Leerlingenbegeleiding en het algemeen welbevinden van leerlingen

1. Leerlingenbegeleiding en het algemeen welbevinden van leerlingen Vrije-CLB-koepel Kansenbevordering Jos Cré

2. VCLB-Kansenbevordering Visietekst e.a. documenten: Zie www.vclb-koepel.be =>professionelen => KANSEN

3. Het algemeen welbevinden van leerlingen • Basisbehoeften • Motivatie om te leren

4. Competenties • Kennis/inzicht en vaardigheden • Socio-emotionele aspecten

5. Behoeftenpiramide van Maslow(een psychologische kijk)

6. Leerlingenbegeleiding • Onrechtstreeks via de school • Rechtstreeks naar leerlingen of ouders

7. Het belang van socio-emotionele ondersteuning bij (kansarme) leerlingen • Belang van SEM- aspecten wordt vaak onderbelicht (ped/psy) • Daarnaast zijn ook de ‘vakinhouden’ van belang (didactiek) • Wisselwerking ontwikkeling van schoolse vaardigheden en van SEM

8. De feiten:ongelijke doorstroming van kansarme leerlingen in het onderwijs • Oververtegenwoordiging van kansarmen in BSO en BuO • Ondervertegenwoordiging in HO

9. Factoren van ongelijke doorstroming • Ongelijke kansen buiten het onderwijs • Ongelijke behandeling op school Cfr. ‘Gelijke onderwijskansen en kansenbevordering als antwoord op sociale ongelijkheid’ in ‘GOKken op de toekomst. Het Gelijke Onderwijskansenbeleid in Vlaanderen’ (Wolters-Plantyn)

11. Geen eenzijdige of beschuldigende visie • Niet: “de fout van de kansarme” • Niet: “de fout van de school” • ‘Niet kunnen’ i.p.v. ‘niet willen’ • Zowel achterstandsverwerving thuis als achterstelling op school

12. Ongelijke kansen van thuis uit (SEM aspecten) • Sociaal kapitaal • Rolmodellen in de familie en kennissen • Steunfiguren, sociaal netwerk • Cultureel kapitaal • Houding tegenover de school/leren • Zelfbeeld en aspiratieniveau

13. Sociaal-cultureel kapitaal: naast deficits ook pluspunten • Vechtlust • Loyauteit • Assertiviteit • Integriteit • Warmte • Moed • …

14. Ongelijke behandeling binnen de school: SEM aspecten • Kansarmen voelen zich niet aanvaard op school • De school spreekt kansarmen niet aan • Minder ondersteuning • Onderschatting • Communicatie met ouders

15. Het belang van de SEM factor • Een positieve relatie is een voorwaarde om tot leren te kunnen komen • Motivatie is de motor van elk leerproces • Motivatie kan compenseren bij deficits (waar een wil is, is een weg!)

16. Aspecten van SEM • Het gevoel van ‘veiligheid’ (zich aanvaard voelen; welbevinden) • Een positieve relatie met de ‘aanleerder’ • Het gevoel dat anderen (je ouders, de leerkracht, de CLB-er…) in jou geloven • Het geloof in zichzelf (competentiegevoel ook via succeservaringen) • Betrokkenheid: intrinsieke motivatie (interesse) • Extrinsieke motivatie: de wil om ‘er te geraken’ (aspiratieniveau)

17. Toepassing op kansarme leerlingen

18. Vgl. GOK-thema’s • SEM ontwikkeling • Omgaan met diversiteit (ICO) • Leerlingen- en ouderparticipatie • Preventie en remediëing (motivatie) • Taalvaardigheidsonderwijs (zinvolle taken) • Doorstroming en oriëntering (zelfconceptverheldering)

19. Socio-emotionele ondersteuning (leerlingenbegeleiding) • Expliciete SEM ondersteuning door schoolinterne en schoolexterne leerlingenbegeleiding (CLB) • Impliciete SEM ondersteuning door leerkrachten/school

20. A. Expliciete SEM ondersteuning (leerlingenbegeleiding) • Leerlingenbegeleiding/ondersteuning door schoolinterne leerlingenbegeleider of door CLB • Via gesprekken met leerlingen • Kennismakingsgesprekken (onthaal) • Schoolloopbaanbegeleiding (SLB) • Begeleidingsgesprekken • Begeleiding bij problemen (op vraag van de leerling of van de leerkracht) • Individueel of in groep • Focussen op kansarmen zonder te stigmatiseren

21. Aandachtspunten bij de expliciete SEM ondersteuning • Respect hebben en tonen • Veiligheid creëren (vertrouwensrelatie) • Luisteren • Geloof in de kansarme leerling • Emancipatorisch: de leerling stuurt zichzelf • Inzicht in de realiteit bevorderen

