Psikologji fiziologjike

1. Psikologji fiziologjike • Java X-XI • Tema: Levizja e muskujve dhe gjendrat • Punoi: Edvaldo Begotaraj

2. Levizja e muskujve dhe gjendrat • Levizja e organeve te trupit te njeriut realizohet me ndihmen e nje grupi qelizash qe ndodhen tek muskujt e skeletit • Skeleti lidhet me muskujt me ane te disa pjeseve qe quhen tendine • Levizja e njerezve realizohet me ane te kombinimit te kockave me muskujt e skeletit

3. Akti i levizjes • Realizohet nga aftesia dhe deshira e njerezve per te eksploruar rreth vendit ku ata jetojne (eksplorimi) • Proceset e ketij akti shkaktohen nga ngacmues te jashtem dhe te brendshem • Kryhet ne saje te motivacionit te njerezve ne permbushjen e nevojave te tyre • Njerezit kane ne organizem nje nivel optimal nxitshmerie dhe ne momentin qe ky nivel bie, njeriu nis levizjen si mjet per te ruajtur nivelin e meparshem te nxitshmerise

4. Levizja • Nis nga muskujt • Dy lloj levizjesh: kontraktimi dhe relaksimi • Dy lloje muskujsh:ekstensore dhe sensore • Kontrolli neural: aftesia qe kane muskujt per tu kontraktuar ne baze te informacionit qe marrin nga truri dhe shtylla kurrizore • Neuroni alfamotor: tejcon informacionin tek muskujt, ndodhet ne shtyllen kurrizore.Eshte me shume degezime.

5. Qelizat muskulare • Ndertojne muskujt e skeletit • Mbeshtillen nga nje membrane e holle qe quhet sarkolemna • Lidhja neuromuskulare: Informacioni pasi vjen tek neuroni alfamotor kalon me sinaps tek qeliza muskulare • Neurotransmetuesi kryesor eshte acetilkolina

6. Akti i te levizurit • Levizjet kryhen nga muskujt dhe kockat ku jane vendosur keta muskuj • Kockat lidhen mes tyre me ane te disa hapesirave boshe te quajtura kyce dhe qe jane te mbushura me leng

7. Muskujt • Zgjatues • Perkules • Keto grupe muskujsh kontrollojne gjymtyret e ndryshem te organizmit • Levizja kryhet kur te dy grupet e muskujve veprojne reciprocikisht: kur njeri grup tkurret tjetri shtrihet • Kjo marredhenie quhet ngacmim i dyanshem

8. Toni muskulor • Muskuli para se te levize rregullon tonin muskulor • Organizmi rregullon tonin e muskulit brenda nje intervali shume te shkurter kohe • Trupi i njeriut ka aftesi levizjeje dhe ekuilibri • Procesi rregullues i tonit muskulor kryhet automatikisht nga shtylla kurrizore, me ane te nje procesi te quajtur refleksi zgjates • Refleksi zgjates kryen rregullimin e menjehershem te tensionit muskulor

9. Muskuli skeletor • Permban dy lloje indesh: ekstrafusal dhe intrafusal. Te dy indet shtrohen perkrah njeri tjetrit dhe punojne duke mbuluar levizjen e njeri tjetrit • Ne mes te indeve intrafusale , zgjatimet e nervave i quajme receptore zgjatues. Ketu prodhohet nxitja nervore qe ushtron tendosje tek indet intrafusale. Nxitja eshte impulsi neural qe shkon tek shtylla kurrizore dhe kthehet tek indi ekstrafusal. Tkurrja e ketij te fundit shkakton tendosjen e muskulit. Tendosja nxit receptoret zgjatues. Kur njeriu ulet indet ekstrafusale qetesohen. Refleksi zgjatues eshte i veterregullueshem

