BBY 254 Bilgi Arama Davranışları

1. BBY 254 Bilgi Arama Davranışları Nazan Özenç Uçak 2013- Bahar

2. Dersin tanımı Bu derste bilgi gereksinimi, bilgi arama davranışları ve özellikleri hakkında bilgi verilmekte; bilgi arama davranışını oluşturan ve etkileyen unsurlar; konuyla ilgili kuram ve modeller; farklı kullanıcı gruplarının bilgi arama özellikleri; kullanıcı araştırmaları, uygulama alanları, sorunları üzerinde durulmaktadır.

3. Dersin amacı • öğrencilere bilgi gereksinimi, bilgi arama davranışı, bilgi davranışı konusunda temel kavram ve bilgileri vermek, • bilgi arama davranışlarını etkileyen iç ve dış nedenleri anlatmak, • bilgi davranışı konusunda önemli kuram ve modelleri tanıtmak, • farklı grupların bilgi arama davranışları ve bilgi kullanım özelliklerini açıklamak, • konuyla ilgili sorunlar ve yapılması gerekenler hakkında bilgi vermektir.

4. Öğrenme çıktıları • Ders sonunda: • öğrencilerin bilgi davranışı kapsamında temel bir bakış açısı kazanması, • farklı kullanıcı gruplarının bilgi arama ve kullanma özelliklerinden haberdar olması, • konuyla ilgili araştırmaların nasıl yapılması ve değerlendirilmesi gerektiği hakkında bilgi sahibi olması beklenmektedir.

5. Değerlendirme ve sınav Değerlendirme: %50 Ara sınavlar + %50 Final Sınavı 1. Ara sınav: 15. Nisan 2. Ara sınav: 27. Mayıs

6. Ders içeriği 1.Hafta:Giriş: Dersin amacı, kapsamı, işlenecek konular, okuma listesi, • konuyla ilgili kavramlar (bilgi gereksinimi, bilgi kullanımı, bilgi arama davranışı, bilgi davranışı, kullanıcı araştırmaları) 2.Hafta:Bilgi ve bilgi gereksinimi: • Bilgi, bilgi türleri • gereksinim, istek, talep, gerek, kavramları ve bilgi gereksinimi ilişkisi, • bilgi gereksinimi ve diğer gereksinim türleriyle ilişkilendirilmesi, • bilgi gereksinimi türleri.

7. 3.Hafta:Davranış, Bilgi Arama Davranışı • davranışı oluşturan unsurlar, etki-tepki, güdüleme, • davranışı etkileyen nedenler (geçmiş yaşam, biyolojik unsurlar vb.) • bilgi arama davranışı, • bilgi arama davranışının bilgi gereksinimi ile ilişkisi, • bilgi arama davranışını etkileyen nedenler • bireysel, (içsel, bilişsel) • çevresel (fiziksel, sosyal) • bilgi ortamı ve olanakları (bilgi kaynakları, merkezleri, iletişim araçları)

8. 4.Hafta: Bilgi arama davranışının gelişimi; sistem ve kullanıcı merkezli araştırmalar • kullanıcı araştırmalarının önemi ve bilgi hizmetlerinde rolü, • konuyla ilgili başlangıcından bu güne kadar olan gelişmeler, • sistem merkezli yaklaşımlar • kullanıcı merkezli yaklaşımlar

9. 5. Hafta:Bilgi arama davranışı ile ilgili kuram ve modeller, • model kuram ilişkisi • bu alana yön veren önemli kuram ve kuramcılar • Sense Making Theory (Dervin) • Anomalous States of Knowledge (ASK) (Belkin) • Information Search Process (ISP) (Kuhlthau) • Grounded Theory (Ellis) • bilgi arama davranışı alanında önemli modeller (Paisley, Wilson, Krikelas, Johnson vd). 6. Hafta: 1. Ara sınav

10. 7.Hafta:Teknolojinin bilgi davranışı üzerine etkisi • dijital ortamda bilgi arama davranışları ve kullanıcı özellikleri • İnternette, webde ve sosyal ağlarda bilgi arama, • konuyla ilgili kuram ve modeller (Marchionini, Choo, Turnbull, Chowdhuryvd).

