MAMOGRAFİDE DOZ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ

1. MAMOGRAFİDE DOZ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ Oya AKYOL Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü

2. MAMOGRAFİ • Mamografi memenin X-ışınları kullanılarak görüntülenmesidir. • Mamografi meme kanserinin tanısında yaygın ve vazgeçilmez bir yöntemdir.

3. MAMOGRAFİ • Meme kanseri kadınlarda en çok görülen kanser türü olup kanser ölümlerinde üst sıradadır. • İyonize radyasyonun stokastik etkileri ve mamografide kullanılan düşük enerjideki X-ışınları, mamografi incelemelerin hasta dozu yönünden önemini artırmaktadır

4. MAMOGRAFİ SİSTEMİ • X-ışın Tüpü ve Jeneratörü • Meme Sıkıştırma Sistemi • Saçıcı Işınlara Karşı Grid • Film / Kaset Ünitesi • Otomatik Işınlama Kontrolü

5. MAMOGRAFİ ÇEKİM PROJEKSİYONLARI Oblik CC

6. MAMOGRAFİDE DOZ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ 1) Hasta incelemelerinde ESAK (yüzey giriş hava kerma) değerinin saptanması a) Post exposure tekniği b) Termolüminesans dozimetre tekniği 2) Standart fantom ışınlamalarından ESAK (yüzey giriş hava kerma )değerinin saptanması a) İyon odası ile ölçüm tekniği b)Termolüminesans dozimetre tekniği 3) Ortalama Glandüler Doku Dozunun Saptanması a) Standart fantom ile doz ölçümleri b) Hasta incelemeleri ile doz ölçümleri

7. HASTA İNCELEMELERİNDE ESAK DEĞERİNİN SAPTANMASI • Post exposure tekniği (Hasta incelemesinde kullanılan ışınlama parametreleri ) ile ESAK ölçümleri Belirli bir hasta grubu için incelemelerde kullanılan hedef / filtre ve kVp kombinasyonlarında tüp çıkışları mGy / mAs olarak önceden ölçülür X-ışın tüpü Sıkıştırma pedalı İyon odası Göğüs duvarı kenarı

8. Her hasta ışınlaması sonrası not edilen ışınlama parametreler (kVp, mAs, hedef/filtre ) ile önceden belirlediğimiz tüp çıkışı değerleri kullanılarak ESAK değeri bulunur. ESAK iyon odası (mGy) = (mGy/mAs) x ışınlama sonrası mAs değeri Ters Kare Faktörü =(odak-iyon odası mesafesi / odak-meme mesafesi )2 ESAK hasta (mGy) = ESAK iyon odası (mGy) x T.K ESAK meme

9. HASTA İNCELEMELERİNDE ESAK DEĞERİNİN SAPTANMASI b) Termolüminesans dozimetre tekniği • Hastanın ışınlanması sırasında TLD’ler memenin üst iç kadranına yerleştirilerek ışınlama yapılır. • ESAK saptanmasında kullanılan TLD’lerin kalibrasyonları yapılmalıdır. • TLD ölçüm sonuçları hastadan geriye saçılan radyasyon etkisini de içerdiğinden, ESAK değeri TLD okuması uygun geri saçılma faktörüne bölünerek hesaplanır.

10. ESD(mGy)=TLD okuması x (mGy/nC) ESAK(mGy)= ESD(mGy)/BSF ESAK meme

11. STANDARD FANTOM IŞINLAMALARINDAN ESAK DEĞERİNİN SAPTANMASI Standard fantom : • 45 ± 0,5 mm kalınlığında • PMMA ( Polymethyl-methcrylate ) 45 mm 150 mm

12. STANDARD FANTOM IŞINLAMALARINDAN ESAK DEĞERİNİN SAPTANMASI a)İyon odası ile ölçüm tekniği • PMMA fantom klinik olarak ışınlanan standart meme koşullarında ışınlanır ve mAs, kVp ve hedef/filtre değerleri not edilir X-ışın tüpü Sıkıştırma pedalı PMMA Göğüs duvarı kenarı