22. Basishouding t.a.v. kansarmen • Kansarm is niet ‘minderwaardig’ maar ‘minderbedeeld’ (letterlijk) • Bewust van belang van thuis meegekregen ‘kapitaal’ (middenklasse-bril: vanzelfsprekendheden) • Respect voor eigen cultuur/eigen keuzes • Bewust van achterstellingsmechanismen op school en elders • Bewust van positieve kenmerken • Positieve basishouding • Hoge verwachtingen • Ook respect voor zichzelf • ‘Streng maar rechtvaardig’

23. Schoolloopbaanbegeleiding • Horizonverruiming • Zelfconceptverheldering • Loopbaancompetentie • Faire diagnostiek • Emancipatorisch

24. Belang van expliciete llbegeleiding • Versterken van het sociaal kapitaal • Steunfiguur leveren (‘die gelooft in mij; begrijpt mij!’) • Aanvullend bij ‘impliciete llbegeleiding/een goed school’ (niet dweilen met de kraan open!)

25. B. Een school die (ook) afgestemd is op kansarme leerlingen • Respect en vertrouwen tonen • Onderwijs dat kansarmen boeit • Werken aan achterstanden • Alle talenten ontwikkelen • Kansarme leerlingen extra ondersteunen in de klas • Hoge verwachtingen t.a.v. kansarmen • Samenwerking tussen leerlingen bevorderen • Samenwerking met de ouders realiseren • Samenwerken met andere organisaties

26. 1. Respect en vertrouwen in de leerling • In en buiten de klas • Respect voor eigen cultuur, taal en levensovertuiging • Inzetten van Interculturele Bemiddelaar, ervaringsdeskundige in de armoede, leerkracht/CLB-er van allochtone herkomst… • Leerlingenparticipatie bevorderen • ‘orde en tucht’ (wederzijds respect)

27. 2. Boeiend onderwijs • Zelfontdekkend onderwijs: ervaringen aanbieden waaruit men kan leren • Aansluiten bij de eigen leefwereld • Betekenisvolle, boeiende taken

28. Een krachtige leeromgeving 3 voorwaarden om taalvaardiger te worden: Actief leren via betekenisvolle taken binnen een positieve, veilige leeromgeving Met de nodige ondersteuning

29. 3. Werken aan achterstanden • Geen ‘onterechte vanzelfsprekendheden’ • Bv. taalvaardigheid • Bv. sociale vaardigheden • Bv. zelfstandigheid • …

30. 4. Alle talenten ontwikkelen • Niet eenzijdig ‘cognitief’ • De ‘krachten’ ontdekken, waarderen en aanwenden. Gebruik maken van de aanwezige competenties (cfr. ‘meervoudige intelligenties’) • Cfr. competentiegericht evalueren

31. 5. Extra ondersteuning in de klas • Vermijden van het ‘Mattheus-effect’ • Ondersteuning door leerkracht of co-teacher • Ondersteuning door medeleerling • Differentiëring

32. 6. Hoge verwachtingen • Vermijden van het ‘Pygmaleon- effect’ (self-fulfilling prophecy) • Vermijden van onderschatting (eigen beliefs onder controle houden)

33. 7. Samenwerking tussen leerlingen • Coöperatief onderwijs • Leerlingenparticipatie • Klas- en schoolklimaat (groepsvorming) • Interactie bevorderen

34. 8. Samenwerken met de kansarme ouders • Respect hebben en tonen • Expeditiemodel (samen op weg) • Ouderparticipatie: ouders actief betrekken • Empowerment (bv. moedergroep; alfabetisering; NT2 - ‘ouders in interactie’) • Vertrouwen ouders-school bevordert vertrouwen leerling-school

35. 9. Samenwerken met andere organisaties • Organisaties die het vertrouwen hebben van kansarme leerlingen of ouders • Vertrouwensband school-organisatie bevordert vertrouwen leerling (ouders)-school

36. Wie helpt de school? • Pedagogische begeleiding • CLB • Nascholing • Andere organisaties • Lerarenopleiding

37. Bijdrage van CLB • Rechtstreekse leerlingenbegeleiding • Rechtstreekse contacten met ouders • Faire diagnostiek en evaluatie • Consultatieve leerlingenbegeleiding (leerkrachten begeleiden in het omgaan met een leerling) • Schoolinterne leerlingbegeleiders coachen • Schoolondersteuning

38. Tot slot: belang van ‘welbevinden’ en SEM – ook bij ons! • Geloof in eigen kunnen als ‘begeleider’ • Geloof in de mogelijkheden bij leerlingen die opgroeien in kansarme omstandigheden • Geloof in de toekomst (naar meer gelijke onderwijskansen!)