NATURA 2000 OPRACOWAŁ TONASZ SZCZOTKA MAREK WŁADYKA POLSKI KLUB EKOLOGICZNY

1. NATURA 2000 OPRACOWAŁ TONASZ SZCZOTKA MAREK WŁADYKA POLSKI KLUB EKOLOGICZNY

2. NATURA 2000 jest zbiorem obszarów chronionych, wyznaczonych według jednolitych kryteriów w całej Unii Europejskiej, w taki sposób by zachować na nich siedliska przyrodnicze i gatunki, które zostały uznane za „ważne dla Europy".

3. W drugiej połowie XX wieku człowiek zdał sobie sprawę, że jego działalność może być szkodliwa dla otaczającego go świata.

4. Okazało się, że zagrożenie zaczyna obejmować nie tylko gatunki zwierząt i roślin, zaczęło obejmować cały świat, z samym człowiekiem włącznie.

5. Podjęto próby przeciwdziałania negatywnym zmianom w przyrodzie. Gromadzono wiedzę i wprowadzono ograniczenia mające na celu ochroną świata naturalnego.

6. Wzrósł poziom wiedzy ekologicznej, środowisko zaczęto traktować systemowo – technika, gospodarka, polityka i świat natury zaczęły się jawić jako jedność

7. Aurelio Peccei pomysłodawcą Klubu Rzymskiego - nieformalnego zrzeszenia 100 naukowców i przedstawicieli gospodarki z ponad 50 krajów

8. Raport Klubu Rzymskiego Granicewzrostu definiowały nowy globalny ład gospodarczy i dotyczył problemów energetycznych, zasobów naturalnych, celów ludzkości, wzrostu demograficznego oraz krajów rozwijających.

9. Wystąpienie U Thant’a - 1969 r. „Nie chciałbym, aby moje słowa zabrzmiały zbyt dramatycznie, ale na podstawie danych, do których mam dostęp , mogę wysunąć jeden wniosek, (......) pozostało nam może 10 lat (..........). Jeżeli w tym czasie nie zorganizuje się współdziałania na skalę światową, to obawiam się, że wspomniane przeze mnie problemy osiągną tak zatrważające rozmiary, że ich opanowanie nie będzie już w naszej mocy.”

10. Ani flora, ani fauna, ani zanieczyszczenia nie znają pojęcia granicy! Jeżeli w jednym państwie ustawa gwarantuje ochronę siedliska a w drugim nie, a siedlisko leży w strefie przygranicznej – szkody wyrządzone po jednej odbiją się echem niezawodnie i po drugiej stronie.

11. Przełomowe było uświadomienie i wprowadzenie w życie zasady: aby skutecznie przeciwdziałać negatywnym trendom w środowisku należy tworzyć ponadnarodowe systemy aktywnej ochrony przyrody.

12. Początkowo polegało to na ujednolicaniu praw wewnętrznych w tej materii, ale bez zewnętrznego nakazu. Ustawy powstające w jednych państwach stawały się natchnieniem dla innych. • Można powiedzieć, że państwa zaczęły się zarażać wzajemnie różnymi pomysłami na zwiększenie skuteczności ochrony przyrody. • Na przykład, Air Pollution Control Act uchwalony przez Kongres USA w 1955r miał wpływ na podobną ustawę Parlamentu Brytyjskiego z 1956r.

13. Opracowano raporty i międzynarodowe programy badawcze w tym: "Strategia zachowania przyrody świata – ochrona żywych zasobów dla trwałego rozwoju" przygotowanym przez IUCN (Unia Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych), UNEP oraz WWF (Światowy Fundusz Przyrody) - które tworzyły przesłanki formułowania powszechnych norm międzynarodowych w ochronie środowiska.

14. Już nie kraje, ale krainy ekologiczne zaczęły wyznaczać prawa. Spójność i skuteczność ochrony środowiska zaczęła wzrastać. Państwa już nie traktują spraw przyrody indywidualnie, ale jako zagadnienie dotyczące zbiorowości państw regionu, czy kontynentu.

