Zmęczenie podczas pracy, ustalenie przerw w pracy.

1. Zmęczenie podczas pracy, ustalenie przerw w pracy. Mateusz Ząbczyk 34791 Wiktor Żyga 33877

2. Zmęczenie Termin „zmęczenie", choć tak powszechnie używany w życiu codziennym, nie został dotychczas w pełni zdefiniowany. Z fizjologicznego punktu widzenia zjawisko zmęczenia można uważać za pewnego rodzaju sygnał wskazujący, że organizm domaga się przerwy w pracy. Jest to więc zjawisko o charakterze złożonego odruchu obronnego. Może ono zależeć od dużej liczby czynników (zewnętrznych i wewnętrznych) oraz występować w najróżniejszej formie. W pojęciu zmęczenia mieszczą się co najmniej dwa różne zjawiska. Pierwsze — to obiektywnie dające się stwierdzić obniżenie zdolności do kontynuo­wania pracy lub nawet czasowa niezdolność; drugie — to subiektywne uczucie czy odczucie obniżenia lub utraty zdolności do pracy, często określane uczuciem znużenia. Mechanizm pojawiania się uczucia zmęczenia nie został jeszcze całkowicie wyjaśniony. Nie potwierdzono teorii tłumaczących zjawisko zmęczenia nagromadzeniem się we krwi kwasu mlekowego lub obniżeniem się poziomu cukru. Oba te zjawiska mają co prawda miejsce w przebiegu pracy mięśniowej, musiałoby jednak dojść do znacznego wyczerpania fizycznego, aby mogły one stanowić bezpośrednią przyczynę zmęczenia.

3. Z punktu widzenia psychofizycznego wiadome jest, że główną rolę w pojawieniu się zmęczenia odgrywa układ nerwowy, a szczególnie kora mózgowa. Pojawiające się zmęczenie objawia się zazwyczaj zmniejszeniem szybkości i wrażliwości reagowania na bodźce zewnętrzne, gorszą koordynacją nerwowo-mięśniową (stąd obserwowany w takich stanach spadek precyzji ruchów i ich ociężałość lub zwolnienie tempa wykonywanej pracy), zmniejszeniem zdolności koncentracji uwagi i zwężeniem pola uwagi, czyli innymi słowy osłabieniem uwagi zarówno w stosunku do wykonywanej pracy, jak i do otaczającego środowiska. Zmęczenie przejawia się też w postaci osłabienia nawyków ruchowych dawniej nabytych oraz w braku zdolności do nabycia nowych korzystnych nawyków, czego wyrazem są zaburzenia rytmu ' wykonywanych zajęć oraz występowanie ruchów zbędnych, niepotrzebnych do wykonywania danej pracy.

4. Miernikiem intensywności pracy jest wydatek energetyczny człowieka. Badania wykazały, że przy jednakowym wydatku energetycznym praca statyczna okazuje się bardziej uciążliwa niż praca dynamiczna. Napięcie mięśni bez wykonywania ruchów powoduje większe zwężenie naczyń krwionośnych, w wyniku czego przepływa przez nie mniejsza ilość krwi. To z kolei wpływa na zmniejszenie przemiany materii na skutek mniejszej ilości doprowadzonego do komórek tlenu oraz równocześnie wolniejsze odprowadzanie z nich produktów przemiany materii. Również zmęczenie podczas pracy statycznej pojawia się dużo szybciej.

5. Uogólniając - skutkiem nadmiernego i niewłaściwego obciążenia człowieka prącą może być zarówno uciążliwość jak i szkodliwość. Dlatego w celu zmniejszenia uciążliwości pracy pracodawca powinien przeprowadzić ocenę obciążenia pracą pracownika. Ocena taka powinna obejmować kompleksowe badanie wielkości wydatku energetycznego, udziału wysiłku statycznego oraz stopnia monotonii (monotypowości) ruchów.

