DB GEREKLİLİKLERİ ve ULUSAL GEREKLİLİKLER arasındaki İLİŞKİLER ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME

1. DB GEREKLİLİKLERİ ve ULUSAL GEREKLİLİKLER arasındaki İLİŞKİLER ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME Esra ARIKAN Çevre Uzmanı Proje Uygulama Birimlerine Yönelik ECA Koruma Önlemleri Eğitimi, Ankara 2011

2. Sunuma Genel Bakış • TÜRKİYE’DEKİ ÇED YÖNETMELİĞİNİN ÖZETİ • TÜRKİYE’DE DB FİNANSMANLI PROJELERE UYGULANAN ÇEVRESEL KORUMA ÖNLEMLERİNE GENEL BAKIŞ • ULUSAL GEREKLİLİKLER VE DB GEREKLİLİKLERİ ARASINDAKİ BOŞLUKLAR • TAVSİYELER

3. Türkiye’nin ÇED Yönetmeliği • Türkiye 1993 yılından bu yana bir ÇED Yönetmeliğine sahip ve yönetmeliğin son değiştirilmiş hali 17 Temmuz 2008 tarihli ÇED Yönetmeliğidir. (Aralık 2009’da da küçük değişiklikler yapılmıştır). • Sorumlu kuruluş Çevre ve Orman Bakanlığıdır ve bu sorumluluğunu ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü (Ek I projeleri için) ve 81 İl Çevre ve Orman Müdürlüğü (Ek II projeleri için) vasıtasıyla yerine getirmektedir • ÇED Yönetmeliği iki ayrı tarama listesine sahiptir (Ek I ve Ek II) ve bazı projeler ‘Ek kapsamında değildir’ • Tarama listeleri tamamen proje türüne ve kapasitesine bağlıdır –Proje yeri ve saha hassasiyeti tarama sürecinde değil ÇD dokümanında ele alınmaktadır. EK I >40.000 ton/yıl kapasiteli selüloz ve kağıt sanayii EK II <40.000 ton/yıl kapasiteli selüloz ve kağıt sanayii EK DIŞI Baskı tesisleri

4. Türkiye’nin ÇED Yönetmeliği • Ek I projeleri için, tam ÇED raporunun hazırlanması gerekir ve onay belgesi ‘ÇED Olumlu’ belgesidir • Ek II projeleri için, Proje Tanıtım Dosyası hazırlanır ve çıkacak karar “ÇED Gerekli” veya “ÇED Gerekli Değil” olur. • “ÇED Gerekli” kararının çıkması halinde, Proje Tanıtım Dosyası merkezi otoriteye gönderilir (ÇED ve Planlama GM) ve Ek I prosedürü başlar. “ÇED Gerekli Değil” kararı bir izin belgesi yerine geçer.

5. Türkiye’nin ÇED Yönetmeliği • Ek I ve Ek II projeleri için, raporu geçerli bir akreditasyona sahip çevresel danışmanlık şirketleri hazırlayabilir. • Ek I projeleri için, Çevre ve Orman Bakanlığı’na bir Proje Başvuru Dosyası sunulur ve prosedür başlar. İlk olarak, ÇOB tarafından halkın katılımı toplantısı için bir tarih belirlenir ve duyurular yapılır. • Daha sonra, ilgili paydaşların da yer aldığı bir kapsam belirleme komitesi oluşturularak ÇED’in kapsamı belirlenir ve proje sahibi ve ÇED müşaviri ile paylaşılır. • Daha sonra, bu kapsama göre hazırlanan ÇED Çevre ve Orman Bakanlığı’na sunulur ve ÇED’in incelenmesi için bir Değerlendirme Kurulu oluşturulur. • Kurul, ÇED’in nihai hale getirilebileceğine karar verdikten sonra, nihai taslak rapor web sitesinde ve il müdürlüklerinde 30 günlük bir süre için askıya çıkarılır ve daha sonra ‘ÇED Olumlu veya Olumsuz’ kararı verilir. Halkın Katılımı Toplantısı Değerlendirme Kurulu Toplantısı Kapsam Belirleme Toplantısı Karar