11. 8.Hafta:Demografik özellikler ve bilgi davranışı üzerine etkisi, günlük yaşamda bg ve bad. • iş dışı bilgi arama • yaşam tarzının bilgi aramaya etkisi • günlük yaşamda bilgi gereksinimi, (etnik, kültürel, ekonomik, sosyal farklılıklar ve etkisi) • günlük yaşamda bilgi arama ve kullanma

12. 9.Hafta:Çocuklarda ve gençlerde bilgi davranışları ve Google kuşağı • eğitim ve hobi ile ilgili bilgi gereksinimleri • dijital yerliler ve Google kuşağı, özellikleri • dijital yerlilerin bilgi davranışları • konuyla ilgili araştırmalar

13. 10.Hafta:Mesleğin bilgi davranışına etkisi • akademik disiplinin bilgi davranışı üzerine etkisi • görev, statü ve bilgi ilişkisi, • konuyla ilgili kuram ve modeller (Leckie vd.).

14. 11.Hafta:Farklı disiplinlerde bilgi arama • farklı disiplinlerin bilgi gereksinimleri ve bilgi kullanım özellikleri • tıp, mühendislik ve sosyal bilimlerde bilgi davranışı • konuyla ilgili araştırmalar, örnekler ve bilgi arama modelleri 12.Hafta: 2. Ara sınav

15. 13.Hafta:Bilgi davranışlarının değerlendirilmesi • konuyla ilgili araştırma yöntemleri • Nicel yöntemler • betimleme • bibliyometri • kullanılabilirlik testleri • Nitel yöntemler • içerik analizi • vaka incelemesi • sense-making

16. 14.Hafta: Türkiye’de bad ve Genel değerlendirme

17. Okuma listesi Burnett, G., & Erdelez, S. (2010). Forecastingthenext 10 years in informationbehaviorresearch: A fishbowldialogue. Bulletin of theAmericanSocietyfor Information ScienceandTechnology, 36(3), 44-48. Byström, K. Ve Jarvelin,K. (1995). Taskcomplexityaffectsinformationseekinganduse. Information Processing & Management, 31 (2),191-213. Carey, R. F., McKechnie, L. E. F., & McKenzie, P. J. (2001). Gainingaccesstoeveryday life informationseeking. Library & Information ScienceResearch, 23(4), 319-334. doi: 10.1016/s0740-8188(01)00092-5 Case, D. O. (2007). Lookingforinformation: A survey of research on informationseeking, needs, andbehaviour(Second ed.). Bingley UK: JAI Press. Dervin, B. (1999). On studyinginformationseekingmethodologically: theimplications of connectingmetatheorytomethod. Information Processing & Management, 35(6), 727-750 Dervin, B. andNilan, M. (1986). Information NeedsandUses. AnnualReview of Information ScienceandTechnology, vol.21.

18. Ekici, S. ve Özenç Uçak, N. (2012). İlköğretim Öğrencilerinin İnternet’te Bilgi Arama Davranışları. Türk Kütüphaneciliği, 26 (1), 78-96. Ellis, D., & Haugan, M. (1997). Modelling the information seeking patterns of engineers and research scientists in an industrial environment Journal of Documentation 53(4), 384 – 403. Fidel, R. (2012). Human informationinteraction : an ecologicalapproachtoinformationbehavior. Cambridge, Mass. : MIT Press. Gunter, B., Rowlands, I. ve Nicholas, D. (2009). The Google generation: are ICT innovationschanginginformation-seekingbehaviour? Oxford : Chandos Publishing. Hertzum, M. (2010). Breakdowns in collaborativeinformationseeking: A study of themedicationprocess. Information Processing & Management, 46(6), 646-655.

19. Information Seeking on the Web: An Integrated Model of Browsing and Searching by Chun Wei Choo, Brian Detlor and Don Turnbull,First Monday, volume 5, number 2 http://firstmonday.org/issues/issue5_2/choo/index.html Jarvalin,K. Ve Wilson, T.D. (2003). On conceptual models for information seeking and retrieval research. Information Research vol.9, no.1, [ http://informationr.net/ir/9-1/paper163.html]. Krikelas, James (1983). Information Seeking Behavior. Drexel Library Quarterly, 19, 5-20. Kuhlthau, C. C. (1991). Inside the Search Process: Information Seeking from the User's Perspective. [Article]. Journal of the American Society for Information Science, 42(5), 361-371. Kuhlthau, C. C. (1993). Seeking Meaning: A Process Aproach to Library and Information Service. Ablex, Norwood, NJ., (Bilkent Küt. Z 711.Z84 1993)