6. Regulacje prawne Zgodnie z art. 134 Kodeksu pracy, pracownikowi przysługuje prawo do kwadransa przerwy, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy przekracza 6 godzin. Co ważne, jest to świadczenie związane z rzeczywistym czasem pracy w danym dniu, a nie z wymiarem czasu pracy danego pracownika. Nie ma więc znaczenia, że pracownik jest zatrudniony np. na ¾ etatu. Jeżeli przepracowuje ponad 6 godzin dziennie, ma prawo do 15-minutowego odpoczynku. Przerwa jest wliczana do czasu pracy, co w praktyce oznacza, że podobnie jak czas pracy jest opłacana z funduszu pracodawcy.

7. Monotonia w pracy • Monotonia może być powodem znacznej uciążliwości psychicznej, jest bowiem źródłem niedociążenia emocjonalnego, spowodowanego brakiem lub jednostajnością bodźców i powtarzalnością działań, a w konsekwencji niezmiennością sytuacji. W najbardziej zauważalnej formie występuje w sytuacjach bezczynności połączonej z pewnym napięciem, jak np. przy obserwacji wskaźników na ekranie monitora lub pulpitu sterowniczego, czy podczas wielogodzinnego prowadzenia pojazdu na autostradzie, na której z założenia nie oczekuje się przeszkód. Typ monotonii, wywołanej brakiem aktywizujących bodźców wzrokowych czy słuchowych, jest nazywany monotonią sensoryczną. Jego objawami jest widoczne spowolnienie krążenia, układu oddechowego, pojawianie się senności, zmniejszanie aktywności ruchowej i czujności, czego skutkiem jest spadek nie tylko wydajności pracy, ale także wzrost liczby popełnianych błędów, aż do spowodowania wypadku lub katastrofy drogowej włącznie. • Oprócz pracy, której dominującą cechą jest brak pobudzających bodźców, źródłem monotonii w pracy jest długotrwała, jednostajna aktywność, występująca np. przy wielkoseryjnych pracach montażowych, przy obsłudze taśmy produkcyjnej, rutynowym wprowadzaniu powtarzalnych danych do komputera itp.

8. Metody zapobiegania monotonii • wprowadzenie rotacji lub przerw na stanowiskach pracy monotonnej; • urozmaicenie samej pracy np. przez wprowadzanie czynności odmiennych (niekoniecznie niezbędnych w procesie pracy), wymagających od pracownika aktywności o innym charakterze; • ograniczenie liczby powtórzeń czynności, częstotliwości oraz czasu ich trwania w trakcie zmiany roboczej; • prowadzenie szkoleń instruktażowych uczących sposobów przeciwdziałania monotonii i jej skutkom, np. przy długotrwałym prowadzeniu pojazdu; • wprowadzenie, w uzgodnieniu z pracownikami, urozmaicenia środowiska pracy możliwego na danym stanowisku, np. nadawanie cichej, lecz żywej muzyki.

9. Przerwa w pracy i jej rodzaje • Przerwa w pracy to planowane lub nieplanowane zaprzestanie procesu pracy w czasie dnia pracy. Podstawowym celem organizowania przerw w pracy jest usunięcie objawów zmęczenia. Długość przerw w pracy zależy głównie od charakteru pracy (praca lekka, praca ciężka) oraz tempa pracy. Rodzaje przerw w pracy: • przerwy dowolne - występują, gdy pracownik robi je z własnej woli we własnym zakresie • przerwy zorganizowane - z góry ustalone przez firmę • przerwy niezorganizowane - wynikają z nieprzewidzianych zdarzeń np: uszkodzenie maszyny, brak surowca itp.

10. Zasady wyznaczania przerw w pracy • suma przerw w pracy nie powinna przekraczać 15% całkowitego czasu pracy, a przy pracach ciężkich powinna wynosić 20 - 30% całkowitego czasu pracy, • planując jedną przerwę należy ją umiejscowić pomiędzy a całkowitego czasu pracy, • w przypadku dwóch przerw  powinny one dzielić całkowity czas pracy na trzy równe części przy jednoczesnym założeniu, że przerwa pierwsza jest krótsza od przerwy drugiej, • w przypadku ciężkich prac fizycznych liczba przerw powinna przekraczać dwa, • zaleca się stosowanie przerw częstszych lecz krótszych - wynika to z zależności pomiędzy efektem wypoczynku a czasem trwania przerwy - efekt wypoczynku spada wraz z czasem trwania przerwy.

