Literatuur

1. Thema 3: Begeleiden van leerlingen met dyslexieDyslectische leerlingen en de exacte vakken: vakspecifieke begeleiding

2. Literatuur Krosse, de H. & Kleijnen, R. (2008). Dyslectische leerlingen en de exacte vakken. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands

3. Te bestuderen paragrafen § 2.2. Vakspecifieke begeleiding (inleiding) § 2.2.1 Exacte vakken en taalvaardigheid § 2.2.2 Automatisering en werkgeheugen

4. Vakspecifieke begeleiding (inleiding) • Eerst sterke kanten inventariseren, dan de problemen (oplossingsgericht) aanpakken • Onderliggende kerntekorten van dyslexie zijn van invloed op talige en niet-talige vaardigheden

5. § 2.2.1 Exacte vakken en taalvaardigheid De volgende talige vaardigheden worden besproken: • Taalgericht vakonderwijs • Technisch lezen • Woordenschat • Strategisch lezen • Strategisch schrijven

6. Taalgericht vakonderwijs (1) Taalgericht vakonderwijs zoekt naar mogelijkheden om leren en taal aandacht te geven in de vaklessen. De vakinhoud staat voorop, en daarover praat en schrijf je met elkaar in vaktaal. Aandacht voor taal betekent dan dubbele winst.

7. Taalgericht vakonderwijs (2) De uitgangspunten van taalgericht vakonderwijs bieden handvatten voor dyslectici: • Expliciete taaldoelen • Contextrijk onderwijs • Interactiemogelijkheden • Taalsteun

8. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

9. Technisch lezen (1) • Technisch lezen is de voorwaarde om te komen tot begrijpend lezen • Technisch lezen vormt zo’n grote inspanning voor dyslectische leerlingen dat: • het begrip van de tekst belemmerd wordt • ze niet komen tot een flexibele inzet van strategieën

10. Begeleidingsmogelijkheden technisch lezen • Tijd om thuis voor te bereiden en extra leestijd in de les • Auditieve ondersteuning (voorlezen, Daisy-speler, mp3-speler, reading pen, tekst-naar-spraak-software) • Overzicht geven van de hoofdpunten (ondersteuning bij begrip) • Pre-teaching

11. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

12. Woordenschat (1) • Woordenschat is een cruciale voorwaarde voor begrijpend lezen • Dyslectici hebben vaak een achterstand in woordenschat door geringe leeservaring • Dyslectici hebben problemen met uitspraak, spelling, automatiseren en oproepen uit het geheugen van nieuwe woorden

13. Woordenschat (2) De achterstand kan zich voordoen bij: • Alledaagse woorden • Schooltaalwoorden • Vaktaalwoorden

14. Begeleidingsmogelijkheden woordenschat (1) Vier fasen bij het aanbrengen van nieuwe woordkennis (Verhallen & Verhallen): • Voorbewerken • Semantiseren (uitbeelden, uitleggen, uitbreiden) • Consolideren • Controleren

15. Begeleidingsmogelijkheden woordenschat (2) Extra ondersteunend materiaal: Lesfabriek, Muiswerk, Diataal, Taalatelier Als ondanks alle inspanningen de leerling toch niet komt tot automatisering  gebruik begrippenlijst

16. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

17. Strategisch lezen • Strategieën voor begrijpend lezen zijn een belangrijk compensatiemiddel voor het zwakke technische lezen • Probleem bij het inzetten van strategieën is de specifieke ‘taal’ die schoolmethodes vaak gebruiken

18. Begeleidingsmogelijkheden strategisch lezen (1) • De zorgspecialist kan aan de hand van Diataal bepalen op welk niveau de leerling vastloopt (microniveau, mesoniveau, macroniveau) • Vervolgens moet de zorgspecialist helpen met het maken van een vertaalslag: welke strategieën zijn effectief voor deze leerling en hoe zijn die in te zetten in de vakles?

