TÜRKİYE’NİN YABANCI SERMAYE STRATEJİSİ ÇERÇEVE RAPORU

1. TÜRKİYE’NİN YABANCI SERMAYE STRATEJİSİÇERÇEVE RAPORU ŞABAN ERDİKLER YASED YÖNETİM KURULU BAŞKANI 09.11.2005 İSTANBUL

2. ÇALIŞMANIN AMACI • Gelişme sürecinde DYY’nin önemini vurgulamak • Gelişme sürecine daha fazla katkıda bulunacak şekilde DYYçekmek için gerekli stratejiyi geliştirmek HEDEF • Türkiye’nin mevcut ve potansiyel yabancı yatırımlara ilişkin olumlu bakışının bir göstergesi olacak, • mevcut yatırım ortamının iyileştirilmesini, • yeni yabancı yatırımların ülkeye çekilmesini sağlayacak • önümüzdeki on yıl için • “Türkiye Yabancı Yatırım Stratejisi”nin tüm tarafların • görüşleri alınarak hazırlanması ve uygulamaya konması. • Rakamsal hedef • 2005-2009: 10 milyar dolar GSYİH oranı: %2.5 • 2010-2014: 15 milyar dolar %2.8

3. DÜNYADA DYY TRENDLERİ • Dünya çapında toplam DYY, 2006-2007’de artmaya devam edecektir. • Türkiye’nin, doğru politikaları uygulaması durumunda 2006-2007’de daha • fazla DYY çekmesi mümkündür. • 109 ülkedeki yatırım ajansı yöneticilerinden gelen anket sonuçlarında, • ülkelerin DYY çekme çabalarının 2006’da 2004’e göre çok daha • yoğun bir şekilde devam edeceği ortaya çıkmaktadır. • 2005-2006’da daha fazla DYY çekmek için ek teşvikleri ve serbestleşme • politikalarını uygulamayı planlayan promosyon ajansı sayısı 2004’e göre • 27 adet daha fazladır. • Kaynak: UNCTAD Dünya Yatırım Raporu 2005

4. DÜNYADA DYY TRENDLERİ DYY çekmek için uygulanan politika önlemleri Diğer promosyon yöntemlerini uygulamaya koyan ülkeler 2004 33 ülke 2005-06 50 ülke Hedef odaklı politikalar izleyen ülkeler 2004 59 ülke 2005-06 95 ülke * Ülkeler her geçen gün DYY çekmek için daha fazla çaba harcamaktalar. * DYY çekmek için teşvikler ve daha fazla serbestleşme çabalarının ötesinde; çekilmesi hedeflenen yabancı sermayenin sektörü, menşei ve diğer özelliklerine göre farklı yöntemler uygulamaya hazır bulunmaktadır.

5. TÜRKİYE İÇİN DURUM SAPTAMASI • Türkiye DYY çekme konusunda geç kalmıştır. • Ülkede ekonomik ve politik istikrar ortamı sağlanmıştır • AB ile üyelik müzakerelerinin başlaması olumludur, ancak • tek başına yeterli değildir • Yürütülen reform çalışmaları yerindedir, ancak daha fazla • DYY çekilmesi için yetersiz kalmıştır.

6. TÜRKİYE’NİN DYY ÇEKME PERFORMANSI DYY/ Gayri-Safi Sabit Sermaye Yatırımları Oranı Kaynak: UNCTAD veri tabanı DYY (milyon $) DYY/GSSSY (%) GSSSY(milyon $) GSSSY/GSYİH(%) 1995-99 2000-04 1995-99 2000-04 2000-04 2000-04 Türkiye 827 1,916 1.8 5.6 34,419 18.1 Çek Cumhuriyeti 3,060 5,120 18.1 26.7 19,162 27.1 Macaristan 3,780 3,223 38.2 21.3 15,106 23.1 Polonya 5,340 5,920 15.9 15.1 39,27319.9

