Download
1 / 23
270 likes | 694 Views
Kaya, bir ya da daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle olusmus btndr. Granit ve bazalt esitli minerallerden, kumtasi degisik zelliklerde kum boyutundaki tanelerin siklasmasindan, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden olusmus kayalardir.Dogada 45 tr kaya bulunur. Bunlar Tortul, Magmatik
E N D
1. KAYAÇLAR
2. Kayaç, bir ya da daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle olusmus bütündür. Granit ve bazalt çesitli minerallerden, kumtasi degisik özelliklerde kum boyutundaki tanelerin siklasmasindan, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden olusmus kayaçlardir.
Dogada 45 tür kayaç bulunur. Bunlar Tortul, Magmatik ve Metamorfik kayaçlardir. Magmatik kayaç yerin derinliklerinde bulunan çesitli elementlerce zengin eriyik olan magmanin derinlerde ya da yüzeyde katilasmasi sonucu olusur. Metamorfik kayaçlar var olan magmatik ya da tortul kayacin yüksek sicaklik ve basinç altinda degisime ugramasi sonucu olusur. Tortul kayaçlar ise magmatik, metamorfik ya da tortul kayaçlarin ayrismasi, asinmasi ve bir çökelme havzasinda birikmesi ve ardindan taslasmasi sonucu olusur. Magmatik ve metamorfik kayaçlar tüm yer yuvarinin yüzde 95'ini meydana getirmesine karsin yer kabugunun sadece yüzde 25'lik kismini olusturur.
3. Kayaçlar sürekli döngü halindedir. Bir magmatik kayaç sicaklik ve/veya basinç altinda metamorfik kayaca, metamorfik bir kayaç sicaklikla eriyerek magmaya ardindan da magmatik kayaca, hem magmatik kayaç hem de metamorfik kayaç ayrisarak tortul kayaca dönüsür. Buna kayaç döngüsü adi verilir.
Kayaçlar olusumlari sirasindaki dogal ortami yansitan belgelerdir. Yer kabugunun jeolojik gelismesinin izleri kayaç üzerinde izlenmistir. Bu nedenle onlar yer kabugunun dogal belgeleri sayilir.
4. Bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olaylar, akarsularin asindirma ve tasima etkileri, çöllerin ve denizlerin degisik bölgelerinde farkli tortullarin çökertilmesi, yeryüzünün degisik iklim kusaklarinin bulunmasi gibi jeolojik olayla bütün yer tarihi boyunca hep ayni sekilde, ayni düzende olusmustur. Yani eski jeolojik devirlere ait kayaçlarin olusumu bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olaylarin isigi altinda yorumlanabilir. Böylece kayaçlar olusumu sirasinda mevcut olan dogal ortami aynen yansitirlar.
5. Tortul kayaçlar Su ve rüzgâr yeryüzünü degistirebilir. Bu kuvvetler, kayaçlari kirarak, küçük parçalara ayirir. Bu partiküller farkli yerlerde yerlesirler. Buralarda, küçük parçaciklar toparlanarak, basinç altinda çimentolasip daha büyük kayaçlari meydana getirirler. Bu kayaçlar, genellikle suda olusur ve magmatik kayaçlardan daha yumusaktirlar. Tortul kayaçlar, birçok tabakalari meydana getirir ve fosilce zengindir. Tortul kayaçlar tüm yeryuvarinin %5'ini, yer kabugunun ise yüzde 75'ini meydana getirir. Tortul kayaçlarin yüzde 95'i suda olusmustur.
6. Tortul kayaçlarin kirintili, organik ve kimyasal olmak üzere üç tipi vardir.
Kirintili tortul kayaçlar Çesitli büyüklükteki tas ve mineral parçalarda karalardaki ve denizlerdeki tortullasma havzalarini çökelmeleriyle meydana gelen taneli kayaçlardir. Degisik boyuttaki taneleri birbirleriyle çimento maddeleriyle birlesmeleri sonucu çimentolu kayaçlar kum tasi, kireç tasi gibi taneleri birbirine baglayarak madde bulunmadigindan çimentosuz tortul kayaçlar olusur.
Kirintili tortul kayaçlar tane çapi 2 mm'den büyük ve çakil, moloz, konglomera gibi kayaçlardir. 2 mm'den 0,2 mm'ye kadar olan kisma kum, karisik kum, kumtasi, kuvarsit, gibi kayaçlardir. Tane çapi 0,2 mm'den 0,02 m^'ye kadar olan kisim mil ondan daha küçükler genellikle mil+kil seklinde geçer. organik tortullar çesitli bitki ve hayvan kalintilarini, uzun zaman esliginde fosillesip baskalasmalariyla olusurlar. En uzun sürede olusan kayaçlardan biridir. Özellikle bitki fosillerinin olustugu alanlarda yogunlukta olmaktadirlar.
