Bls. 180 - 307

1. Bls. 180 - 307 • Októberbyltingin í Rússlandi 1917 • Bolsevikar komast til valda – Lenin • Hvers vegna bylting? • Rauði herinn • Bandamenn gegn Bolsévikum: senda hermenn gegn þeim • Byltingin sögð hafa breytt gangi mannkynssögunnar (b.183) • Stalín • Kommúnismi í Sovétríkjunum • Hvað fór úrskeiðis? Ofsóknir og yfirgangur gegn þeim sem viku frá “réttum skoðunum”. Skortur á umburðarlyndi o.fl. • Vinnubúðakerfi þar sem milljónir manna létust • Alþjóðasamband kommúnista, Komintern • Íslenskir kommúnistar voru oft áberandi listamenn

2. Bls. 180 - 307 • Þjóðverjar og nasisminn: hvers vegna hrifust þeir? • Hugmyndir Hitlers og áherslan sem hann lagði á stríð • Heimsstyrjöldin síðari 1939-1945 • Einkum tveir vígvellir: Evrópa og Kyrrahafssvæði Asíu • Tvær fylkingar: • Öxulveldin: Þýskaland, Ítalía og Japan og bandalagsríki þeirra • Bandamenn: BNA, Bretar, Sovétríkin o.fl. • Ísland hernumið: fyrst Bretar, síðar Bandaríkjamenn • Hv. vegna var oft sagt “blessað stríðið!” hér á Íslandi? • Helför Gyðinga: Gettó – útrýming

3. Bls. 180 – 307Ísland lýðveldi • Danmörk hertekin af Þjóðverjum 1940 og samband rofnaði því milli Danmerkur og Íslands • Íslendingar vildu ekki endurnýja fullveldissamninginn frá 1918 • Hraðskilnaðarmenn:stofna lýðveldi sem fyrst • Lögskilnaðarmenn: bíða þar til stríðinu lyki • Niðurstaðan varð málamiðlun: lýðveldi stofnað 1944 • Sveinn Björnsson fyrsti forseti lýðveldisins

4. Bls. 180 – 307 • Hiroshima og Nagasaki: kjarnorkuárásir Bandaríkjanna árið 1945 • Sameinuðu þjóðirnar stofnaðar eftir að heimsstyrjöldini lauk 1945: vonir um friðvænlegri heim • Allsherjarþing • Öryggisráð • Kalda stríðið: hvers vegna? Hvenær lauk því? • Vígbúnaðarkaupphlaup stórveldanna: hvað er átt við með því?

5. Bls. 180 – 307 • Gorbatsjov – glasnost og perestrojka • Járntjaldið féll 1989 • Pólland fyrst til að losa sig úr greipum Sovétríkjanna • Barátta blökkufólks fyrir bættum rétti í Bandaríkjunum skilaði árangri upp úr miðri 20. Öld • Rosa Parks: hvað gerði hún? • Marteinn Lúther King: hvað gerði hann? • Eftir heimsstyröldina síðari byggðu vesturlönd upp velferðarkerfið: sjúkra- og örorkutryggingar, slysabætur, atvinnuleysisbætur, ellilífeyri o.fl.

6. Bls. 180 – 307 • Þorskastríðin: landhelgi Íslendinga færð út í 4 áföngum. • Bretar mótmæltu harðlega: hvernig brugðust þeir við? • Hvernig brugðust Íslendingar við aðgerðum Breta? • Íslendingar sigruðu í þorskastríðunum • Skipherrar varðskipanna einskonar þjóðhetjur • Útþensla Reykjavíkur á 20. öld

7. Bls. 180 – 307Olía og Austurlönd nær • Olían mjög mikilvægur orkugjafi og forsenda góðæris eftir heimsstyrjöldina siðari – samgöngur og iðnaður • Mikið af olíu kemur frá Austurlöndum nær – arabaríki • OPEC, samtök olíuútflutningsríkja ákváðu að draga úr framleiðslu árið 1973: olíukreppa. Dró úr hagvexti hjá iðnríkjum í kjölfarið í fyrsta sinn frá um 1950. • Þessar aðgerðir OPEC ríkjanna tengdust Ísraels-deilunni. Hvernig? (b. 264) • Iðnríkin nota meirihluta allrar orku sem nýtt er í heiminum • Í kjölfar olíukreppunnar: meira framleitt af vind-, sólar, og kjarnorku auk þess sem síðustu ár er verið að þróa t.d. metangas sem orkugjafa.