15. Powoływano pierwsze instytucje i organizowano pierwsze konferencje międzynarodowe. Konferencja Sztokholmska (1972) zgromadziła 1200 delegatów ze 114 krajów pod hasłem "Tylko jedna Ziemia!". Była to pierwsza tego typu konferencja międzynarodowa, stworzono tam deklarację, która rozpoczęła prawdziwą iernacjonalizację ochrony środowiska. Deklaracja Sztokholmska zawiera 26 zasad, które powinny być respektowane przez strony. Jest to obecnie dokument uznawany za swoistą konstytucję międzynarodowego prawa ochrony środowiska .

16. Powstawało, coraz więcej praw międzynarodowych i powoływano kolejne konferencje ujednolicając prawo na całym świecie: Akt Końcowy z Helsinek z 1975r, Konwencja Europejska podpisana 13 września 1979r w Genewie przez 36 państw w sprawie transgranicznych zanieczyszczeń atmosfery, sformułowano normy dla ochrony Bałtyku, Morza Śródziemnego i Morza Północnego.

17. Ostatnim szczeblem ewolucji międzynarodowej ochrony środowiska są sieci ekologiczne. • Są to ponadpaństwowe działania mające na celu zapewnić całkowitą spójność przyrody i mechanizmów jej ochrony niezależnie od kraju, • w którym znajduje się dana część sieci. • Jest to ostatni krok w ujednolicaniu ochrony przyrody – w swoim założeniu łączy w jedność to, co człowiek fikcyjnie próbował dzielić granicami państw

18. W Europie utworzono trzy współpracujące • ze sobą sieci których celem jest monitorowanie i ochrona środowiska: • EECONET • CORINE • NATURA 2000

19. EECONET ( European Ecological Network) Jest próbą integracji w jeden system różnych krajowych systemów ochrony przyrody i międzynarodowych obiektów wyróżniających się na mocy Konwencji Bolońskiej i Berneńskiej. Sieć EECONET jest czymś na kształt układu naczyń połączonych obejmujących w założeniu całą Europę.

20. CORINE (Coordination of Information on the Environment) • To system informacji na temat przyrody nadzorowany przez Europejską Agencję Środowiskową. • Głównymi celami programu to: • realizacja polityki ekologicznej UE, obejmująca ochronę bioróżnorodności, • określenie kierunku polityki ochrony przyrody UE

21. CORINE stanowi podstawę dla systemu obszarów chronionych NATURA 2000 opartego na europejskiej sieci ekologicznej ECONET.

22. NATURA 2000 jest zbiorem obszarów chronionych, wyznaczonych według jednolitych kryteriów w całej Unii Europejskiej, w taki sposób by zachować na nich siedliska przyrodnicze i gatunki, które zostały uznane za „ważne dla Europy".

23. Podstawowym celem wprowadzania sieci obszarów chronionych Natura 2000 jest powstrzymanie wymierania gatunków zwierząt i roślin na obszarze Unii Europejskiej. • Z aktualnych badań przeprowadzonych przez amerykańskich i europejskich naukowców wynika, że obecnie ma miejsce szósty w historii Ziemi okres bardzo intensywnego wymierania gatunków, porównywalny z wymieraniem dinozaurów, czego dowodem jest fakt, że tempo zanikania gatunków jest obecnie od 100 do 1000 razy większe niż przeciętnie w historii Ziemi. Jeśli nic się nie zrobi by wyhamować ten proces, to w okresie najbliższych 20-30 lat w Europie wyginie np. ok. 15% gatunków ptaków, a wraz z ptakami wyginą inne gatunki zwierząt i roślin związane z nimi ekologicznymi zależnościami.

24. Obszary te stworzyć mają docelowo Europejską Sieć Ekologiczną Obszarów Chronionych, której celem jest zachowanie najcenniejszych pod względem przyrodniczym ekosystemów (siedlisk przyrodniczych) wymienionych w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej oraz gatunków roślin i zwierząt, wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, lub też ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej.

25. Wyróżnia się dwa typy obszarów Natura 2000: Obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO): obszary wyznaczone na podstawie Dyrektywy Ptasiej dla ochrony populacji dziko występujących ptaków, jednego lub wielu gatunków, w granicach których ptaki mają korzystne warunki bytowania w ciągu całego życia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju.

26. Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO): obszary ważne dla Wspólnoty Europejskiej, wyznaczone na podstawie Dyrektywy Siedliskowej, w celu trwałej ochrony siedlisk przyrodniczych albo populacji zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt Obszary OSO i SOO są od siebie niezależne - w niektórych przypadkach ich granice mogą pokrywać się lub być nawet identyczne.

27. PODSTAWY PRAWNE FUNKCJONOWANIA SIECI NATURA 2000 Obszary Natura 2000 tworzone są na podstawie prawa europejskiego: Dyrektywy w sprawie ochrony dzikiego ptactwa 79/403/EWG zwanej dziś Dyrektywą Ptasią, Dyrektywy w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory 92/43/EWG, zwaną Dyrektywą Siedliskową.

28. Dyrektywa Ptasia składa się z 19 artykułów i 5 załączników, które precyzują metody jej realizacji. Celami Dyrektywy są: ochrona przed wyginięciem wszystkich istniejących współcześnie populacji ptaków występujących w stanie dzikim w UE prawne uregulowanie handlu i odłowu ptaków przeciwdziałanie pewnym metodom ich odłowu i zabijania

29. Celem Dyrektywy Siedliskowej jest utrzymanie różnorodności biologicznej w obrębie europejskiego terytorium państw członkowskich UE przez zabezpieczenie rodzajów siedlisk zagrożonych lub reprezentatywnych dla wyróżnionych regionów biogeograficznych oraz zabezpieczenie egzystencji roślin i zwierząt, uważanych za rzadkie i zagrożone.

30. Dyrektywy nie narzucają sposobów ochrony elementów sieci – pozostawia się to w gestii danego państwa członkowskiego. Istotny jest efekt, czyli utrzymanie typów siedlisk i populacji gatunków w tzw. właściwym stanie ochrony – i z tego państwa się muszą rozliczać.

31. Sieć Natura 2000 jest z założenia niezależna od Krajowego Systemu Obszarów Chronionych i nie ma być jego częścią. W praktyce jednak, obszary gromadzące „ważne dla Europy" ekosystemy i gatunki, są z reguły zarazem najcenniejszymi przyrodniczo obszarami, także z krajowego punktu widzenia.

32. Wstępując do grona krajów zrzeszonych w Unii Europejskiej, Polska wzięła na siebie obowiązek wdrożenia obowiązujących w niej aktów prawnych. Wśród wielu regulacji, wprowadzono również wyżej omówione dyrektywy dotyczące ochrony przyrody.

33. Aktem prawnym regulującym funkcjonowanie sieci Natura 2000 w Polsce jest ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880).

34. Ocena ważności dla Europy poszczególnych obszarów rozważanych jako potencjalne obszary Natura 2000 odbywa się w obrębie regionów biogeograficznych – celem jest bowiem wyznaczenie obszarów najistotniejszych w danym regionie – takich, które odzwierciedlają najważniejsze typowe dla danego regionu siedliska i gatunki.

35. Regiony biogeograficzne w Unii Europejskiej Dla celów polityki ochrony przyrody w Europie wydzielono 9 regionów biogeograficznych (borealny, kontynentalny, atlantycki, alpejski, śródziemnomorski, makaronezyjski, panoński, stepowy i czarnomorski

36. Listy chronionych siedlisk i gatunków, ujęte w postaci załączników do wspomnianych dyrektyw, zawierają tylko te elementy różnorodności biologicznej, które uznane zostały za szczególnie ważne i zagrożone w skali kontynentu, ze szczególnym uwzględnieniem krajów członkowskich Unii Europejskiej. Tak więc sieć Natura 2000 nie w pełni obejmuje najcenniejsze, z punktu widzenia Polski, fragmenty naszej przyrody, a jedynie te, które mają znaczenie w skali europejskiej.

