktowane przede wszystkim jako autonomiczne dzieła sztuki (więc analizowane z uwzględnieniem narzędzi z zakresu filmoznawstwa), a nie jako sposób na ominięcie przymusu przeczytania dłuższego tekstu, • współpraca z rodzicami. Wniosek: Praca z pozaliterackim tekstem kultury ma na celu przede wszystkim przywrócenie lekturze czytelnika, a kulturze świadomego odbiorcę i uczestnika.

7. Pozaliterackie teksty kultury w podstawie programowej na II poziomie edukacyjnym (szkoła podstawowa kl. IV-VI) • Cele kształcenia – wymagania ogólne 1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji: „Uczeń (...) rozwija umiejętności poznawania dzieł sztuki; uczy się rozpoznawać różne teksty kultury, w tym użytkowe oraz stosować odpowiednie sposoby ich odbioru”. 2. Analiza i interpretacja tekstów kultury „Uczeń poznaje teksty kultury (…); rozpoznaje ich konwencje gatunkowe; uczy się je odbierać świadomie i refleksyjnie; (…) rozwija zainteresowania różnymi dziedzinami kultury; poznaje specyfikę literackich i pozaliterackich sposobów wypowiedzi (…)”. 3. Tworzenie wypowiedzi „Uczeń rozwija umiejętność wypowiadania się w mowie i piśmie na tematy (…) związane z tekstami kultury (…)”.

8. Pozaliterackie teksty kultury w podstawie programowej na II poziomie edukacyjnym (szkoła podstawowa kl. IV-VI) Treści nauczania i umiejętności – wymagania szczegółowe. Uczeń: • identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, literacki, reklamowy, • rozpoznaje formy gatunkowe (zaproszenie, życzenia i gratulacje, zawiadomienie i ogłoszenie, instrukcję w ty przepis), • wyodrębnia elementy składające się na: widowisko teatralne, dzieło filmowe i telewizyjne, • identyfikuje opowiadanie, powieść, baśń, legendę, mit, bajkę, fraszkę, wiersz, przysłowie, komiks, • tworzy wypowiedzi pisemne w zróżnicowanych formach.

9. Pozaliterackie teksty kultury w podstawie programowej na II poziomie edukacyjnym (szkoła podstawowa kl. IV-VI) Teksty kultury: wybór: - lektur spośród literatury dla dzieci i młodzieży (obowiązkowo 4 pozycje książkowe w roku), - kolęd i pieśni patriotycznych (akademie okolicznościowe), • filmu i widowiska teatralnego z repertuaru dziecięcego (wycieczka edukacyjna), • programu telewizyjnego.

10. Pozaliterackie teksty kultury w podstawie programowej na III poziomie edukacyjnym (gimnazjum) Uczeń: • czyta lektury z zakresu literatury popularnej i młodzieżowej, stopniowo poznaje też dzieła ważne dla kultury polskiej i światowej, • rozróżnia gatunki publicystyczne, prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad, reportaż), • zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela, • rozpoznaje odmiany gatunkowe lit.popularnej (powieść, opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, s-f, fantasy), • wskazuje elementy dramatu,

11. Pozaliterackie teksty kultury w podstawie programowej na III poziomie edukacyjnym (gimnazjum) c.d. • w tekstach współczesnej kultury popularnej znajduje nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków, • uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

12. Pozaliterackie teksty kultury w podstawie programowej na III poziomie edukacyjnym (gimnazjum) c.d. Teksty kultury: • nie mniej niż 5 pozycji książkowych w roku z wyboru literatury młodzieżowej i popularnej oraz wskazanych tekstów z kanonu klasyki, • wybór publicystyki z prasy i innych środków społecznego przekazu, • wybrany komiks, • wybrane programy telewizyjne.

13. Pozaliterackie teksty kultury w podstawie programowej na IV poziomie edukacyjnym (szkoła ponadgimnazjalna) Uczeń: • wykorzystuje wiedzę o kontekstach podczas interpretacji tekstu literackiego, • rozpoznaje manipulację językową w tekstach reklamowych, języku polityków i dziennikarzy, • w tekstach kultury dostrzega obecne wartości narodowe i uniwersalne

14. Pozaliterackie teksty kultury w podstawie programowej na IV poziomie edukacyjnym (szkoła ponadgimnazjalna) c.d. Teksty kultury: • nie mniej niż 13 pozycji książkowych w ciągu 3 lat nauki, • na PP (poziomie podstawowym): wybrane filmy polskich reżyserów, homilia Jana Pawła II (1979) – nagranie TV, • na PR (poziomie rozszerzonym): wybrane filmy z klasyki kinematografii światowej, spektakle teatralne w tym Teatru TV (jeden w roku), stała lektura gazety codziennej, tygodnika opinii, miesięcznika, kwartalnika.

15. podsumowanie Wprowadzenie pozaliterackiego tekstu kultury do edukacji polonistycznej na II, III i IV poziomie ma za zadanie: • stopniowo rozwijać kompetencje kulturowe, • przyczyniać się do promocji czytelnictwa, • uatrakcyjniać odbiór literatury poprzez rozmaite konteksty kulturowe, • wskazywać na wieloaspektowy odbiór kultury.