7. TÜRKİYE’NİN DYY ÇEKME PERFORMANSI Doğrudan Yabancı Sermaye Stoku/ Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Oranı Kaynak: UNCTAD veri tabanı 2004 TÜRKİYE:DYY Stokları / GSYİH %10 POLONYA:DYY Stokları/GSYİH %26 ÇEK CUMH:DYY Stokları/GSYİH %53 MACARİSTAN:DYY Stokları / GSYİH %60

8. TÜRKİYE’NİN YENİ YATIRIMLARI ÇEKME PERFORMANSI Toplam Yeni (greenfield) Yabancı Yatırımları sayısı 2004 yılı: 5800 gelişmekte olan ve geçiş dönemi ülkelere gitti 9800 yeni yatırım ÜLKELERE GÖRE YENİ PROJELER (2004) ÇİN 1529 MEKSİKA 154 HİNDİSTAN 685 MALEZYA 125 RUSYA 377 HONG KONG 122 BREZİLYA 258 TAYLAND 121 SİNGAPUR 173 KORE 100 BAE 156 TÜRKİYE 64 Kaynak: UNCTAD Dünya Yatırım Raporu 2005

9. TÜRKİYE’NİN REKABET GÜCÜ • 2001 2003 2005 • TÜRKİYE 48 56 48 • ÇEK CUMHURİYETİ 36 • MACARİSTAN 37 • İSPANYA 38 • SLOVAKYA 40 • PORTEKİZ 45 • ROMANYA 55 • POLONYA 57 • TÜRKİYE’NİN ZAYIF NOKTALARI • - Türkiye’de eğitim, beşeri sermaye altyapısı zayıftır. • - Teknoloji ve internet altyapısına yapılan yatırımlar yetersizdir • - Ar-Ge yatırımları düşüktür. • Kaynak: IMD Dünya Rekabet Gücü raporu

10. DYY GİRİŞİNİN TÜRK EKONOMİSİNE OLASI ETKİLERİ DYY (milyon $) DYY/GSYİH (%) 1991-97 1998-2004 1991-97 1998-2004 Türkiye 759 1,615 0.52 1.05 Çek Cumhuriyeti 989 5,088 2.85 7.94 Macaristan 2,669 3,252 6.65 7.58 Polonya 2,518 6,176 2.01 4.10 Kaynak: UNCTAD Veri tabanı ve Dünya Kalkınma Göstergeleri AB üyelik görüşmelerinin başlaması ve DYY Stratejisinin başarıyla uygulanması durumunda Yıllık GSYİH Büyüme hızı %6.5 ’a ulaşacaktır 2010-14 arasında Yıllık ortalama DYY girişi 15 milyar dolar 2005-09 arasında Yıllık ortalama DYY girişi 10 milyar dolar

11. DYY GİRİŞİNİN TÜRK EKONOMİSİNE OLASI ETKİSİ Kişibaşına düşen GSYİH’nın AB-15 ortalamasına oranı • 1995 2003 • Macaristan %45 %54 • Polonya %38 %45 • Slovakya %41 %47 • Çek Cumh. %60 %61 • 2005 2015 • Türkiye %28 %38 AB Müzakerelerine başladıktan sonra DYY/GSYİH oranı Çek Cumhuriyeti %2.9 %7.9 Macaristan %6.7 %7.6 Polonya %2.0 %4.0 Türkiye ilk 10 yıl boyunca GSYİH nın %3ü kadar DYY çekebilirse 2014’teki DYY/GSYİH oranı (%24.5) ile ancak bugünkü Polonya’nın düzeyine(%25.4) yaklaşmış olacaktır. Kaynak: OECD ve Yılmaz(2005)

