HISTORIA ŻOŁNIERZY SYBIRU WIDZIANA MOIMI OCZAMI

1. Prezentuje Michał Cisowski Uczeń klasy V a SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. ŻOŁNIERZY SYBIRU w  ZESPOLE SZKÓŁ PUBLICZNYCH W LUBAWCE HISTORIA ŻOŁNIERZY SYBIRU WIDZIANA MOIMI OCZAMI

2. Syberia (ros.Сибирь) – kraina geograficzna w północnej Azji, wchodząca w skład Rosji, położona między Uralem na zachodzie, Oceanem Arktycznym na północy, działem wód zlewisk Oceanu Arktycznego i Spokojnego na wschodzie, oraz stepami Kazachstanu i Mongolii na południu. W ujęciu historycznym (oraz potocznym w Rosji) do Syberii należy również rosyjski Daleki Wschód. Co to jest Syberia ?

3. Powierzchnia Syberii w zależności od przyjętego przebiegu jej wschodniej granicy to około 10 lub 12,7 mln km² Powierzchnia Europy : 10,5 mln km² (5,96 mln km², bez europejskiej części Rosji)

4. Sybirnie jest nazwą geograficzną. Jest nazwą, która mówi o czymś strasznym, jest symbolem represji w stosunku do narodu polskiego, symbolem rozlewu krwi i walki przeciwko okupantom, najeźdźcom. Nazwa ta ma także swój inny wymiar – cierpienia setek tysięcy Polaków walczących z systemem, który nigdy nie miał poszanowania dla ludzkiej wolności i ludzkiej godności; systemem, który gwałcił prawo do samostanowienia i suwerenności. Co to jest sybir ?

5. W dniu 17 IX 1939 r., bez wypowiedzenia wojny, Związek Radziecki dokonał zbrojnego napadu na Polskę. Fakt ten określa się jako „wbicie noża w plecy” walczącym z Niemcami Polakom, lub po prostu nazywa się go IV rozbiorem Polski. Oddziały sowieckie liczyły, wg różnych szacunków, ponad 600 tys. żołnierzy, 4700 czołgów i 3300 samolotów. Porównując nacierających z siłami hitlerowskimi przekraczającymi 1 IX 1939 r. granicę Polski, sowieci posiadali dwukrotną przewagę w lotnictwie i broni pancernej nad Niemcami.

6. Pakt Ribbentrop-Mołotow – umowa międzynarodowa z 23 sierpnia 1939 roku, będąca formalnie paktem o nieagresji pomiędzy III Rzeszą Niemiecką i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, która zgodnie z tajnym protokołem dodatkowym, stanowiącym załącznik do oficjalnego dokumentu umowy, dotyczyła rozbioru terytoriów lub rozporządzenia niepodległością suwerennych państw: Polski, Litwy, Łotwy,  Estonii, Finlandii i Rumunii. Pakt Ribbentrop - Mołotow

8. Polska została podzielona jeszcze przed wojną.

9. Dnia 22 IX 1939 r. dowódcy obu armii odebrali w Brześciu Litewskim defiladę wojsk pancernych, w związku z przekazaniem miasta przez Wehrmacht Armii Czerwonej. ZSRR i III Rzesza podpisały ponadto 28 IX t. r. traktat o granicach i przyjaźni, nazywany drugim paktem Ribbentrop-Mołotow, przypieczętowujący rozbiór Polski i dzielący strefy wpływów w państwach nadbałtyckich.

10. W okresie "sowiecko-niemieckiej przyjaźni" na Polaków wydano 104,1 tys. wyroków śmierci trybem zwykłym oraz 24,3 tys. trybem speckatyńskim. 6543 doły śmierci zapełniły się ofiarami polskimi.

11. Polscy jeńcy wojenni wzięci do niewoli we wrześniu 1939 roku przez Armię Czerwoną zostali następnie wbrew konwencjom międzynarodowym przekazani NKWD, które skupiło ich w specjalnie utworzonym systemie obozów NKWD dla jeńców polskich, podlegającym Zarządowi ds. Jeńców Wojennych NKWD. Nastąpiło to po oddzieleniu oficerów od szeregowych i podoficerów, których przekazano stronie niemieckiej, skierowano do pracy przymusowej w obozach Gułagu lub zwolniono. NKWD aresztowało również funkcjonariuszy Policji Państwowej, KOP i innych formacji mundurowych (wraz z szeregowymi i podoficerami), a także osadników wojskowych, ziemian, fabrykantów i urzędników.