13. Fantom kaldırılarak aynı noktaya iyon odası yerleştirilir ve fantom ışınlandıktan sonra not edilen değerler manuel olarak ayarlanarak ışınlama yapılır. ESAK fantom değeri hesaplanır • Elde edilen görüntünün optik yoğunluk değeri ölçülür X-ışın tüpü Sıkıştırma pedalı İyon odası Göğüs duvarı kenarı

14. Standart fantom ışınlaması için ESAK değeri hesaplanması: ESAK iyon odası (mGy) = (mGy/mAs) x ışınlama sonrası mAs değeri Ters Kare Faktörü =(odak-iyon odası mesafesi / odak-meme mesafesi )2 ESAK fantom (mGy) = ESAK iyon odası (mGy) x T.K

15. ESAK fantom Optik Yoğunluk

16. b)Termolüminesans dozimetre tekniği • Fantomun x-ışını tüpüne bakan yüzeyi üzerine TLD ler yerleştirilir. • TLD ölçüm sonuçları fantomdan geriye saçılan radyasyon etkisini de içerdiğinden, ESAK değerini TLD okumasına uygun geri saçılma faktörüne bölünerek bulunur ESAK fantom

17. ORTALAMA GLADÜLER DOKU DOZUNUN HESAPLANMASI a) Standart fantom ile doz ölçümleri • Standart fantom için ESAK fantom değeri hesaplanır • Görüntünün optik yoğunluk değeri ölçülür.

18. AGD (mGy) ( 50mm meme) = ESAK (mGy) (45 mm fantom) gpb gpb : Monte Carlo dönüşüm faktörleri 45 mm kalınlığındaki fantomdan 50 mm kalınlığındaki meme dozuna geçiş faktörleridir. AGD fantom ESAKfantom gpb

19. 45 mm standart fantom ESAK ölçümlerinden 50 mm kalınlığındaki standart meme dozuna geçiş için Monte Carlo dönüşüm faktörleri

20. Fantom ışınlamasında örnek doz hesabı: PMMA Fantom kalınlığı : 45 mm Işınlama Parametreleri : 28 kVp 113 mAs Tüp çıkış değerleri 28 kVp Mo/Mo için :0,075mGy/mAs HVL değeri 28 kVp Mo/Mo için: 0,35 mmAl ESAK:0,075x113= 8,5 mGy g faktörü: 0,202 Optik yoğunluk:1,2 AGDfantom: 8,5x0,202 Ortalama Glandüler Doku Dozu: 1,72mGy

21. Optik Yoğunluk AGD fantom

22. b)Hasta incelemelerinde doz ölçümleri • Her hasta için ESAK değerleri bulunur AGD meme (mGy) = ESAK meme (mGy) x g x c x s g: Farklı meme kalınlıkları için her kVp için belirlenen HVL değerlerine göre verilen Monte Carlo dönüşüm faktörleri. c : Farklı meme glandüleriteleri için kullanılan düzeltme faktörü.(Farklı yaş gruplarındaki hastaların için) s: Spektrum düzeltme faktörü ( farklı hedef /filtre kombinasyonları için kullanılan düzeltme faktörü)

23. g : Farklı meme kalınlıkları için her kVp için belirlenen HVL değerlerine göre verilen Monte Carlo dönüşüm faktörleri

24. c : Farklı meme glandüleriteleri için kullanılan düzeltme faktörü (hastanın yaşına bağlı)

25. s: Spektrum düzeltme faktörü ( farklı hedef /filtre kombinasyonları için kullanılan düzeltme faktörü)

26. ESAKmeme s Hedef/Filtre mAs kVp AGD meme g Meme kalınlığı HVL c Hastanın yaşı

27. Hasta incelemesinde örnek doz hesabı: Meme kalınlığı : 50 mm Yaşı: 47 Işınlama Parametreleri : 28 kVp 142 mAs Tüp çıkış değerleri 28 kVp için :0,075mGy/mAs HVL değeri 28 kVp Mo/Mo için: 0,35 mmAl Ters kare faktörü:1,016 ESAK:0,075x142 x1,016=10,82 mGy g faktörü: 0,187 c faktörü:1,005 s faktörü: 1 AGD: 10,82x0,187x1,005x1 Ortalama Glandüler Doku Dozu: 2,03 mGy