12. TÜRKİYE’NİN DYY STRATEJİSİNİN TEMEL İLKELERİ 1. HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ VE ETKİN YÖNETİŞİM MUTLAKA SAĞLANMALIDIR - UYGULAMALARDA DA YERLİ/YABANCI AYRIMI KALDIRILMALIDIR 2. VERGİ REFORMU GECİKTİRİLMEMELİ; YÜKSEK VERGİLERİN YATIRIMLARIN ÖNÜNDE BİR ENGEL OLMASI SON BULMALIDIR 3. DOĞRUDAN BAŞBAKANLIKLA BAĞLANTILI ÖZEL SEKTÖRÜN DE KATILIMIYLA YATIRIM PROMOSYON AJANSI(YPA) 2006 YILINDA KURULMALIDIR 4. ORTA VE UZUN VADEDE TEKNOLOJİ YOĞUN YENİ YATIRIMLAR HEDEFLENMELİDİR 5. DYY STRATEJİSİNDE SEKTÖREL ÖNCELİKLER MUTLAKA GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULMALIDIR.

13. 1. HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ VE ETKİN YÖNETİŞİM MUTLAKA SAĞLANMALIDIR Yatırımcılar için bir ülkede mutlaka olması gereken koşullar: - ekonomik ve siyasi istikrarı - mülkiyet haklarının korunması - yabancı yatırımlara karşı hukuki ve fiili engeller olmaması - kayıt dışı ekonomi - Türkiyede istikrarın sağlanması, bürokratik engellerin kaldırılması, mülkiyet haklarının korunması hususlarında önemli adımlar atılmıştır. İlkelerinin hayata geçirilmesinde ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır. Uluslararası alanda yapılan ülke sıralamalarında Türkiye hukukun üstünlüğü ve etkin yönetişimin yeterince sağlanamadığı ülkeler arasında yeralmaktadır. Heritage Vakfı, Ekonomik Özgürlükler Endeksi Sıralaması: Türkiye 112 Polonya 41 Çek Cumhuriyeti 32 Macaristan 35 Uluslararası Şeffaflık Enstitüsü, Rüşvet Algılama Endeksi Sıralaması - 2004 Türkiye 77 Polonya 67 Çek Cumhuriyeti 51 Macaristan 42

14. 2. VERGİ REFORMU GECİKTİRİLMEMELİ;YÜKSEK VERGİLERİN YATIRIMLARIN ÖNÜNDE BİR ENGEL OLMASI SON BULMALIDIR AVRUPA’DA VE TÜRKİYE’DE EN YÜKSEK KURUMLAR VERGİSİ ORANI (OCAK 2005) Ülke Oran Ülke Oran Ülke Oran AB-25 27.4 Fransa 35.4 Litvanya 15 AB-15 31.4 Hollanda 34.5 Lüksemburg 30.4 Almanya 38.7 İngiltere 30 Macaristan 18 Avusturya 34 İrlanda 12.5 Malta 35 Belçika 34 İspanya 35 Polonya 19 Çek Cumh. 28 İsveç 28 Portekiz 27.5 Danimarka 30 İtalya 33 Slovakya 19 Estonya 26 Kıbrıs 15 Slovenya 25 Finlandiya 29 Letonya 15 Yunanistan 35 Türkiye 30 - Kurumsal Vergi oranlarının yüksekliği DYY çekme konusunda zorluklar yaratmaktadır. - Türkiye’nin gelir düzeyine daha yakın ülkelerde maksimum Kurumlar Vergisi %20’lerin altında kalabilmektedir. - Kısa vadede %30 olan Kurumlar Vergisi oranı düşürülmelidir. - Orta ve uzun vadede yatırımcıya oranların düşürülmesine ilişkin bir takvim sunulmalı, takvime uyulacağına dair güvence verilmelidir. Kaynak: Avrupa Ülkeleri için Ekonomik Araştırmalar Enstitüsü