19. Begeleidingsmogelijkheden strategisch lezen (2) • Strategieën hebben niet alleen betrekking op teksten, maar ook op vragen, waaronder multiplechoicevragen • Strategieën kunnen op meerdere wijzen worden aangeleerd: • Directe instructie • Rolwisselend leren • Methodeonafhankelijke leesmethodes

20. Begeleidingsmogelijkheden strategisch lezen (3) Alternatieve tekstverwerking: • Woordspin • Schema of tekening • Mindmap

21. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

22. Strategisch schrijven • Dyslectici blijven steken door spellingproblemen en komen daardoor niet toe aan gestructureerd schrijven • Zorgspecialisten (en talendocenten) kunnen helpen door het aanbieden van stappenplannen bij het maken en reviseren van teksten

23. Begeleidingsmogelijkheden voor het schrijven (1) Voor het schrijven kan de vakdocent helpen door: • ervoor te zorgen dat de leerling beschikt over voldoende informatie om over te schrijven • duidelijke criteria te geven waaraan de opdracht moet voldoen • schrijfkaders te ontwikkelen • een andere presentatievorm te accepteren

24. Begeleidingsmogelijkheden tijdens het schrijven (2) Tijdens het schrijven kan de vakdocent helpen door: • een eenvoudige schrijfstijl en minder bladzijden te accepteren • de leerling gebruik te laten maken van ICT-hulpmiddelen

25. Begeleidingsmogelijkheden na het schrijven (3) Na het schrijven kan de vakdocent helpen door: - de leerling aan te leren een tekst op twee wijzen te controleren

26. Denk bij strategisch schrijven ook aan begeleiding bij: • Het zoeken van informatie op internet • Het maken van samenvattingen • Het maken van aantekeningen

27. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

28. § 2.2.2 Automatisering en werkgeheugen (1) • Uit de literatuur blijkt dat de relatie tussen dyslexie en rekenproblemen gelegen is in de onderliggende kerntekorten • Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen: • rekenproblemen ten gevolge van dyslexie • dyscalculie • Dyslexie en dyscalculie kunnen ook samen voorkomen (comorbiditeit)

29. § 2.2.2 Automatisering en werkgeheugen • De problemen die dyslectici ervaren bij rekenen/wiskunde kunnen verschillen per leerling, per vak, per onderwerp. • De problemen doen zich voor bij: - Automatiseren en opeenvolgend uitvoeren van basisvaardigheden - Symbolen en formules - Structureren van realistische contexten

30. Automatiseren en opeenvolgend uitvoeren van basisvaardigheden Mogelijke rekenproblemen bij dyslectici: • Automatiseringsproblemen bij het hanteren van rekenfeiten en rekenprocedures • Problemen met het vlot oproepen van informatie uit het langetermijngeheugen • Problemen met het uitvoeren van bewerkingen in de juiste volgorde • Moeite met de plaats van getallen in een langere reeks

31. Begeleidingsmogelijkheden bij automatiseren en opeenvolgend uitvoeren • Gebruik meerdere zintuigen • Gebruik de principes van de directe instructie (hardop voordoen en nadoen) • Ga uit van bestaande kennis en bouw uit en leg linken • Ga van eenvoudig naar gecompliceerd • Maak gebruik van de sterke kanten van de leerling (technisch rekenen/realistisch rekenen) • Laat de rekenmachine gebruiken

32. Symbolen en formules Losse, willekeurige feiten zijn moeilijk te onthouden voor een dyslecticus.

33. Begeleidingsmogelijkheden symbolen en formules De dyslecticus is gebaat bij: • Betekenisvolle associaties • Herhaling • Oefening in precies lezen • Het gebruik van symbolen of formulekaarten

34. Structureren van realistische contexten • Bij de exacte vakken komen zowel het traditioneel rekenen (technische rekenen) voor als het realistisch rekenen, waarbij opdrachten in een realistische context worden geplaatst en leerlingen hun eigen aanpak moeten bepalen en delen met elkaar. • Dyslectische leerlingen kunnen zowel moeite hebben met het technisch rekenen als het realistisch rekenen

35. Begeleidingsmogelijkheden realistische contexten • Bied uitgewerkte voorbeelden aan • Maak gebruik van diagrammen (visualisering talige en rekenkundige informatie) • Bied als vakdocent structuur binnen de aanpak van het realistisch rekenen door directie instructie en rolwisselend leren

36. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?