10. Receptoretzgjatues 1. Formonsinapse ne shtyllenkurrizore me neuroninalfamotorqekthehet ne indetekstrafusaletemuskujve. Ben elastiketkurrjen e indeveekstrafusale 2. Formonsinapse me neuroninalfamotorqekthehettekindetintrafusaletemuskujve. Ndalontkurrjettekmuskuli I kundert • Ketatefunditpunojne ne menyretekundert me muskulinstimulues. Kjoveprimtarireciprokebentemundurqetendosjatekryhetvetemtekmuskuli I zgjatur

11. Harkureflektor • Eshte I pavarurngatruri, kryhet ne menyretepavullnetshem • Ne rastet e rrallakurperfshihettrurihyjne ne funksionimdhetiparetetjeratelevizjessibalanca, spontanitetietj.

12. Roli I trurit ne levizje • Siguroninformacioninqelejonmuskujtqeteplotesojnekushtet per tekryerlevizjen • Kontrollonlevizjet e vecanta • Roli I truritkryhetnepermjetdysistemeve: piramidaldheekstrapiramidal • Kontrollojne, organizojnelevizjennepermjetkorteksit prefrontal ne lobin frontal

13. Sistemiekstrapiramidal • Merrpjeseaktive ne tegjitharastet e levizjes • Per cdoaspekttelevizjestonusi I muskuliteshte I ndryshemdhembeshtettrupin • Mbledhinformacione ne lidhje me pozicionin e trupitdhe I shperndantekmuskujtqe do bejnembeshtetjen e trupit • Nis ngakorteksi, kalojnetekshtyllakurrizore, duke marreinformacionnga ganglia bazale, formacioniretikular, cerebelumidheberthamavestibularetecilatkanerol ne stabilitetindheekuilibrin e pozicionittetrupitgjatelevizjes

14. Sistemiekstrapiramidal • Ne shtyllenkurrizoreformonsinapse me disaneuronetequajturgamamotorike, teciletrregullojnetonin e muskulit. E bejneketerregullim duke kontrolluarveprimin e indeveintrafusaletemuskulit. Impulsiqendodhettekgamamotorikettkurrindetintrafusale, teciletkalojnetkurrjentekekstrafusaletdherrjedhimishtmuskulitendoset

15. Sistemiekstrapiramidal • Rregullonedhelevizjen e vecuar duke e bere ate njelevizjetevazhdueshmedhefluide • Pergjegjesedirekte per levizjen e vecuarjane ganglia bazaledhecerebelumi • Kontrollonvecanerishtlevizjet e ashpratemuskujvetemedhenjtekrahevedhekembeve • Merrtedhenangabalanca, pozicionietj.

16. Ganglia bazale • Perbehetnga 5 zona • Nis, bashkerendondheekzekutonlevizjen e muskulit, levizjet e vullnetshme, teqeta e tengadalta, levizjetspontane • Korteks-ganglia bazale-talamus- korteks-shtyllekurrizore • Ne kontrollin e levizjesspontanebashkerendonpunenbashke me berthamenkaudatedheglobuspallidius • C’rregullimetegangliasbazale – paaftesi per levizjetengadaltateknjeriu, uletaktivitetilevizesteknjeriu

17. Cerebelumi • Rregullonlengshmerine e levizjes • Kontrollonlevizjet e shpeshtatemuskulit • Koordinonkorteksindhemuskujt ne rregullimin e lengshmerise se muskujve • Merrdheinformacioninmotorikqevjenngakorteksidhe ate qevjenngamuskuli • C’rregullimi I cerebelumitshkaktonlevizjeteprera, makinerike, ne seridhejotezhdervjellta. Nukarrijnetekombinojnelevizjet • Dridhja e qellimshme: ndodhkurnjeriu me problemetecerebelumitnukfrenonvullnetarishtlevizjen e tij

18. Sistemipiramidal • Ka lidhjedirekte me korteksinsomatosensor • Fillon ne korteks - giroprecentrale – medulles - hapesirakortikospinalelateraledheventrale - shtyllakurrizore • Neuronet e tijjanetelidhur me muskuj ne pjesen e kunderttetrupit • Kontrollonvecanerishtlevizjet fine dheatoteduarve • Merrtedhenangaprekja, temperatura, dhembjaetj.