6. Türkiye’nin ÇED Yönetmeliği • Ek II projeleri için, çevre danışmanı tarafından ÇED Yönetmeliğinde tanımlanan içindekiler tablosuna göre bir Proje Tanıtım Dosyası hazırlanır. • Proje Tanıtım Dosyasında, proje yerinin genel özellikleri ile saha hassasiyetleri tanımlanır. Projenin öngörülen çevresel etkileri ile önerilen etki azaltma önlemleri tanımlanır. • Daha sonra, Proje Tanıtım Dosyası İl Çevre ve Orman Müdürlüğüne sunulur. Ek II projeleri için kapsam belirleme veya değerlendirme kurulları yoktur ve halkın katılımı toplantısı gerekmez. • Projenin Proje Tanıtım Dosyasında belirtilen çevresel etkileri önemli değilse ve etki azaltma önlemleri yeterli görüldüyse, çoğunlukla “ÇED Gerekli Değil” kararı alınır. • Ancak, Proje Tanıtım Dosyaları kapsam ve kalite bakımından değişiklik göstermektedir ve il müdürlüklerinin kapasitesi iller arasında farklılık göstermektedir. Dolayısıyla, Proje Tanıtım Dosyası kapsam ve ayrıntı düzeyi bakımından kontrol edilmelidir.

7. Türkiye Portföyünde Çevresel Koruma Önlemlerinin Uygulanması • Kategori A – Tam Değerlendirme (ÇED) • Gaz Sektörü Geliştirme Projesi • Kategori B – Kısmi Değerlendirme ve/veya ÇYP • Deprem Riskini Azaltma Projesi ÇYP • ECSEE APL 6 • Elektrik Dağıtım Rehabilitasyon • Demiryolları Yeniden Yapılandırma • Tapu ve Kadastro Modernizasyon • Kategori C – Değerlendirme Yok • Orta Öğretim • Kategori FI– Çevresel Yönetim Çerçevesi (ÇYÇ) • Belediye Hizmetleri ve İstanbul Belediye Altyapı • Özel Sektör Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği • KOBİ Kredi Hatları ve İhracat Finansmanı Aracılık Kredileri (EFIL) …

8. Banka, projenin türüne, hassasiyetine ve ölçeğine ve potansiyeli çevresel etkilerinin yapısına ve büyüklüğüne dayalı olarak önerilen projeyi dört kategoriden biri olarak sınıflandırmaktadır. 1. Kategori A 2. Kategori B 3. Kategori C 4. Kategori FI Projelerin sınıflandırılması temel olarak projelerin türüne ve ölçeğine dayalıdır. 2 kategori mevcuttur: Ek I: ÇED zorunlu Ek II: ÇED ön etüdü (proje tanıtım dosyası) Ulusal Sistemler ile DB Gereklilikleri Arasındaki Boşluklar Ulusal kanunlar/yönetmelikler genellikle projenin sektörü/büyüklüğü üzerinde odaklanan çevresel tarama listelerine sahiptir, ancak proje yeri/saha hassasiyeti sadece ÇD dokümanının bazı başlıkları altında ele alınmaktadır DB 4.01 için Tarama Türkiye’deki ÇED için Tarama

9. Ulusal Sistemler ile DB Gereklilikleri Arasındaki Boşluklar Bu, FI türü projelerin alt projelerinin PUB/PFA tarafından ‘DÜZGÜN’ bir şekilde sınıflandırılması için çok önemlidir. Proje Uygulama Birimlerine (PUB) DB çevresel sınıflandırması konusunda rehberlik sağlanmalıdır (DB tarafından sağlanan eğitimler, İşletim El Kitapları, vs. yoluyla)ve PUB’lar gerektiğinde DB ekibinin çevre uzmanlarına danışmaları konusunda teşvik edilmelidir.

10. ÇYP, Kategori A ÇD’lerinin ayrılmaz bir parçasıdır (kullanılan diğer araçlar ne olursa olsun). Kategori B projeleri için; etki azaltma önlemlerini, izleme düzenlemelerini ve kurumsal düzenlemeleri içeren bir Kısmi ÇD veya ayrı bir ÇYP olabilir; Formatı OP 4.01 Ek C’de sunulmuştur. Ayrı bir ÇYP yok Ancak; inşaat, işletme ve işletmeden alma sırasında ve sonrasında “takip/izleme programı” gerekli. Ulusal Sistemler ile DB Gereklilikleri Arasındaki Boşluklar DB 4.01 için ÇYP Türkiye’deki ÇED için ÇYP

