ENERJİ VERİMLİLİĞİ = DAHA TEMİZ BİR ÇEVRE + ARZ GÜVENLİĞİ

1. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ ENERJİ VERİMLİLİĞİ = DAHA TEMİZ BİR ÇEVRE + ARZ GÜVENLİĞİ Erdal ÇALIKOĞLU Genel Müdür Yardımcısı V.

2. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Sunum Planı • Enerji Verimliliğine Genel Bakış • Enerji Verimliliği Mevzuatı ve Uygulamaları • ENVER Hareketleri  El Ele ENVER Hareketi  ENVER Motor Hareketi • Sonuç ve Öneriler

3. Kullandığımız enerjinin tamamını faydaya dönüştürelim Fosil kaynaklar görünür gelecekte tükenecek. Alternatif kaynaklar henüz ekonomik değil. Artan talep nedeniyle fiyatlar tırmanıyor. Yerli kaynaklar ithal bağımlılığını önleyemiyor. Ekolojik denge alarm veriyor. Kaynak güvenliği ve temiz çevre için Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Neden Enerji Verimliliği?

4. POLONYA KANADA MEKSİKA Y. ZELLANDA ABD İNGİLTERE TÜRKİYE İSPANYA HOLLANDA FRANSA İSVEÇ PORTEKİZ ALMANYA İTALYA JAPONYA İSVİÇRE ve DANİMARKA Türkiye’nin ok yönünde gelişim göstermesi hedeflenmektedir. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

5. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Enerji Tüketim Eğilimi

6. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Birincil Enerji Tüketim Dağılımı - 2007

7. BAZI SANAYİ KOLLARINDA TOPLAM ÜRETİM MALİYETLERİ İÇİNDE ENERJİ MALİYETLERİNİN ORANI 7,5 Rafineri 10,0 Gıda 12,5 Tekstil 15,0 Metalurji 20,0 Seramik 25,0 Kağıt 25,0 Gübre 30,0 Cam 30,0 Çelik 30,0 Alüminyum 50,0 Amonyak 55,0 Çimento 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 Enerji Maliyetlerinin Oranı (%)

8. 0,40 0,78 0,76 0,35 0,74 0,30 0,72 0,25 0,70 bintep/euro00 0,20 0,68 0,15 0,66 0,10 0,64 0,05 0,62 0,00 0,60 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Nihai Enerji Yoğunluğu Birincil Enerji Yoğunluğu Nihai EY/Birincil EY TÜRKİYE’NİN BİRİNCİL VE NİHAİ ENERJİ YOĞUNLUĞU 1990-2004 (iklim düzeltmeli)

9. 0,035 0,7 0,030 0,6 0,025 0,5 0,020 0,4 0,015 0,3 kep/Euro kep/Euro 0,010 0,2 0,005 0,1 0,000 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Sanayi İmal. Ulaşım Hizmet Tarım Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Enerji Yoğunluğu

10. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Enerji Verimliliği Eğilimi- ENERJİ YOĞUN SEKTÖRLER - Spesifik enerji tüketimi 1990-2004 döneminde demir-çelik ve cam sektöründe %-0.3/yıl oranında azalırken, çimento sektöründe +%0.3 ve kağıt sektöründe +%1.1oranında artmıştır.

11. Azalan Enerji Yoğunlukları Birincil enerji yoğunluğu nihai enerji yoğunluğuna göre daha hızlı azalmaktadır (veya daha az yükselmektedir)kayıp ve kaçakların azalması nedeniyle Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ • Birincil ve Nihai Enerji Yoğunlukları Artış/Azalışlarının Bazı AB Ülkeleri İle Karşılaştırılması (1990-2004)

12. SEKTÖREL ENERJİ TASARRUF ORANLARI (1990 – 2004) 40 35 30 25 % 20 15 10 5 0 İmalat Ulaştırma Konut Toplam Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Enerji Verimliliği Eğilimi - Sektörler

