Epistemologia jako dyscyplina filozoficzna

1. Epistemologia jako dyscyplina filozoficzna Renata Ziemińska

2. Definicja epistemologii • Epistemologia to dział filozofii dotyczący natury, wartości i granic ludzkiej wiedzy. • Dodatkowo: teoria uzasadnienia przekonań, prawdy i innych wartości epistemicznych (prawdopodobieństwa), źródeł wiedzy, stanowisko w sprawie podmiotu, przedmiotu i granic wiedzy. • Trzy główne kwestie: wiedza, prawda i sceptycyzm.

3. Nazewnictwo • Nazwa epistemologia to polski odpowiednik angielskiej epistemology, od greckiego słowa episteme (wiedza). • jeszcze niedawno popularna była nazwa teoria poznania (odpowiednik niemieckiej Erkenntnistheorie), • wcześniej używano nazwy gnozeologia (od greckiego słowa gnosis, poznanie),

4. Inne nazwy • noetyka (od greckiego słowa noesis, poznanie) • kantyści stosowali nazwę krytyka poznania i kryteriologia, • scholastycy używali nazwy logica maior czyli logika większa lub logica materialis (w odróżnieniu od logica minor lub logica formalis odnoszącej do logiki formalnej).

5. Początki terminu • W 1779 roku A. G. Baumgarten użył łacińskiej nazwy gnoseologia na oznaczenie ogólnej nauki o poznaniu. • Nazwę Theorie der Erkenntnis wprowadził E. Reinhold w dziele z 1832 roku. • Wyraz epistemology pochodzi prawdopodobnie od szkockiego filozofa J. Ferriera (1854).

6. Początki • Chociaż problemy epistemologiczne obecne są od początku dziejów filozofii, epistemologia zaczęła się wyodrębniać jako osobna dyscyplina filozoficzna w okresie nowożytnym, począwszy od Kartezjusza, który zapoczątkował filozofię podmiotu (jej punktem wyjścia stało się istnienie własnej świadomości, a nie istnienie zewnętrznego świata).

7. Klasyczne dzieła • Kartezjusz - Rozprawa o metodzie, • John Locke - Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, • George Berkeley – Traktat o zasadach poznania, • David Hume – Badania dotyczące rozumu ludzkiego, • Thomas Reid – Rozważania o władzach poznawczych człowieka, • Immanuel Kant – Krytyka czystego rozumu.

8. Prima philosophia • W dziewiętnastowiecznym neokantyzmie epistemologia zyskała pełną autonomię, a nawet status prima philosophia. „Wydawało się wówczas, że cała filozofia została pochłonięta przez teorię poznania”, ponieważ wykluczano tam możliwość metafizyki jako nauki.

9. Wiedza a poznanie • Wiedza zwykle ma się tak do poznania jak czynność do wytworu (rezultatu), ale poznanie w przeciwieństwie do poznawania ma niekiedy również znaczenie wytworowe.

10. Wiedza świadoma i nieświadoma • Zakres wiedzy (posiadania informacji) jest szerszy niż zakres rezultatów świadomych czynności poznawania, np. mój organizm wie, jak oddychać, a serce jak pompować krew. Drzwi elektryczne wiedzą, kiedy zbliża się osoba, a termometr wskazuje temperaturę. • Wiedza zwierząt, małych dzieci, komputerów, książek czy płyt.

11. Wiedza jak i wiedza że • Wiedzę można pojąć jako zespół sądów (tzw. wiedza propozycjonalna, wiedza że), choć istnieje wiedza niepropozycjonalna (wiedza jak, umiejętność), np. jazda na rowerze

12. Jazda na rowerze

13. Wiedza słowna i obrazowa

14. Wiedza obrazowa • Reklamy, bilboardy, banery, szyldy firmowe, plakaty, wystawy sklepowe, graffiti, znaki drogowe, rysunki, gazety ze zdjęciami, telewizja, gry komputerowe, internet, mapy, globusy, obrazy w galeriach itd.. • stroje regionalne, uniwersyteckie, wojskowe, duchowne, subkulturowe

15. Wiedza a przekonanie • Przekonanie to stan umysłu lub sąd w sensie psychologicznym . • Wiedza składa się z sądów w sensie logicznym (abstrakcyjna treść przekonania, niekiedy pojmowana jako znaczenie zdania lub idealny stan rzeczy). • Wiedza to uzasadnione prawdziwe przekonanie, a zdarzają się przekonania fałszywe. • Wiedza nie wymaga pewności, fallibilizm.

16. Inne dyscypliny filozoficzne • Epistemologia jest ściśle związana z filozofią umysłu i filozofią nauki • Filozofia nauki pomija wiedzę potoczną i zawiera elementy ontologii, historii nauki i socjologii wiedzy. • Filozofia umysłu skupia się na podmiocie poznającym, a nie wynikach procesu poznawczego, zawiera ontologię i inne elementy umysłu, np. emocje.

17. Epistemologia a psychologia poznawcza • psychologia skupia się na genezie przekonań, ich rozwoju, dewiacjach, wpływie na inne funkcje psychiczne • psychologia zajmuje się przekonaniem jako faktem psychicznym, a epistemologia jego wartością logiczną • fakt i wartość

18. Epistemologia a logika • Logika (teoria poprawnego wnioskowania) zajmuje się poprawnością formalną, a epistemologia poprawnością materialną sądów. • Sąd jest formalnie poprawny jeśli jest jednoznaczny, niesprzeczny i wynika logicznie z przesłanek, na których jest oparty. • Sąd jest materialnie poprawny jeśli jest prawdziwy. Logika formalna nie zajmuje się wartością wiedzy percepcyjnej.