19. Giroprecentrale • Pergjegjese per levizjen e duarve, kokes, kontrollonlevizjetbilateraleetj. • Lidhet me kanalin e Silviosdhe me zonenmotorikesuplementare

20. Rrugaperiodike • Pas shtylleskurrizorelevizjatejcohetdrejtmuskujvenepermjetsinapseve me indetintrafusaledhenepermjetnjerrugetedyte me anetesinapseve me interneuronin e quajturQelizaRenshae • QelizaRenshae: a) frenonveprimtarine e neuronitalfa, b) frenontkurrjet e muskulit ne procesin e levizjes

21. Mbrojtja e muskulit - Kryhetnepermjetlidhjes se muskulit me skeletin e trupitnepermjettendinave. - Lidhjen me tendinat e kryejnereceptoretndijues. Neseketanuk do tefunksiononin do tekishimkeputjeteligamenteve - Ketareceptorendjejnetkurrjen e muskulit, dhefrenojneveprimin e neuronevealfa ne tendosjenjashtemasetemuskulit

22. Procesi I mbrojtjes • Kurmuskulitkurret, tendiniterhiqet • Neseimpulsi neural qeprodhohet per tendosjen e muskuliteshte me I larte se c’duhet, dheqeeshte I demshem per muskulin, ateherereceptoretndijueskunderveprojne duke e frenuar ate

23. Procesimbrojtes • Impulsi neural kalon ne shtyllenkurrizorenepermjetdygrupeinterneuronesh • Njerigrupfrenonneuroninlevizesalfa: ulettkurrja e tepert e muskulit • Grupitjeterngacmonneuroninalfa, qeeshte I lidhur me muskulin e kundertdheshkaktontkurrjen e muskulit • Kjoveprimtaribentemundurbalancimin e procesittetkurrjes se muskulit

24. Si kontrollohetlevizja e brendshmetenjeriu? • Pergjegjes ne keterasteshtehipotalamusi • Per levizjen e jashtmethame, ishtekorteksi • Hipotalamusibashkepunon me gjendratsekretuesepituitare, tecilatprodhojnedisasubstancakimiketequajtura hormone • Gjendrat I ndajme ne endokrinedheekzokrine • Gjendratendokrinetejcojne hormone brendatrupit me aneterrymes se gjakutdhebashkohen me shumicen e qelizavetetrupit • Gjendratekzokrinetejcojne hormone qedalinjashteorganizmit me anetedisakanaleve

25. Levizja e brendshme • Organizmikaphormonet e leshuara me aneteqelizavereceptore • Gjendratpituitare: pjesaanteriore (nenkontrollindirekttehipotalamusit. Permbanhormoninleshues) dhepjesaposteriore (prodhonhormoninoksitocinedhevazopresine) • Oksitocina – tkurruterusingjatelindjes se femijes • Vazopresina – rregullonpermbajtjen e ujitdhepresionin e gjakut ne organizem

26. Levizja e brendshme • Hormonileshues: leshohet me kerkesen e hipotalamusit per terregulluarsasinehormonale ne gjak, ne rastmosfunksionimitegjendravepituitare • Gjendratpituitare ne ketemenyrekontrollojnegjendren e tiroides, gonadet, adrenalinenetj.

27. Gjendratiroide • Prodhonnjehormonqequhettiroksine • Tiroksina : • Rregullonprodhimin e adrenosin-5-trifosfatit duke e transmetuartekqelizat • Ndikon ne formimin e sistemitnervortekfetusi

28. Korteksi adrenal • Prodhonsteroidet • Steroidet: hormone tenjejta per ngaperberjakimikeportendryshme per ngavendosjastrukturale e molekulavekimiketetyre • Pergjegjese per metabolizmindheekulibrin e presionittegjakut