12. Po różnych działaniach mających miejsce do marca 1940 roku, m.in. przemieszczeniach, wyselekcjonowaniu osób gotowych do współpracy po indywidualnych szczegółowych przesłuchaniach wszystkich jeńców, aresztowaniach w obozach, większość oficerów Wojska Polskiego i policjantów więzionych w ZSRR – ok. 15 tys. – skoncentrowano w trzech obozach specjalnych: • obozie w Kozielsku (urządzonym w dawnej prawosławnej Pustelni Opatyńskiej), • obozie w Starobielsku  • obozie w Ostaszkowie (gdzie przetrzymywani byli funkcjonariusze Policji, KOP i Służby Więziennej), urządzonym w dawnej Pustelni Niłowo-Stołobieńskiej.

13. Wiosną 1940 roku zamordowano co najmniej 21 768 obywateli polskich, w tym ponad 10 tys. oficerów wojska i policji, na mocy decyzji najwyższych władz Związku Radzieckiego zawartej w tajnej uchwale Biura Politycznego KC WKPz 5 marca 1940 roku (tzw. decyzja katyńska). Egzekucji ofiar, uznanych za „wrogów władzy sowieckiej” i zabijanych strzałami w tył głowy z broni krótkiej, dokonała radziecka policja polityczna NKWD.

14. Ofiary zbrodni katyńskiej pogrzebano w masowych grobach w Katyniu pod Smoleńskiem Miednoje koło Tweru,Piatichatkachna przedmieściu Charkowa, Bykowni koło Kijowa i w przypadku ok. 6–7 tys. ofiar w innych nieznanych miejscach (prawdopodobnie m.in. KuropatynaBiałorusi). Rozstrzeliwań dokonywano w ścisłej tajemnicy, ale już w 1943 roku ujawniono zbiorowe groby w Katyniu koło Smoleńska.

16. W latach 1940 - 1942 około 1,7 milionów polskich obywateli różnych wyznań i pochodzenia etnicznego (polskiego, ukraińskiego, białoruskiego, żydowskiego, katolików, prawosławnych, wyznania mojżeszowego) zostało deportowanych z terenów wschodniej Polski (czyli tzw. Kresów) do specjalnych obozów pracy na Syberii, w Kazachstanie i Azjatyckiej części Rosji. Do 1945 r. przeżyło zaledwie 554 tys.

17. Najważniejsze miejsca zsyłekz odległościami od Warszawy

18. Kazachstan około 3300 km

19. Kołyma ok. 6500 km

20. Workuta ok. 2900 km

21. Krasnojarsk ok. 4500 km

22. Irkuck ok. 5400 km

24. W nocy 9/10.12.1939 r. (,,noc Sierowa i Canawy") tzw. deportacja próbna – wywieziono, przeważnie do więzień 4.805 cywili. 

25. Pierwsza masowa deportacja Polaków miała miejsce w lutym 1940 roku. W ciągu jednej nocy 9/10.02.1940 r. zabrano z rodzinnych domów około 320 tysięcy Polaków. Były to rodziny i znajomi osadników wojskowych, służb leśnych, funkcjonariuszy państwowych i samorządowych (kobiety, starcy i dzieci).

26. Druga masowa deportacja odbyła się 13. 04. 1940 roku. Wywieziono wówczas 300 tysięcy Polaków. Wśród zesłańców znalazły się rodziny, znajomi i przyjaciele uczestników wojny obronnej 1939 roku (skazanych na śmierć w 5. ,,Katyniach”), ziemianie, bogaci rolnicy, rodziny służb mundurowych.

27. W nocy 28/29.06.1940 roku w trzeciej masowej deportacji z aktywną pomocą repatriacyjnych komisji niemieckich, dzięki którym Sowieci dysponowali dokładnymi spisami i  adresami - wywieziono  420 tys. osób. Wśród deportowanych byli: uchodźcy z zachodniej i centralnej Polski tzn. „bieżeńcy", inteligencja jako element kontrrewolucyjny, drobni kupcy. (Ok. 15.06.1940 r. oddzielnie wywieziono 185 tys. Żydów.)