8. Bls. 180 – 307 • Hvað felst í hugtakinu “þriðji heimurinn”? (b.268) • Fjölgun mannkyns ógnarhröð: fyrir 200 árum 1 milljarður en í dag um 6 milljarðar! • Kína og Indland fjölmennust, þarnæst BNA • Hvernig á að fæða þennan fjölda? • Helmingur matar sem framleiddur er í heiminum er hent eða skemmist áður en hann nær til neytandans • Umhverfisvandamál: hvað gerist er fjölmennustu ríkin taka upp sömu lífshætti og vesturlandabúar (iðnríkin)? • Aukin bílaeign = aukin brennsla olíu = aukin mengun • Fleiri verksmiðjur = aukin notkun olíu og kola= aukin mengun • Aukin neysla verksmiðjuvöru = aukin notkun oliu og kola og aukið sorp = aukin mengun lofts, jarðvegs og vatna Myndir af vefnum: Climate Action Network: http://www.climnet.org

9. Bls. 180 – 307Indland • Indland var undir stjórn Bretlands frá 18. öld til 1947. Þá var því skipt upp í tvö ríki Pakistan og Indland. Múslímar fjölmennari í Pakistan. Ágreiningur milli ríkjanna um Kashmír • Sjálfstæðisbarátta Indverja hófst með Kongressflokknum í lok 19. aldar. • Mahatma Gandhi varð forystumaður Kongressflokksins um 1920. • Lifandi goðsögn: Martin Lúther King, Mandela o.fl. tóku Gandhi sér til fyrirmyndar. • Skipulagði verkföll og hvatti landsmenn sína til að óhlýðnast ýmsum tilskipunum stjórnvalda = borgaraleg andspyrna • Á móti valdbeitingu • Boðaði sjálfsþurftarbúskap og einfalda lifnaðarhætti • Andúð á vestrænni neyslumenningu og efnishyggju • Myrtur 1948

10. Bls. 180 – 307Kína • 1911 var keisaraveldið afnumið í Kína – innanlandsófriður í kjölfarið: kommúnistar og þjóðernissinnar • Japanir hófu stríð gegn Kína 1937- Kíverjar sameinuðust gegn Japönum • Eftir Heimsstyrjöldina síðari hófst innanlandsófriðurinn aftur og kommúnistar sigruðu • 1949 var Alþýðulýðveldið í Kína stofnað – Mao formaður • Þjóðernissinnar flúðu til eyjarinnar Tæwan • Stöðug spenna milli Kína og Tæwan enn í dag • Hvað er það sem kallað hefur verið Menningarbyltingin? (b.276) • Breyting á stefnu eftir lát Maós 1976, meira svigrúm í efnahagsmálum og aukið athafnafrelsi einstaklingja og fyrirtækja • Hagvöxtur aukist mjög hratt síðustu ár í Kína – vestræn áhrif

11. Bls. 180 – 307Palestína-Ísrael • Í Palestínu bjuggu til forna gyðingar og arabar • Gyðingar flúðu ofríki Rómverja skömmu eftir kristsburð en aðrir þjóðflokkar héldu búsetu þar áfram á svæðinu undir oki Rómverja • Síonismi á 19. öld: leitað var heimkynna fyrir gyðinga. Palestínu hin forna, þ.e. Ísrael varð fyrir valinu. Þó voru fleiri landssvæði skoðuð s.s. í Uganda og Argentínu. • Eftir gyðingaofsóknir í heimsstyrjöldinni síðari flykktust gyðingar til Ísraels, landsins helga skv. Biblíunni. Höfðu verið að flytja þangað í smærri hópum allt frá 19. öld.

12. Bls. 180 – 307Palestína - Ísrael • Bretar tóku við stjórn í Palestinu af Tyrkjum eftir heimsst. fyrri • Þá voru gyðingar 10% íbúa í Palestínu • Við flutning gyðinga til Palestínu hröktust Palestínuarabar af heimilum sínum og í dag eru um 5 milljónir þeirra flóttamenn • Rétt fyrir seinna stríð stinga Bretar upp á lausn: gyðingar fái fjórðung Palestínu – síonistar mótmæla • 1947 tillaga Sameinuðu þjóðanna – gyðingar fengju rúmlega helming landsins. • Þá var eignarhald gyðinga á landi í Palestínu þó aðeins 7% • Palestínumenn neituðu boðinu, enda tvöfalt fjölmennari • voru það söguleg mistök? (Í dag er land þeirra aðeins lítið brot af því sem Sameinuðu Þjóðirnar buðu 1947)