7. Organik tortul kayaçlar Bitki ve hayvan kalintilarinin birikmesi sonucunda olusur.Silisli, karbonatli ve karbonlu organik tortul kayaç türleri vardir.
Kimyasal tortul kayaçlar Dolgun eriyiklerin çökelmesi sonucu meydana gelirler. Magaralardaki sarkit ve dikitler, deniz kiyilarindaki kireçli ve demirli oolitler, kapali göllerin kenarlarindaki tuz olusumlari su kaynaklari etrafindaki traverten olusumlari %35'i kadar kireç taslari olusturur. Kireç taslari yapi tasi, stabilize malzeme, kireç yapiminda ve dösemecilikte, çelik sanayiinde ve ilaç sanayiinde kullanilir.
10. MAGMATIK KAYAÇLAR
11. Magmanin yükselerek yer kabugunun içerisine girmesi veya derinliklerinde yeryüzünde soguyarak katilasmasi sonucu olusan kayaç türüdür. Magmatik kayaçlar temel olarak silikat minerallerinden olusmuslardir.
14. TORTUL KAYAÇLAR
15. Iki degisik tortul kayaç çesidi: kireçtasi tabakasi kireçli sistin üzerinde. Cumberland Platosu, Tennessee.
Üç ana kayaç türünden (tortul kayaçlar, magmatik kayaçlar, metomorfik kayaçlar ya da Baskalasim kayaçlari) biri olan tortul kayaçlar, yeryüzünde çok görülen kayaçlardir ve Dünya'nin yüzeyinin yaklasik yüzde 75'ini yerkabugunun ise yaklasik yüzde 8'ini kaplarlar. Bunlar genellikle tabakali olarak bulunurlar ve içerlerinde organizma kalintilari (fosil) bulundururlar. Sarkit ve dikitler bu kayaçlarin oluiturdugu jeolojik yapilara örnek olabilirler.
16. Tortul kayaçlarin büyük bir kismi dis etmenler tarafindan yeryüzünün asindirilmasiyla meydana gelen çesitli büyüklükteki unsurlarin tasinarak çukur sahalara (göl, deniz ve okyanus tabanlari gibi) biriktirilmesi sonucu olusmuslardir. Bu olaya genel anlamda tortullasma denir. Biriken unsurlar önceleri bosluklu gevsek bir yapiya sahiptirler. Fakat zamanla sikisip sertlesirler. Bir birikme sahasinda, sonradan biriken unsurlar öncekiler üzerinde birikerek agirliklari vasitasiyla basinç yaparlar. Bu basinç sonucu unsurlar, aralarindaki bosluklarin küçülmesi ve büyük ölçüde ortadan kalkmasiyla sikisir ve sertlesirler. Tortul depolarin veya kayaçlarin olustuklari ortamlar yerden yere farklilik gösterirler.
17. TORTUL KAYAÇLAR DÖRT DEGISIK SEKILDE OLUSABILIRLER: erozyona ugramis diger kayaçlarin çökelmeleriyle (bunlara kirintili (klastik) tortul kayaçlar da denir),
tortularin birikmesi ve saglamlasmasi ile,
biyolojik aktivitelerin sonucu olusan tortullarin depolanmasi ile ve
eriyiklerden çökelme sonucu ile.
Tortul kayaçlarin olusmasinda dört önemli süreç vardir. Bunlar erozyon, tasinma, birikme ve sikismadir.
18. OLUSUMLARI Yeryüzüne ulasan magmatik kayaçlar, iklim olaylari ve çesitli dis etkenlerlerle (akarsu, sel sulari, rüzgarlar vb.) karsilastiklarinda zamanla parçalanarak çözülürler. Bu sekilde dagilan küçük parçalar yine çesitli dis etkenlerle tasinarak çukur olan göl ve deniz sahalarinda birikir ve buralarda sikismaya ugrarlar. Bu sekilde tortullanip sikisan küçük parçalar tortul kayaçlari olustururlar.
21. BASKALASIM KAYAÇLARI
22. Baskalasim kayaçlari, magmatik ve tortul kayaçlarin çesitli etkilerle (örnegin basinç, sicaklik) degisiklige ugramasi sonucu olusur. Mermer baskalasim kayaçlara örnek olarak verilebilir.baskalasim kayaçlari kalker,kil tasi,kum tasi,granit ve kömürdür. gnays, elmas, sist de bu kayaçlara diger örneklerdir.