15. 3. DOĞRUDAN BAŞBAKANLIKLA BAĞLANTILI ÖZEL SEKTÖRÜN DE KATILIMIYLA YATIRIM PROMOSYON AJANSI(YPA) 2006 YILINDA KURULMALIDIR Kurulacak YPA’nın fonksiyonları: 1. Ülkenin imajını geliştirecek 2. Yatırım sürecini kolaylaştırıcı hizmetler sunan 3. Yatırım projeleri geliştirecek 4. Politika geliştirecek ve kamuoyunda bu politikları savunacak bir Ajans olması önemlidir. Bir ülkeye yatırım çekebilmek için, - yatırım ortamının uygunluğunun ve - piyasa büyüklüğünün yanısıra -Yatırım promosyon faaliyetlerinin de önemli bir etkisi vardır. - Kurulacak YPA’nın kamu-özel işbirliğinde kurulması ve Başbakanlıkla direkt bağlantılı olması, siyasi ve bürokratik kadrolarca en üst düzeyde desteklenmesi ÇOK ÖNEMLİDİR ! Promosyona ayrılacak bütçe belirli bir oranın altında kalırsa, yapılacak çalışmaların DYY üzerinde ciddi bir etkisi olmayabilir. DYY akışının YPA bütçesine olan esneklik katsayısı : 0.25 Kaynak: Morisset ve Andrews-Johnson, 2004 PA bütçesinin %10 artması ile DYY girişi %2.5 artacaktır. YPA bütçesini 60.000 $ artırmak ile ülkeye 5 milyon $ daha fazla DYY çekmek mümkündür.

16. 4. ORTA VE UZUN VADEDE TEKNOLOJİ YOĞUN YENİ YATIRIMLAR HEDEFLENMELİDİR • Kısa vadede makroekonomik öncelikler sebebiyle DYY için sektörel • politikalar izlenmelidir. • Orta ve uzun vadede yeni yatırımlar hedeflenmelidir. • Bunlar; • - Türkiye’nin daha hızlı gelişmesini sağlayacak • - İhracat potansiyeli yaratacak • - Türkiye’nin Ar-ge alt yapısını güçlendirecek • - Teknoloji-yoğun alanlara ve ürünlere yönelik üretim yapacak • - istihdamı arttıracak • - katma değeri yüksek yatırımlar • olmalıdır. • Türkiye bu tür yatırımları çekebilmek için; • - uygun yatırım ortamını sağlamalı • - eğitim ve altyapısını geliştirmeli ve teşvik etmeli • Türkiye’nin orta ve ileri teknoloji merkezi olarak alıgılanmasını sağlamak gereklidir. Bunun için üretime ve ar-geye dönük eğitimli, kalifiye işgücüyle öne çıkması sağlanmalıdır. • Türkiye’de mevcut yatırımcıların ar-ge ve teknoloji ağırlıklı yatırımlarını, gerekliKOŞULLAR SAĞLANDIĞI TAKTİRDE, Türkiye’ye kaydırmaları sağlanabilir.

17. 5. DYY STRATEJİSİNDE SEKTÖREL ÖNCELİKLER MUTLAKA GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULMALIDIR. • Türkiye uluslararası doğrudan yatırım kararlarının doğası gereği sektörler • arasında farklılık olabileceğini göz önünde bulundurmalıdır. • 2006 kurulacak YPA içinde sektör uzmanlarının varlığı çok önemlidir. • Sektörel düzeyde yatırım projeleri üretmek kurulacak YPA’nın temel • görevlerinden olmalıdır. • Ülkeye çekilecek yatırımların sektörüne bağlı olarak, yan sanayii ile birlikte • hareket edeceği ihtimalini değerlendirmek gereklidir. • Ör: Otomotiv Sektörü • Yabancı sermayenin Türkiye’yi bölgesel yönetim, pazarlama ve lojistik • merkez olarak seçmeleri için çalışılmalıdır • Ör: Gıda Sektörü • Mevcut yabancı yatırımcıların Ar-Ge faaliyetlerini Türkiyeye kaydırmaları için çalışma yürütülmelidir.

18. TEŞEKKÜRLER