28. 20. 06. 1941 roku, czwarta masowa deportacja. Wywieziono wówczas około 300 tysięcy Polaków. Zesłańcami byli: kolejarze, rzemieślnicy, bogaci rolnicy. Tylko niewielu z nich zbiegło po zbombardowaniu pociągów deportacyjnych przez Niemców  22.06.1941r. pod Mińskiem oraz w rejonie Berdyczowa i Żytomierza, gdy część wagonów wykoleiła się  wskutek  uszkodzenia torów. Deportacje objęły również mieszkańców zachodniej Ukrainy. 12/13 czerwiec 1941 roku mieszkańców Mołdawii, 14 czerwiec 1941 roku zachodniej Białorusi.

29. „Białe krematoria”, tak nazwał miejsca zsyłek Polaków poeta - Sybirak Marian Jonkajtys. Zesłańcy doznali niewyobrażalnych cierpień będąc na zesłaniu (6 lat, 10 lat a nawet 15 lat). Wszyscy deportowani doznali głodu i nieludzkich represji. Wielu Polaków umierało już w czasie podróży w bydlęcych wagonach, wielu umierało z wycieńczenia, z pracy ponad ludzkie siły, chorób i głodu. Co trzeci deportowany pozostał na „nieludzkiej ziemi", ponosząc najwyższą ofiarę.

30. Tak był realizowany stalinowski plan eksterminacji narodu polskiego. Polski miało nie być, a Polacy mieli wyrok dożywotniego zesłania.

31. Około 120 000 z nich udało się uciec z miejsc zesłania przez Persję (dzisiejszy Iran) tworząc tzw. Armię Andersa. Jednakże zdecydowana większość z nich po zakończeniu wojny udała się na Zachód. Do ukochanej Polski nie mieli już powrotu.

32. Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej 22.06.1941 roku zmienił położenie Polaków względem ZSRR.  Podpisanie dnia 21 lipca 1941 roku układu Sikorski - Majski zapoczątkowało nową współpracę polsko-radziecką. 6 sierpnia 1941 roku rząd RP w Londynie mianował, w porozumieniu z Kremlem, generała Władysława Andresa na stanowisko dowódcy tworzącej się w ZSRR armii polskiej. Kilka dni później, tj. 14 sierpnia 1941 roku podpisano, tym razem w Moskwie, polsko-radziecką umowę wojskową o organizowaniu na terenie ZSRR armii polskiej.

33. Armia polska, tworzona na terenie ZSRR miała składać się wyłącznie się z jednostek lądowych. Zaciąg miał być dobrowolny. Mieli być do niej przyjmowani obywatele polscy, przebywający na terenie państwa radzieckiego.

34. Pierwsze posiedzenie polsko-radzieckiej komisji z dnia 16 sierpnia 1941 roku, ustaliło iż zostaną stworzone dwie dywizje polskie i pułk zapasowy w liczbie 30 tysięcy żołnierzy. Na siedzibę sztabu nowej armii wytypowano Buzułuk koło Kujbyszewa. 5 Dywizja Pancerna miała się tworzyć w Tatiszczewie koło Saratowa, a 6 Dywizja Pancerna i pułk zapasowy w Trockoje koło Buzułuka. Do tych miejsc nadciągały z różnych stron ZSRR całe rodziny, dzieci, starcy i kobiety.

39. Władze komunistyczne Polski w 1946 roku odebrały mu stopień generała i polskie obywatelstwo, które przywrócono mu pośmiertnie w 1989 r. Pozostając na emigracji kontynuował działalność polityczną, ukierunkowaną na zachowaniu ciągłości legalnych władz Polski. Do końca życia pozostał na emigracji, zmarł w 1970 r. - dokładnie w 26. rocznicę bitwy pod Monte Cassino. Pochowany został, zgodnie z jego wolą wśród swoich żołnierzy na Polskim Cmentarzu Wojennym pod Monte Cassino, we Włoszech.