13. SEKTÖRLER BAZINDA SAĞLANAN ENERJİ TASARRUF MİKTARLARI (1990 – 2004) 14,0 12,0 10,0 8,0 MTEP 6,0 4,0 2,0 0,0 İmalat Konut Ulaştırma Toplam Tasarruf Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Enerji Verimliliği Eğilimi - Sektörler

14. 30 20 10 15,6 5,6 0,2 9,9 8,5 7,2 0 -2,2 -5,0 -10 -20 -30 -40 % -50 -104,5 -60 -70 -80 -90 -100 -110 -120 Gıda Kağıt İmalat Kimya Tekstil Çimento Demir-Dışı Demir-çelik Makine-teçhizat Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Enerji Verimliliği Eğilimi – İmalat Sanayi İMALAT SANAYİİNDE ALT SEKTÖRLERDE SAĞLANAN TASARRUF ORANLARI (1990-2004)

15. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ • İmalat Sanayii • Enerji Tasarrufu Oranlarının Bazı AB Ülkeleri İle Karşılaştırılması • (1990-2004)

16. Nihai Enerji Tüketiminde Enerji Tasarrufunun Etkileri 200 150 100 Mtep 50 0 2000 2005 2013 2020 2030 Referans Senaryo Enerji Verimliliği Senaryosu Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

17. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Enerji Verimliliği Kanunu Vizyonu & Temel Hedefi VİZYONU Enerjinin tamamını faydaya dönüştüren bir Türkiye.. Kişi başına enerji tüketimi yüksek ve enerji yoğunluğu düşük ülkeler arasında yer alan bir Türkiye... TEMEL HEDEFİ Sanayide, binalarda, ulaşımda ve enerji sektöründe, Türkiye pratiklerinde uygulanabilir tedbirlerin yer aldığı Kanun ile; Birim milli gelir başına tükettiğimiz enerjiyi (Enerji Yoğunluğunu), 2020 yılına kadar en az %15 azaltmak Bu hedef, aynı enerji ile daha fazla üretimin önünü açacak, enerji yatırım ihtiyaçlarımızı ve ithalat bağımlılığımızı azaltacak, ayrıca temiz çevrenin korunmasına önemli katkılarda bulunacaktır.

18. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Uygulamalar

19. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ İdari Yapılanma ENERJİ VERİMLİLİĞİ KOORDİNASYON KURULU (EVKK) Üniversiteler Meslek Odaları Yetkilendirme, İzleme,Denetim EİE Bilinçlendirme Yetkilendirme, İzleme, Denetim Destekleme İzleme, Denetim Yetkilendirme İzleme Denetim Eğitim Eğitim Lab. Desteği Eğitim Endüstriyel İşletmeler ve Binalar Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) Şirketleri Etüt VAP

20. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ EVD Şirketleri • Performans garantisi • Enerji tasarruf miktarına bağlı ödeme sistemi

21. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ EVD Şirketleri Uygulamaları Hizmet Anlaşması Hayır Evet Enerji Etüdü & VAP Teklifi Uygulama Anlaşması Etüt Bedeli Ödenir VAP Hazırlama & Uygulama İşletme & Bakım & Doğrulama Ekipmanların Devri Anlaşmanın Sona Ermesi

22. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Destekler(1/2) • KOBİ’ler için KOSGEB Destekleri • Ön Etütler : %70 < 2.000 YTL • Etütler : %70 < 20.000 YTL • Danışmanlık (VAP) : %70 < 10.000 YTL • Enerji Yöneticisi Eğitimleri : %70

23. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Destekler (2/2) • Verimlilik Artırıcı Projeler için Destekler • Projenin Uygulanma Süresi : En fazla 2 yıl • Projenin Geri Ödeme Süresi : En fazla 5 Yıl • Toplam Yatırım Tutarı : En Fazla 500.000 YTL • Destek Oranı : Yatırım tutarının en fazla %20’si • Destek Türü : Hibe • İlk Başvurular : Ocak 2009 sonuna kadar • Koşul / Sınırlama : Kurul onayı / Ödenek miktarı

24. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Finansman • TTGV Çevre Projeleri Destekleri • Proje Süresi : En fazla 1,5 yıl • Miktar : 100.000 - 1.000.000 ABD $ (Proje toplam maliyetinin en fazla %50’si) • Geri Ödeme : 1 yılı geri ödemesiz, toplam 4 Yıl (Faizsiz) • Hizmet Bedeli : Verilen finansmanın %6’sı

25. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Eğitim ve Bilinçlendirme • Eğitim kurumlarının müfredatlarında enerji verimliliği • Radyo ve televizyon gibi yayın kuruluşlarına yükümlülük • Enerji satan şirketlerin müşterilerini bilgilendirmesi • Kullanım kılavuzlarında ürünün enerji verimli kullanımı • Geleneksel enerji verimliliği haftası etkinlikleri

26. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ El Ele ENVER Hareketi (1/2) • Öğrenciler ve kamuoyu için eğitim modülleri • Genelge 2008/2’nin uygulanması • Sosyal sorumluluk projeleri • Demostrasyon projeleri • Yayın • Medya iletişimi • Bakanlıklar arası işbirlikleri • Ulusal Enerji Verimliliği Forumu (15–16 Ocak 2008–İstanbul)

27. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ El Ele ENVER Hareketi (2/2) • 81 ilde etkinlikler • Okullarda 4.800.000 adet verimli ampul dağıtımı • OSB’ler, Resmi kurumlar, okullar ve bilboardlar için afişler • Çocuklar ve yetişkinler için kitapçıklar • Alışveriş Merkezlerinde bilinçlendirme • Televizyonlar için spot filmler

28. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ ENVER MOTOR HAREKETİ ELEKTRİK MOTOR SİSTEMLERİNDE ENERJİ VERİMLİLİĞİ

29. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Talep Tarafında Elektrik Kullanımı

30. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Sanayide Kullanılan Elektrik Motorlarının Kullanım Yerleri

31. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Elektrik Motor Sistemlerinde Enerji Verimliliği Odakları • Yüksek verimli motor kullanımı • Motor kontrol sistemleri (Değişken Hız Sürücüleri) • Güç kalitesi • Motor seçimi • Güç iletim sistemleri • Ekipmanlar (Fanlar, pompalar, kompresörler, vs) • Sistem ve tasarım • Proses tipi • Bakım

32. Motor Fiyatı / Enerji Tüketimi (%) 120 100 80 60 40 20 0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Gün Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Neden Yüksek Verimli Motor ? 90 kW’lık bir motoru alırken verdiğimiz 1 YTL, motorun ekonomik ömrü süresince cebimizden; enerji verimlisi (EFF1) 426 YTL,verimsizi (EFF3) 575 YTL götürüyor.

33. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Ömür Boyunca Kazanç ! EFF1 Motor çıkış gücü ve satış fiyatı 7,5 kW 600 YTL 22 kW 1.500 YTL 55 kW 3.400 YTL Motor ömrü 12 yıl Enerji fiyatlarındaki yıllık artış %10

34. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ CEMEP ile Gönüllü Anlaşma Yapan ve Yapmayan AB Ülkelerinde ve Türk Sanayisinde Verim Sınıflarına Göre Motor Kullanımları KAYNAK: ICA 2005 – EİE ANKET 2008

35. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Pompa ve Fanlarda DHS Kullanımı

36. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Fanlarda DHS Kullanımı

37. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Uygulamalardan Örnekler

38. % Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Sanayide DHS Kullanım Oranları

39. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Güç Kalitesi (Gerilim Dengesizliği) Gerilim dengesizliği motor verimliliğini kötü etkilediği gibi vibrasyon ve mekanik vuruntular yaratacağı için motor ömrünü de kısaltır. Gerilim dengesizliğinin motor verimine etkileri

40. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Güç Kalitesi (Gerilim Dalgalanmaları) Motorlar, işaret plakasındaki gerilimin %10’undan daha farklı bir gerilimde çalıştırılmamalıdır. Yüksek gerilimler motor sıcaklığını, hızı ve titreşimi olumsuz yönde etkiler. Düşük gerilimler ise, yol verme sırasında motorun aşırı yüklenmesine sebep olabilir.

41. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Motor Seçimi Motorlar yüke uyumlu olarak seçilmeli ve aşırı ihtiyatlı davranıp gereğinden büyük motor seçme alışkanlığından vazgeçilmelidir. Böylelikle motorların plakalarında yazılı anma güçlerine göre düşük güçte ve dolayısı ile düşük verimde çalışmaları önlenmelidir. Motorlarda genellikle %75 yükte motor verimi azami seviyeye ulaşır. Düşük yüklerde tüketilen elektrik enerjisi mekanik güç yerine artan oranda ısıya çevrilir ve motorlarda aşırı ısınmadan doğan arıza riskini arttırıp motorun ömrünü kısaltır.

42. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Motor İhtiyacımızı Doğru Belirleyemezsek ! • Motor gücünün küçük seçilmesi halinde, aşırı ısınma, kaymanın artması, devrin düşmesi ile işin kapasitesi ve iş verimi düşer. • Motor gücünün yüksek seçilmesi halinde, kuruluş ve işletme masrafları artar, motor verimi ve güç katsayısı düşeceğinden enerji giderleri gereksiz yere artar. • Motor koruma türünün uygun seçilmemesihalinde, tozlu ortamlarda sargılarda ve biyeler üzerinde biriken toz, sulu ortamlarda ise rulmanların paslanması ve sargıların yalıtım özelliğini yitirmesi motorun yanmasına sebeb olur. • Soğutma türünün uygun seçilmemesi halinde, yeterli derecede soğutulmayan motor kısa sürede yanar.

43. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Motorlarda Isınma Baca Fanı Motoru (Yüksek Verimli Motor – EFF1) P = 360 kW n = 743 d/dk (479 d/dk) Kömür Değirmeni Filtre Fan Motoru (Verimi İyileştirilmiş Motor – EFF2) P = 380 kW – EFF2) Baca Fanı (2) Motoru (Düşük Verimli Motor – EFF3) P = 300 kW n = 592 d/dk Güçleri biribirine yakın motorlar seçilmeye çalışılmıştır. EFF3’ün bariz sıcaklık farkı vardır.

44. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Güç İletim Sistemleri Motor gücünün direk bağlantı yerine indirek olarak düz kayış veya standart V- kayışları ile iletildiği sistemlerde kayış kayması ve sürtünmeden dolayı oluşan kayıplar %8’e kadar ulaşabilir. Bu kayıplar ve ortaya çıkan kayış ısınması standart kayışların tırtıllı yüksek verimli V-kayışları ile değiştirilmesiyle önlenebilir.

45. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

46. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ UNUTMAYALIM Her yıl, motorların uygun yükte çalıştırılması ile 400 GWh, yüksek verimli motor kullanımı ile 1.300 GWh, DHS Kullanımı ile 2.000 GWh, yanmış motorların sarılmaması ile 600 GWh tasarruf sağlanabilir.

47. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Sonuç ve öneriler • Enerji yönetimi sistemleri oluşturulmalı  OSB’lerde enerji yönetim birimleri ve enerji yöneticileri  Yönetimin katkı ve desteği  İzleme ve hedef oluşturma  Etkin bilinçlendirme kampanyaları • Enerji etütleri ile tasarruf potansiyelleri ve önlemler belirlenmeli • Eylem planları hazırlanmalı  Önceliklendirme  Kısa, orta ve uzun vadede uygulama • Mevcut en iyi teknolojiler kullanılmalı

48. KATILIMINIZDAN DOLAYI TEŞEKKÜR EDERİZ ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI ELEKTRİK İŞLERİ ETÜT İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ecalikoglu@eie.gov.tr www.eie.gov.tr