Dr. I. Varekamp Varekamp Onderzoek & Advies

1. De werknemer met een chronische ziekte; wat kan de werknemer doen en wat kan de werkgever doen om uitval te voorkomen Dr. I.Varekamp Varekamp Onderzoek & Advies

2. Opbouw Chronische aandoeningen: prevalentie en arbeidsparticipatie (cijfers) Waar hebben mensen met een chronische ziekte last van? Hoe kan je knelpunten oplossen? Wat kan een werknemer zelf doen? Wat kan de werkgever (leidinggevende, arbozorg, HRM) doen?

3. Werknemers met chronische of langdurige aandoening Nederland* 39,5 % werknemers heeft chronische of langdurige aandoening Van hen is: 48 % niet gehinderd in werk 44 % licht gehinderd in werk 8 % ernstig gehinderd in werk *Koppes et al, NEA statistieken 2010

4. Arbeidsparticipatie chronisch zieken* Nederlandse bevolking 16-64 75 % Ziekte van Crohn 60% Reumatoïde arthritis 56-59% COPD (45-60 jaar) 52% Diabetes 40% Ziekte van Parkinson 33% Multiple sclerose 20-40% Dialysepatiënten 33% *Varekamp et al, 2008

5. Waar hebben werknemers met een chronische ziekte last van op het werk 1 Fysieke beperkingen Cognitieve beperkingen Vermoeidheid Pijn Medische behandelingen

6. Waar hebben werknemers met een chronische ziekte last van op het werk 2 Onbegrip en gebrek aan steun van leidinggevende en collega’s Negatief zelfbeeld (schaamte en schuldgevoelens) Moeite me acceptatie Onvoldoende copingvaardigheden/ slecht grenzen kunnen stellen

7. Kenmerken van chronische ziekte die een carrière bemoeilijken Permanent (onomkeerbaar) Onvoorspelbaarheid (prognose) Variabiliteit (van dag tot dag of van week tot week) Onzichtbaarheid *Beatty J.A., Joffe R. An overlooked dimension of diversity: the career effects of chronic illness. Organizational Dynamics 2006; 35:182-195

8. Vermoeidheid 1 Gemiddelde score op CIS-vermoeidheidsschaal (20-140) Gezonde werknemers: 53* Werknemers met een chronische ziekte: 68* Werknemers met een chronische ziekte die aangeven beperkt te worden door hun ziekte: 89** * Franssen et al, 2003 ** Varekamp et al, 2011

9. Vermoeidheid 2 Vermoeidheid is een voorspeller van arbeidsongeschiktheid* Vermoeidheid is deels het directe gevolg van ziekte, deels gevolg van werk stress en frustratie** Conclusie: arbeidsongeschiktheid is soms onnodig en kan voorkómen worden * van Amelsvoort et al, 2002; Westhoff, 2012 ** Franssen et al, 2003 **

10. De werknemer: arbeidsbegeleiding bij chronische aandoeningen Advies van de bedrijfsarts Multidisciplinair: beoordeling knelpunten en advies over werkaanpassingen door team Fysieke training om fysieke belastbaarheid te vergroten Cognitief gedragsmatige aanpak: corrigeren incorrecte/negatieve ‘illnessperceptions’ Werkplek interventies (participatieve ergonomie): in samenspraak met leidinggevende Empowerment of zelfmanagement

11. Empowerment: definitie Mensen (patiënten, werknemers) toerusten met kennis en vaardigheden, inzicht en bewustzijn van eigen waarden en behoeften, om hen op die manier in staat te stellen doelen te definiëren, verantwoordelijkheid te nemen en hun autonomie te bevorderen. (Feste en Anderson, 1995).