41. Żołnierze wyklęci – określenie żołnierzy podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego, stawiających opór próbie sowietyzacji Polski i podporządkowania jej ZSRR w latach 1944–1963. Ostatni „żołnierz wyklęty” – Józef Franczak ps. „Lalek” z oddziału kpt. Zdzisława Brońskiego „Uskoka” – zginął w obławie w Majdanie Kozic Górnych pod Piaskami (woj. lubelskie) prawie dwadzieścia lat po wojnie – 21 października 1963 r.

42. Sławni Sybiracy Józef Piłsudski (1867–1935) Władysław Anders (1892–1970) gen. August Emil Fieldorf "Nil" (1895–1953)  Ryszard Kaczorowski(1919–2010) 

43. Sławni Sybiracy Hanka Ordonówna (1902–1950) Hanna Skarżanka (1917–1992)  Bernard Ładysz (ur. 1922)  Anna German (1936–1982) 

44. Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej – polskie święto obchodzone co roku 13 kwietnia, uchwalone 14 listopada 2007 roku poprzez aklamację Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w celu oddania hołdu ofiarom zbrodni katyńskiej. Dzień Pamięci obchodzony jest w rocznicę opublikowania przez Niemców w 1943 r. informacji o odkryciu w Rosji masowych grobów oficerów Wojska Polskiego. Czy pamiętamy ?

45. Związek Radziecki przyznał się oficjalnie do popełnienia zbrodni dopiero po pięćdziesięciu latach od dokonania mordu tj. 13.04.1990 roku kiedy to Michaił Gorbaczow przekazał gen. Wojciechowi Jaruzelskiemu listy przewozowe NKWD z obozów w Kozielsku i Ostaszkowie oraz spis jeńców obozu w Starobielsku. Od tego dnia, Dzień Pamięci obchodzono przez kilkanaście lat, jako Światowy Dzień Ofiar Katynia. Czy pamiętamy ?

46. 17 września 2003 roku, w rocznicę agresji ZSRR na Polskę, we wrześniu 1939 roku, Sejm Rzeczypospolitej niemal jednogłośnie uchwalił ustawę o ustanowieniu "Krzyża Zesłańców Sybiru". Jest to odznaczenie państwowe, nadawane od 1 stycznia 2004 roku, na wniosek  ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego lub Ministra Spraw Zagranicznych przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. Czy pamiętamy ?

47. Jest nadawany osobom, które w chwili deportacji posiadały obywatelstwo polskie, oraz dzieciom tych osób urodzonym na zesłaniu. Może być nadawany również osobom, które więzione w łagrach, obozach i miejscach zsyłek jako obywatele polscy, w chwili nadawania im Krzyża, posiadają obywatelstwo innego państwa. Czy pamiętamy ?

48. Odznaką Krzyża jest krzyż równoramienny wykonany z metalu, srebrzony i oksydowany. Wymiar krzyża wynosi 40 x 40 mm. Ramiona krzyża są w obramowaniu. W środku krzyża na dwóch skrzyżowanych złoconych mieczach, skierowanych ostrzem w dół, umieszczona jest czerwono emaliowana tarcza herbowa z orłem według wzoru godła Polski z 1990 (w koronie). Tarcza otoczona jest z trzech stron zerwanym łańcuchem. Na odwrotnej stronie Krzyża, na środku, umieszczony jest dwuwierszowy napis: ZESŁAŃCOM / SYBIRU. Krzyż zawieszony jest na zielonej wstążce szerokości 40 mm z pionowym biało-czerwonym paskiem pośrodku o szerokości 18 mm. Krzyż nosi się na lewej stronie piersi po innych odznaczeniach państwowych Krzyż Zesłańców Sybiru

49. Krzyż Zesłańców Sybiru

50. Od 2011 roku, dzień 1 marca został ustanowiony świętem państwowym, poświęconym żołnierzom zbrojnego podziemia antykomunistycznego i obchodzony jest jako Narodowy Dzień Pamięci "Żołnierzy Wyklętych". Pierwszy dzień marca jest dniem szczególnie symbolicznym dla żołnierzy antykomunistycznego podziemia. Właśnie tego dnia w 1951 roku w kazamatach mokotowskiego więzienia strzałem w tył głowy zamordowano siedmiu członków IV Zarządu Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość".  Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”