11. Stosowanie przerw w pracy ma duży wpływ na efektywność pracy. Celowe przerwanie procesu pracy zwiększa wydajność pracy po przerwie. Częste, zaplanowane przerwy w pracy zmieniają nastawienie pracownika do pracy oraz wpływają na odprężenie i odpoczynek podczas przerwy. W wyznaczonym czasie przerwy może on opuścić stanowisko pracy bez żadnych konsekwencji. Zaplanowanie przerw pozwala również zniwelować ilość przerw dowolnych. • Popularnym przykładem przerwy w krajach zachodnich jest tzw. lunch , który jest zaplanowany między godziną 12.00 a 13.00, a więc w okresie znacznego spadku gotowości do pracy. Podczas lunchu pracownik zmuszony jest do wykonywania czynności nie związanych z pracą takich jak posiłek, przegląd prasy, wypicie kawy. Lunch trwa ok. 1h. Po powrocie z lunchu gotowość do pracy pracowników oraz wydajność pracy wzrastają.

12. Przerwy zaliczane do czasu pracy • Przerwa dla pracowników, których czas pracy wynosi nie mniej niż 6 godzin na dobę. • Przerwy przy pracy monotonnej lub prowadzonej z góry w określonym tempie. • Przerwy przy pracy w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia. • Przerwy na karmienie dziecka piersią. • Przerwy w pracy dla osoby niepełnosprawnej. • Przerwy dla osób pracujących przy monitorach ekranowych. • Przerwy dla pracownika młodocianego. • Przerwy na czas szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. • Przerwy w pracy w związku z badaniem okresowym i kontrolnym badaniem lekarskim.

13. Przerwa na karmienie piersią • dwie przerwy po 30 minut na jedno karmione dziecko, jeżeli czas pracy przekracza 6 godzin dziennie, • dwie przerwy po 45 minut na więcej niż jedno karmione dziecko, jeżeli czas pracy przekracza 6 godzin dziennie, • jedna z powyższych przerw, jeśli czas pracy wynosi od 4 do 6 godzin dziennie. Na wniosek zatrudnionej przerwy na karmienie mogą być udzielane łącznie. Tak więc, kobieta pracująca np. 7 godzin dziennie i karmiąca dwoje dzieci może korzystać z jednej 1,5 godzinnej przerwy.

14. Przerwa dla młodocianych pracowników Kodeks pracy w specjalny sposób traktuje pracowników młodocianych. Tak dzieje się również, jeżeli chodzi o przysługujące im przerwy. I tak, zgodnie z art. 202 § 3 K.p., jeżeli dobowy czas pracy pracownika młodocianego przekracza 4,5 godziny, pracodawca jest zobligowany zapewnić mu trwającą nieprzerwanie 30-minutową przerwę, która wliczana jest do czasu pracy.

15. Przerwa dla pracowników niepełnosprawnych Przerwę dla niepełnosprawnych pracowników przewiduje art. 17 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. W jego świetle, osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Co ważne, uprawnienie to nie wyklucza prawa do powszechnej przerwy wynikającej z art. 134 K.p.

16. Przerwy nie zaliczane do czasu pracy • Dodatkowa przerwa wprowadzona przez pracodawcę. • Przerwa dla pracownika zatrudnionego w systemie przerywanego czasu pracy.

17. Bibliografia • Kozioł L., Zarządzanie czasem pracy, ANTYKWA Kraków 2000, s.178-180, • Kowal E., Ekonomiczno-społeczne aspekty ergonomii, PWN Warszawa - Poznań 2002, s.55-53 • www.prawo.egospodarka.pl/34369,Jakie-przerwy-w-pracy-przysluguja-pracownikom,3,34,3.html

18. Dziękujemy za „uwagę”!!!