20. Kuhulthau, C.C. (1991). Inside theSearchProcess: Information SeekingfromtheUser’sPerspective. Journal of theAmericanSocietyfor Information Science, 42, 5, 361-371. Large A., Nesset, V., Beheshti, J. (2009) Children as informationseekers: whatresearcherstell us. New Review of Children'sLiteratureandLibrarianshipVol. 14, Iss. 2. Leckie, G. J., Pettigrew, K. E., & Sylvain, C. (1996). Modelingthe Information Seeking of Professionals: A General Model DerivedfromResearch on Engineers, HealthCareProfessionals, andLawyers. The Library Quarterly, 66(2), 161-193. Meyers, Eric M., Fisher, Karen E., Marcoux, Elizabeth. (2009). Making Sense of an Information World: TheEveryday-Life Information Behavior of Preteens. The Library Quarterly 79 (3): 301-341. Pettigrew, K., Fidel, R., & Bruce, H. (2001). Conceptualframeworks in informationbehavior. AnnualReview of Information ScienceandTechnology, 35, 43-78.

21. Rowlands, I., ve diğerleri. (2008). The Google generation: the information behaviour of the researcher of the future. Aslib Proceedings, Vol. 60 Iss: 4, pp.290 – 310. Ruthven; I. ve Kelly, D. (2011). Interactive information seeking, behaviour and retrieval. London : Facet Pub. Savolainen, R. (1995). Everyday life information seeking: Approaching information seeking in the context of "way of life". Library & Information Science Research, 17(3), 259-294 Savolainen, R. (2007). Information Behaviorand Information Practice: Reviewingthe “UmbrellaConcepts” of Information-SeekingStudies. The Library Quarterly, 77(2), 109-132. Schacter, J., Chung, G. K. W. K., & Dorr, A. (1998). Children's internet searching on complexproblems: Performanceandprocessanalyses. Journal of theAmericanSocietyfor Information Science, 49(9), 840-849. Spink, A. (2010).Information behavior : an evolutionaryinstinct. Berlin ; New York : Springer. Spink, A. (2011). New directions in informationbehaviour .Bingley : Emerald.

22. Talja, S. (2002). Information sharing in academic communities: Types and levels of collaboration in information seeking and use. New Review of Information Behavior Research, 3, 143-159. Uçak, N. Ö. (1997). Bilgi gereksinimi ve Bilgi Arama Davranışı. Türk Kütüphaneciliği, vol. 11, no. 4, 315-325. Uçak, N. Ö. (1997). Kullanıcı için mi Bilgi Merkezi Bilgi Merkezi için mi Kullanıcı? 25. Yıla Armağan Ankara: H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü, 1997. Uçak, N. Ö. ve Kurbanoğlu, S. (1998). Information needs and information seeking behaviours of scholars at a Turkish university. The 64th IFLA General Conference on Crossroads of Information and Culture. Amsterdam, 16-21 Ağustos içinde . :IFLA.  Uçak, N. Ö. (1999). Sosyal ve İnsan Bilimleri Alanlarında Bilgi Gereksinimi ve Kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi , 16, 1, 115-128. Uçak, N. Ö. ve Al, U. (2000). Internet’te bilgi arama davranışları. Türk Kütüphaneciliği, 14 (3), 317-331.

23. Uçak, N. Ö. (2001). Kullanıcı Araştırmalarının Sorunları. 21. Yüzyıla Girerken Enformasyon Olgusu 19-20 Nisan 2001 Hatay. Ankara: DTCF Kütüphanecilik Bölümü. Uçak, N. Ö. (2004). User studies in Turkey: an evaluation of dissertations. Information Development. Vol.20, no.2., pp.122-129. Uçak, N. Ö. ve Güzeldere, Ş. (2006). Bilişsel yapının ve işlemlerin bilgi arama davranışı üzerine etkisi.Türk Kütüphaneciliği, 20 (1), 7-28.  Uçak, N. Ö. (2007). Internet using habits of the students of the department of information management: Hacettepe University, Ankara. The Journal of Academic Librarianship, 33 (6), 697-707. Uçak, N. Ö. (2008). Kütüphanecilik ve bilgi yönetimi literatüründe kullanıcı. Bilgi Dünyası, 9 (1), 20-40.  Uçak, N. Ö. ve Çakmak, T. (2010). Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Öğrencilerinin Web 2.0 Araçlarını Kullanım Özellikleri. (Web 2.0 usageattributes of students at the Hacettepe UniversityDepartment of Information Management) . Bilgi Yönetiminde Teknolojik Yakınsama ve Sosyal Ağlar: 2. Uluslararası Değişen Dünyada Bilgi Yönetimi Sempozyumu, 22-24 Eylül 2010, Ankara.