11. Ek II Projeleri için hazırlanan Proje Tanıtım Dosyası dokümanlarının kalitesi, hazırlayan kişilere göre farklılık gösterir. Bazı Proje Tanıtım Dosyaları, Kategori B Kısmı ÇD / ÇYP yerine geçebilir ancak hepsi değil. Bu, Proje Tanıtım Dosyasının kapsamına ve ayrıntı düzeyine bağlıdır. Genel olarak, Proje Tanıtım Dosyalarında ayrıntılı etki değerlendirmesi, ayrıntılı telafi önlemleri ve izleme gereklilikleri yer almaz. ‘ÇED Gerekli Değil’ kararı riske ve etkinin karmaşıklığına dayalı değildir (kümülatif etkileri göz ardı eder). Dolayısıyla, DB ulusal gerekliliklere uyumu sağlamaya ilave bir görev olsa bile borçluların kendi yaklaşımını takip ederek her bir alt projenin sosyal ve çevresel etkilerini değerlendirmesini ister. Ulusal Sistemler ile DB Gereklilikleri Arasındaki Boşluklar OP 4.01, Kategori B projeleri için bir “sınırlı ÇD” veya bazı durumlarda ayrı bir Çevresel Yönetim Planı (ÇYP) hazırlanabileceğini belirtmektedir. Türk mevzuatı kapsamında, tüm Ek II projeleri için bir ÇED’in gerekli olup olmadığının belirlenmesinde esas alınmak üzere Proje Tanıtım Dosyası istenmektedir.

12. Ulusal Sistemler ile DB Gereklilikleri Arasındaki Boşluklar Ülke sistemi genellikle ÇED hazırlanmasını gerektirdiğinden dolayı, ÇED’in yerine / ÇED’e ilave olarak bir ÇYP’nin hazırlanması PUB’lara örnek ÇYP’ler ile rehberlik sağlanmalıdır ulusal olarak onaylanan bir ÇD hazır olduğunda, yapılacak çalışmanın sadece kilit hususların ÇYP’de (hem yüklenici için uygulamaya yönelik hem de PUB için izlemeye yönelik bir el kitabı olarak) özetlenmesi olduğu açıklanmalıdır. ETKİ AZALTMA PLANI İZLEME PLANI

13. Ulusal Sistemler ile DB Gereklilikleri Arasındaki Boşluklar Çed Türkiye’deki ÇED Yönetmeliğine göre hazırlandığında, çopu durumda tüm proje faaliyetlerini kapsamaz (örnek: Bir HES için hazırlanan ÇED’de erişim yolları, ariyet sahaları dikkate alınmaz) Öneri: Ulusal düzenlemeler projelerin yardımcı bileşenlerini kapsamamasına rağmen, PUB DB projeleri için hazırlanacak ÇD dokümanının kapsam belirleme aşamasında alt borçluya rehberlik sağlamalıdır Alternatif analiz Türkiye’deki ÇED’de daha dar bir kapsama sahip Türkiye’deki ÇED’lerde çoğunlukla teknoloji alternatifleri veriliyor (kısaca) ve yer alternatifleri ayrıntılandırılmıyor.

14. AB gerekliliklerinde teknik olmayan bir özet olarak sınıflandırılabilecek bir yönetici özeti gerekiyor. ÇED raporunda bir sonuç bölümünün hazırlanması isteniyor; ancak bu bir yönetici özeti olarak değerlendirilemez. Ulusal Sistemler ile DB Gereklilikleri Arasındaki Boşluklar Ana hatlardaki veya içindekiler tablosundaki farklar WB 4.01 için Yönetici Özeti Türkiye’deki ÇED için Yönetici Özeti YÖNETİCİ ÖZETİ

15. Ulusal Sistemler ile DB Gereklilikleri Arasındaki Boşluklar Halkın katılımı toplantılarının gerçekleştirilmesi (genellikle Kategori A projeleri için 2 toplantı, Kategori B projeleri için 1 toplantı) – ülke sistemleri çoğunlukla daha az halkın katılımı gereklilikleri öngörüyor • - Müşteri çevresel konular ile ilgili bir kişi görevlendirmelidir (Proje Uygulama Biriminden) ve bu kişi DB koruma önlemleri ve ülke ÇED sistemi konusunda bilgilendirilmelidir (eğitilmelidir). • - Bu kişi, alt proje sahibine halkın katılımı toplantılarının kapsamı ve duyuru/açıklama ihtiyaçları konusunda rehberlik sağlamalıdır.