12. Resultaat na twee jaar

13. Wat kan de werknemer zelf doen om knelpunten op te lossen Acceptatie en realistisch inschatten: wat wil ik en wat kan ik Ziekte-inzicht en zelfmanagement Zelf anderen goed informeren Grenzen leren aangeven

14. Wat kan de leidinggevende bijdragen? Preventie uitval: steun en begrip aandacht voor belastbaarheid en gezondheidsproblemen kennis van ziekte en gevolgen voor het werk Ziekteverzuim, re-integratie: contact houden gezamenlijk plan van aanpak maken en evalueren overleg met werknemer over evt. werkaanpassingen

15. Wat kan HRM bijdragen? Verantwoordelijkheid ligt bij de leidinggevende en de werknemer. Dus: Toerusten van leidinggevenden voor hun rol Aanleveren van informatie aan leidinggevenden en werknemers over: - rollen en verantwoordelijkheden - wet- en regelgeving (Wet Poortwachter, WIA) - hulpmiddelen, werkplekaanpassingen, subsidies Geregeld overleg tussen management en werknemers over gezondheidsbeleid en arbozorg (Culenaere 2007)

16. Wat kan de werkgever doen om knelpunten op te lossen? 1. Inhoudelijk • Aanbieden van arbeidsbegeleiding • Werkaanpassingen (tijdelijke of permanent): • korter werken/ andere werktijden of pauzeregeling • zelf het werk laten indelen • thuis werken • lager werktempo • weglaten van taken/ erbij krijgen van taken • hulpmiddelen, bijv. aangepaste pc, aangepast meubilair • aangepaste regeling woon-werkverkeer • bij- of omscholing

17. Wat kan de werkgever doen om knelpunten op te lossen? 2. Proces 1) het midden- en hoger management 2) de direct leidinggevende (lg), 3) HRM 4) arbozorg 5) de collega's 6) OR 7) branche-organisatie

18. Wat kan de werkgever doen om knelpunten op te lossen? 2. Proces Midden- en hoger management Disability Management, gekoppeld aan Gezondheids- Management , beleid rond oudere werknemers en diversiteitsbeleid Steun voor lager management op gebied van werknemers met een chronische ziekte Aandacht voor goede arbeidsrelaties/goede werksfeer Afspraken tussen direct leidinggevenden, HRM en arbozorg over ieders rol en verantwoordelijkheid rond werknemers met een chronische ziekte

19. Wat kan de werkgever doen om knelpunten op te lossen? 2. Proces Direct leidinggevenden (lg): Globale kennis over aantallen chronisch zieken, hoe die zich op het werk redden en globale oplossingsrichtingen Kennis over de rol van arboprofessionals (bedrijfsarts, bedr.maatsch. werk, bedr.verpleegk, arbeidsdeskundige) Kennis over de rechten en plichten van wn, lg en anderen rond ziekteverzuim, re-integratie en de Wet Poortwachter

20. Wat kan de werkgever doen om knelpunten op te lossen? 2. Proces HRM: Kennis van mogelijke werkaanpassingen, subsidie-m mogelijkheden, Wet Poortwachter, WIA,etc Kennis over de rol van arboprofessionals Kennis over de mogelijkheden om ziektespecifieke kennis rond werken met een ziekte te verkrijgen Periodieke bijscholing geven op deze gebieden en training in communicatie rond ziekte, overbelasting, ziekteverzuim Aandacht voor de ervaringen van lg met werknemers met chronische ziekte

21. Wat kan de werkgever doen om knelpunten op te lossen? 2. Proces Arbozorg: arbeidsomstandigheden spreekuur waar de werknemer zelf naar toe kan Contract met de arbozorg waarin zorg voor werknemers m met een chronische ziekte of handicap is geregeld

22. Wat kan de werkgever doen om knelpunten op te lossen? 2. Proces OR en branche-organisatie: Een OR standpunt over werknemers met een chronische ziekte/handicap Afspraken binnen de brancheorganisatie over kennisuitwisseling rond werknemers met een chronische ziekte Afspraken met andere regionale werkgevers over personeelsuitwisseling i.v.m. ander aangepast werk

23. Take home messages Veel mensen kunnen prima werken met een chronische ziekte .. Maar lang niet iedereen kan dat Knelpunten liggen op praktisch, maar ook op psychisch en sociaal gebied Een werknemer kan zelf veel doen:acceptatie, communicatievaardigheden, goed uitleg geven zijn belangrijk Een werkgever die oog heeft voor de kwaliteiten en behoeften van een werknemer met een chronisch ziekte heeft een positief effect en voorkómt onnodig uitval