13. Bls. 180 – 307Palestína - Ísrael • Stríð araba og gyðinga hófst 1948 (gyðingar nú kallaðir Ísraelsmenn þar sem þeir stofnuðu Ísraelsríki sitt árið 1948) • arabar fóru illa út úr því – misstu meira land – staðan orðin sú að gyðingar áttu 80% lands en arabar aðeins 20%. Athugið að aðeins fjórum árum fyrr áttu gyðingar aðeins 7% landsins • Sex daga stríðið 1967: Ísraelsmenn hertaka enn stærra svæði í stríði við arabaríkin • Sameinuðu þjóðirnar hafa alla tíð fordæmt landvinninga Ísraelsmanna eftir 1947. • Gyðingar hafa notið samúðar á Vesturlöndum ekki síst vegna “helfararinnar” og þar sem litið er á þá sem fulltrúa Vestrænnar menningar og lýðræðis í Austurlöndum nær • gyðingar auk þess áhrifamiklir í BNA • PLO, Frelssisamtök Palestínuaraba vilja sjálfstætt ríki Palestínuaraba. Friðarviðræður í gangi síðustu ár.

14. Palestína - Israel • Erfiðustu úrlausnarefni • Málefni palestínskra flóttamanna • Landnám gyðinga á herteknu svæðunum • Framtíð Jerúsalemborgar

15. Bls. 180 – 307Balkanskagi • Deilur milli þjóðernishópa öldum saman – þjóðernishyggja veldur úlfúð milli hópanna (sjá t.d. kaflann Morð aldarinnar b.152) • Í Júgóslavíu voru sex sjálfsstjórnarsvæði: Serbía, Svartfjallaland, Slóvenía, Króatía, Bosnía og Makedónía. • Serbar fjölmennastir og valdamestir – leiðtogi landsins Slobodan Milosevic kom úr röðum þeirra – valdasetur í Belgrad. • Illdeilum var haldið í skefjum af kommúnistum til um1990, er Sovétríkin liðuðust sundur.

16. Króatía og Slóvenía lýstu yfir sjálfstæði 1991 og Bosnía og Makedónía fylgdu í kjölfarið ári síðar. • Stríð 1992 á milli Serba, Króata og Slóvena sem bjuggu saman í Bosníu þar sem múslimar voru fjölmennastir. • Borgarastríð í Bosníu 1992. Umsátursástand í höfuðborginni Sarajevo. Óhæfuverk framin af öllum þjóðarbrotum, Serbar þó taldir hafa gengið einna harðast fram.

17. Bls. 180 – 307Balkanskagi • Þjóðernishreinsanir: fólk hrakið frá heimilum sínum og oft drepið til að hreinsa tiltekin svæði af fólki af öðru þjóðerni – fjöldagrafir eru enn að finnast • Samið um frið í Bosníu 1995 en þá virtist leikurinn ætla að endurtaka sig. Í Kosovohéraði í Serbíu þar sem Albanir voru í meirihluta og vildu sjálfstæði frá Serbum og stjórnvöldum í Belgrad. • Serbneskar hersveitir börðust gegn Frelsisher Kosovo • Nato skarst í leikinn með loftárásum á Kosovo og Serbíu 1999 og Serbar drógu herlið sitt til baka. • Mikill fjöldi flóttamanna frá Balkanskaga settust að í öðrum löndum m.a. á Íslandi.

18. Bls. 180 – 307Ýmislegt • Panarabismi: draumur og viðleitni araba til að sameinast. Sama tungumál, trú og viðhorf til ísrael • Olíuforði heimsins í arabalöndum. Iðnríki Vesturlanda eiga þar mikilla hagsmuna að gæta. – Persflóastríðið • Í Rómönsku-Ameríku eru sum ríki kölluð “bananalýðveldi”. Hvað þýðir það? (b.287) • Chile – Pinochet 1973 – BNA studdu valdaránið • Áhrif og afskipti BNA mikil í Rómönsku-Ameríku. Hvers vegna? (b. 287, 216 og 30 Monroekenningin) • Suður-Afríka: apartheid - Mandela • Evrópusambandið og Evrópska efnahagssvæðið • Hvað var rætt á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Kyoto 1997? Fleiri umhverfisráðstefnur hafa verið haldnar á heimsvísu: Ríó de Janeiro 1992 , og ráðstefnan í Jóhannesarborg 2002 um sjálfbæra þróun sem haldin var í tilefni af 10 ára afmælis Ríó-ráðstefnunnar. Fyrsta umhverfisráðstefnan sem þjóðir heims boðuðu til var þó haldin þó nokkuð fyrr eða árið 1972 í Stokkhólmi