16. ÇYP Uygulaması ile ilgili Türkiye’den Örnek Türkiye’deki bir Doğal Gaz Depolama Projesinde Kamuoyu İstişare Sürecinin Çıktıları • - Çoğu durumda, halkın katılımı toplantılarında dile getirilen temel sorunlar istihdam fırsatları ve kamulaştırma ile ilgili. • - Ancak Tuz Gölü Doğal Gaz Depolama Projesinde halkın katılımı toplantılarından önemli bir konu ortaya çıkmıştır. • Ön fizibilite etüdünde ve ÇED taslağında gaz depolama kavernlerinin açılması için kullanılacak tuz yıkama suyunun yerel kuyulardan temin edilmesi planlanmasına rağmen, halkın katılımı toplantısına katılan bir grup bölgedeki yer altı suyu tablasının çok düşük olduğunu ve yer altı suyu miktarının ancak tarımsal amaçlı kullanıma yeteceğini belirtmiştir. • Daha ayrıntılı bir etüt yapılmıştır ve sonuç olarak tatlı suyun proje sahasından 115 km uzaklıktaki bir rezervuardan yeraltı boru hattı yoluyla getirilmesi kararlaştırılmıştır.

17. Ulusal Sistemler ile DB Gereklilikleri Arasındaki Boşluklar Türkiye’deki bilgilerin açıklanması gereklilikleri de DB operasyonel politikalarından farklılık gösteriyor. • DB politikası kapsamında; Kategori A ve B projeleri için halkın bilgilendirilmesi zorunludur. Buna göre, ÇD raporu projeden etkilenen halkın erişebileceği uygun bir yerde askıya çıkarılır ve halkın görüşleri dikkate alınmalıdır • Türkiye’deki düzenlemeler kapsamında; Çevre ve Orman Bakanlığı kararını vermeden önce ÇED taslağını görüşlerin alınması için askıya çıkarır. Türkiye’deki ÇED Yönetmeliği kapsamında Ek II Projeleri için hazırlanan Proje Bilgi Dosyalarının askıya çıkarılması zorunluluğu yoktur.

18. Ulusal Sistemler ile DB Gereklilikleri Arasındaki Boşluklar ÇED Hazırlayıcılara yönelik gereklilikler • Türkiye’deki sistem sadece yetkili/belgelendirilmiş danışmanların Proje Tanıtım Dosyası hazırlayabileceğini ve ÇED etüdü gerçekleştirebileceğini belirtmektedir. Ancak, belgelendirme gereklilikleri, kaliteli ÇED’lerin hazırlanmasını sağlamak için yeterli olmayabilir. • DB politikasında danışmanların belgelendirilmesine değinilmemektedir. Öte yandan, DB Kategori A projelerine yönelik ÇED’lerin bağımsız bir danışman tarafından gerçekleştirilmesini isterken, Türkiye’deki ÇED Yönetmeliğinde böyle bir gereklilik bulunmamaktadır.

19. Tavsiyeler • Proje Uygulama Birimleri öncelikle ulusal onay istemelidir ve dokümanlar alt proje dosyasının bir parçası olarak tutulmalıdır. • PUB çevresel hususları takip edecek bir kişi görevlendirmelidir/tutmalıdır • PUB, ÇED’i hazırlayan kişinin (Kat. A için) aynı projenin tasarım/fizibilite aşamalarında görev almadığını kontrol etmelidir. • PUB, ÇD kapsam belirlemenin daha iyi yapılabilmesi (projenin yardımcı bileşenlerinin dahil edilmesi) ve kümülatif etki değerlendirme (ihtiyaç duyulduğunda), kamuoyu istişare faaliyetlerinin daha iyi planlanması ve dokümantasyonu gibi boşlukların kapatılması için alt yükleniciye rehberlik sağlamalıdır • PUB’lar alt borçlulardan uygulama ile ilgili düzenli raporlama talep etmelidir ve PUB’lar da düzenli raporlama yoluyla Dünya Bankası’nı bilgilendirmelidir • PUB, Kredi Anlaşmasında alt proje sahibinin ÇYP’yi uygulamayı kabul ettiğine dair bir hükme yer vermelidir ve alt proje sahibinin de inşaat sözleşmesine böyle bir hüküm koymasını gerektirmelidir. Deşarj ÇED Olumlu Emisyon ÇED Gerekli Değil

20. TEŞEKKÜRLER… SORULAR?? GÖRÜŞLER??