37. Jakie obszary zostały przez polski rząd zgłoszone do sieci Natura 2000?

38. Stan wyznaczeniasieci Natura 2000 322 577 km2 – całkowita powierzchnia Polski 364 SOO = 8,95% całkowitej powierzchni Polski 124 OSO = 15,62% całkowitej powierzchni Polski łącznie: 480 obszarów Natura 2000 – 18,27% całkowitej powierzchni Polski Komisja Europejska zatwierdziła 172 obszary z regionu kontynentalnego (decyzja Komisji z dnia 13 listopada 2007 r.), 17 obszarów z regionu alpejskiego (decyzja Komisji z dnia 25 stycznia 2008 r.).

39. Obszary Natura 2000

40. Zdaniem przyrodniczych organizacji pozarządowych w Polsce powinno powstać około 140 obszarów "ptasich" i około 400 obszarów "siedliskowych". Organizacje pozarządowe skompilowały własną wersję listy potencjalnych obszarów sieci Natura 2000, tzw. Shadow List (listę cieni).

41. Jak polska propozycja wygląda na tle innych krajów Unii Europejskiej?

42. Porównując polską listę zgłoszonych obszarów Natura 2000 z listami krajów UE należy stwierdzić, że pomimo tego, iż walory przyrodnicze naszego kraju są ogromne, to zarówno pod względem liczby jak i powierzchni obszarów Natura 2000 odbiegamy znacząco od średniej europejskiej. Powierzchnia sieci NATURA 2000 w Europie obejmującej obszary chronione zwiększyła się ostatnio  trzykrotnie  i obejmuje obecnie 20 % lądowej powierzchni naszego kontynentu. W pierwszym kwartale 2008 roku dziesięć krajów włączyło do swoich wykazów „terenów mających znaczenie dla Wspólnoty” 489 nowych obszarów o łącznej 8 784 km kw. W Polsce obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) zajmują około 9 % powierzchni kraju, a specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) około 15 % powierzchni kraju.

43. Trzeba wszakże podkreślić, że praktycznie we wszystkich krajach Unii, proces tworzenia sieci Natura 2000 był wieloetapowy i często kolejne uzupełnienia przesyłane były na wyraźne żądanie Komisji Europejskiej, grożącej poszczególnym rządom postawieniem przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości i ogromnymi karami sięgającymi kilkuset tysięcy Euro za każdy dzień zwłoki.

44. Czy zatem Natura 2000 może zastąpić istniejący w Polsce system ochrony przyrody?

45. Nie, dlatego, że listy chronionych siedlisk przyrodniczych oraz listy chronionych gatunków roślin i zwierząt, stanowiące załączniki do Dyrektyw Ptasiej i Siedliskowej, mogą być inne od krajowych list najcenniejszych elementów różnorodności biologicznej wymagających ochrony. W ramach sieci Natura 2000 znajdują się zarówno te elementy przyrody, które w Polsce są w miarę pospolite i nie są specjalnie zagrożone, jak i pojawiające się u nas rzadko.

46. Sieć nie obejmuje wielu ekosystemów, zbiorowisk czy gatunków, które są w naszym kraju szczególnie wartościowe, a jednocześnie narażone na zniszczenie. Dlatego też, obszary Natura 2000 w nowej ustawie o ochronie przyrody potraktowano jako element uzupełniający do krajowego systemu obszarów chronionych.

47. ZAGROŻENIA DLA SIECI NATURY 2000 Presja inwesycyjna na tereny chronione. • Fragmentacja kompleksów leśnych. • Przecięcie korytarzy ekologicznych. • Niszczenie siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków. • Wzmożona emisja czynników szkodliwych.

49. ZAGROŻENIA DLA SIECI NATURA 2000 Nieprawidłowa gospodarka rolna: • Intensywna gospodarka rolna. • Zaprzestanie użytkowania rolnego. • Zmiany stosunków wodnych, odwadnianie siedlisk hydrogenicznych.

50. ZAGROŻENIA DLA SIECI NATURA 2000 Niekontrolowany, nadmierny rozwój turystyki: • Wkraczanie w obszary chronione oraz w ostoje zwierząt. • Niepokojenie zwierząt. • Niszczenie siedlisk.