24. Uçak, N. Ö. (2010). Bilgi: Çok Yüzlü Bir Kavram. Türk Kütüphaneciliği, 24 (4), 705-722.  Uçak, N. Ö. ve Şenyurt, Ö. T. (2012). Günlük yaşamda bilgi gereksinimi ve halk kütüphaneleri. 2. Halk Kütüphaneciliği Sempozyumu: Değişen Dünyada Halk Kütüphaneleri içinde (s. 120-134). Ankara:Kültür ve Turizm Bakanlığı.  Wilson, T.D. (1981). On User Studies and Information Needs. Journal of Documentatio, 37, 1, 3-15. Wilson, T.D. (1997). Information Behaviour: an Interdisciplinary Perspective. Information Processing and Management 33, 4, 551-572. Wilson, T., D. (1999). Models in Information Behaviour Research [Review]. The Journal of Documentation, 55(3), 249-270. Wilson, T. D. (2000). Human information behavior. Informing Science, 3(2), 49-55.

25. İlgili kavramlar • bilgi gereksinimi (informationneeds) • bilgi arama davranışı (informationseekingbehavior) • bilgi toplama davranışı (informationgatheringbehavior) • bilgi kullanımı (informationuse) • bilgi davranışı (informationbehavior) konuyu tanımlayan terimler olarak karşımıza çıkmaktadır.

26. Kavramlar • Bilgi gereksinimi (informationneed): • Bilgigereksinimi; bireyselyaşamdakikişiselveyaişleilgilibelirsizliklerinkabuledilmesivetanınmasıdır. • Bilgi arama (informationseeking): • belli bir amaçla bilginin aranması, bilgi davranışının alt grubu (Spink ve Cole, 2004). • Bilgi toplama (informationgathering): • ilerdegerekliolurdüşüncesiyle, varolanbilgileri el altındabulundurmaylailgilidürtünün, bireytarafındankabulgörmesiyleoluşmaktadır(Krikelas 1983: 8-9).

27. Kavramlar… • Bilgi organize etme davranışı (informationorganizingbehavior): • materyallerin tanımlanması, belli kategorilere göre analiz edilerek sınıflanması • Bilgi kullanım davranışı (informationusebehavior): • bireylerin var olan bilgisi (knowledge) ile yeni bilgilerin birleştirilmesi ve belli bir amaç için uygulanması (Cole ve Leide, 2005; Spink ve Cole, 2004). • Bilgi davranışı (informationbehavior): • tüm bilgi kanal ve kaynaklarının içine alan, aktif ve pasif bilgi arama ve bilgi kullanma ile ilgili davranışların tamamıdır (Wilson, 2000).

28. Kavramlar arası ilişkiler: Information need Information Behavior Kavramlar zaman içinde ve araştırmaların gelişimiyle değişime uğruyor. Bilgi davranışı (informationbehavior) diğer kavramlara göre çok yönlü bir içeriğe sahip. Bireyin özellikleri, şartları, çevresi gibi pek çok özellik dikkate alınıyor. Sosyoloji, psikoloji, iletişim ve antropolojideki kuramsal gelişmeler ve modellerden etkileniyor. Günlük hayat ve problem çözmeyle ilgili Bilgi gereksinimi, arama ve kullanımını da içine alan geniş bir çalışma alanını ifade eder.

29. Bilgi davranışı Bilgi kullanımı Bilgi arama davranışı Bilgi gereksinimi

30. Konuyla ilgili çalışmalar • bilgi gereksinimi çalışmaları • bilişsel araştırmalar • bilgi transferi çalışmaları • iletişim davranışları çalışmaları • bilgi dağıtım ve kullanım çalışmaları • kullanım çalışmaları • kullanım analizleri • kullanılabilirlik testleri • kullanıcı tatmini • kullanıcı çalışmaları

31. İlgili disiplinler • Sosyoloji • Psikoloji • Davranış psikolojisi • Bilişsel psikoloji • Antropoloji • Bilgisayar mühendisliği • Dilbilim • Felsefe • Epistemoloji

32. Sorular??